Başkurdistan tarihi

Başkurdistan tarihi, Güney Ural ve çevresinde, tarihsel olarak Başkırlar'ın yaşadığı bölgeyi kapsıyor. Bölge, Başkurd, Başkurdistan, Bascardia, Fiyafi Başkurt (Bashqyrt bozkırları), Pascatir ve benzeri varyantlar gibi çeşitli isimlerle bilinmektedir. Önceki isimlerde olduğu gibi, Başkurdistan'ın modern federal konusuna yerli Başkurt halkının ismi verilmiştir.

Modern Başkurdistan topraklarındaki ilk yerleşimler erken Paleolitik dönemde kuruldu. Bununla birlikte, Tunç Çağı'nda Abashevo kültüründen insanların gelmesiyle büyük genişleme meydana geldi. Bronz aletler, silahlar ve süslemeler üretme becerisine sahiplerdi ve bölgede kalıcı yerleşimler kuran ilk kişilerdi.

Başkır etniği ilk olarak 7. yüzyılda bilinir hale geldi. İbn Rüşd'e göre Başkurtlar, "Volga, Kama, Tobol ve Ural nehrinin yukarısındaki Ural dağının sırtının her iki tarafında yer alan bağımsız bir halktı".^[]

Bölgenin coğrafi bir tanımını veren en eski kaynak Fiyafi Bashqyrt (Başkırca stepleri) olarak adlandırılan bir bölgenin haritasını içeren Kaşgarlı Mahmud'un Divanu Lügat'it Türk eseridir (1072-1074). Coğrafi ayrıntıların eksikliğine rağmen, eskiz haritası kabaca Başkurtların Hazar Denizi ve Batı'daki Volga Nehrinde, Kuzey-Batı'daki Ural Dağları ve Doğu'daki İrtiş Nehrinde bir bölgeyi kapsayan alanda yaşadığını gösteriyor. Daha önce, 10. yüzyılda, Ahmed ibn Fadlan seyahat planında " Başkurt ülkesi"nden bahseder ve yolculuğu sırasında geçmesi gereken nehirleri sıralar.^[1]

Güney Urallarda bir erken Başkurt devletini kanıtlayan güvenilir bir veri yoktur.

Bununla birlikte, ibn Fadlan, Giovanni del Carpine,^[2] William of Rubruck^[3] tarafından Başkurt epik şiiri ve şeceresi (shejere) üzerine yapılan çalışmalar, bölgede 13. yüzyıldan önce bağımsız bir yerel yönetimin var olduğunu göstermektedir.

Sergei Rudenko^[4] bu dönemden, Abu Zayd al-Balkhi'nin^[5] Başkurdistan'nın batı bölümlerinin, Volga Bulgarları'nın bir parçası olduğunu ve onların yönettiğini bahsettiğini belirtir. Z.I. Enikeev, R.G. Kuzeev'i kaynak göstererek^[6] ve "... Başkurt kabilelerin bülär, yänäy, meñ ve äyle soylarından olduğunu ve Bulgar hanları Aidar, Säit, Ämir, Sälim, Ilham ve Ğabdulla'hın yöneticileri olduğunu yazdı."^[7] Z.I. Enikeev ayrıca R.G. Kuzeev'in başka bir çalışmasından^[8] ''Moğol istilasından önce güçlü bir Başkurt ulus devleti olan Tabyn Hanlığı'nın Türk devletleri konfederasyonu olan Deşt-i Kıpçak içinde egemenliğini sürdürdüğünü'' aktarıyor.

Macar keşiş Julian, yolculuklarında Başkurtların 1235-1236'da kendi hükümdarına (han) sahip olduklarını belirtir.^[9]

Başkırtlar, İslam ile 10. yüzyılda İslam'ı benimsemiş olan Volga Bulgarları tarafından tanıştırıldı.

İslam'ın girişinin en eski kalıntılarından biri Chishminsky Bölgesi yakınındaki Chishmy tarihi sit alanıdır. Sitede Arapça yazılı bir kaya bulunuyor ve üstünde Izmer-bek oğlu Husein-bek'in, Hicri 444 yılında Muharrem ayının 7. günü, yani MS 1066'da öldüğü yazıyor.

İslam'ın Orta Asya'dan Güney Urallara geldiğine dair kanıtlar da vardır. Örneğin, iki Müslüman misyonerin 13. yüzyıldan kalma mezarlığı, Uchalinsky Bölgesi, Starobairamgulovo köyü yakınlarındaki Bashkir Trans-Uralia'da korunmaktadır .

13. yüzyılda Tarihi Başkurdistan, Moğol İmparatorluğu'nun etkisi altına girdi. G.Carpine ve I.Rudenko dahil olmak üzere bazı kaynaklar, Başkurdistan'ın Volga Bulgaristan'ın düşmesinden sonra Moğollar tarafından fethedildiğini bildiriyor. I. Rudenko, Volga Bulgaristan'ın 1229'da Moğollar tarafından fethedilirken, 1236'da "... tüm Başkurdistan'ın fethedildiğine..." inanmaktadır. Lev Gumilev, muhtemelen Friar Julian’ı kaynak olarak kullanarak, "Moğollar ve Başkırlar arasındaki savaş 14 yıl devam etti... Başkurtlar birden fazla savaş kazandı ve sonuçta bir dostluk ve işbirliği anlaşması imzalandı, ardından Moğollar Başkurtlar ile daha fazla fetih için bir ittifak kurdular... " ifadelerini aktarmaktadır.^[10] Ona göre, bu 1220-1223'te oldu.

ZI Enikeev'in görüşüne göre, bu iki ifade birbiriyle çatışmamaktadır. Daha önce Volga Bulgaria tarafından kontrol edilen Başkurt kabileleri, Bilär'ın düşmesinden sonra Moğol İmparatorluğu'na bağlılıklarını ilan etmek zorunda kaldı. Ancak, o zamanlar Muyten-biy'in önderlik ettiği Başkurt kabilelerinin büyük bir kısmı gönüllü olarak Moğol İmparatorluğu'na girdi.

"Başkurdistan Tarihi"nin yazarları Başkurtların Moğol Devleti'ne 1207 veya 1208'de girerek "girişin hem zorlama hem de gönüllü bir tanıma eylemi tarafından desteklendiğini" ileri sürüyorlar. Bu bakımdan, Altın Orda'nın seçkin bir tarihçisi olan Alman Fedorov-Davydov'un görüşüne atıfta bulunmak önemlidir. Başkurtlara kendi hanlarının hükmettikleri gerçeğinden bahsederken, bunun Moğol kuralını kasten kabul ettikleri için Başkurtlara verilen özel bir ayrıcalık olduğuna dikkat çekti; normal olarak Moğollar, zorla fethedikleri ulusların eski yöneticilerini asla hayatta bırakmazlardı.^[11]

Tek bir ulus olarak Başkurtlar'ın, Moğollar'ın onların yakınlarında yaşayan diğer birçok insanı yok ederken hayatta kalmaları, Moğallar ve Orta Çağ Başkurtları arasında özel ilişkilerin var olduğunu göstermektedir.

1294'te Moğol İmparatorluğu yıkıldı ve yine de Başkurtları Moğol halef devletlerinden biri olan Altın Orda'nın egemenliği altında bıraktı.

Altın Orda parçalandıktan sonra, modern Başkurdistan toprakları Kazan ve Sibir hanlıkları ile Nogay Ordaları arasında bölündü.

Ekim 1552'de IV. İvan'ın Kazan'ı ele geçirmesinde sonra Başkurtlar Rus İmparatorluğu'na katıldı. Bunun gönüllü olarak veya fetih sonucu olup olmadığı hala tartışılıyor.

Bir versiyona göre, Ivan'ın Kazan halkına karşı kazandığı zaferin ardından Rus hükûmeti, Kazan Hanlığı'nun unsuru olan batı Başkurtlar da dahil olmak üzere hanlık halklarına Rus çarının tebaası olma çağrısında bulundu. O sırada komşu Nogay Ordası, geçimsizlik, huzursuzluk ve kıtlık ile kaplandı. Nogay nüfusunun çoğu güney bozkırlarına göç etmiş ve kamplarını terk etmişti; ancak Nogay baskınları tehlikesi devam etti. Batı Başkurtlar Rus imparatorluğunun vatandaşları haline geldi ve çardan geleneksel topraklarına ve terk edilmiş Nogay kamplarına ait ataerkil haklarını onaylayan kimlik bilgileri aldı.

Başkurt efsanelerinde kanıtlandığı gibi, Rus hükûmetinin temsilcileriyle yapılan görüşmelerden önce Başkurt delegeleri olarak kimin krala gönderilmesi gerektiğinin yanı sıra ilhak şartları ve koşullarının tartışıldığı ülke çapında Başkurtlar arasında toplantılar gerçekleştirildi.

Sözleşmenin ek hükümlerini ayrıntılı tanımını sağlayan, arazi tahsislerini ve vergileri tanımlayan Rus hükûmetinden patentler alındı; alınan patentler daha sonra tekrar ülke çapında toplantılarda tartışıldı.

İlhak müzakereleri, Kalmukların ve daha sonra Kazakların Başkurt toprakları üzerinde iddialarda bulunmaya başlamasıyla hızlandırıldı. 1555-1557 'de, orta ve güney Başkurdistan'daki Başkurt konseyleri, heyetlerini Kazan'a göndererek Rus çarından onları koruma ve himayesi altına almalarını istedi. Başkurt şecerelerinde, müzakereler için Kazan'a seyahat eden dört biyin (soylu) isimlerini saklıdır: Tatagach-biy (Yurmaty kabilesi), Buranqul-biy (Burzyan kabilesi), Krakujak-biy (Qypchaq kabilesi) ve Qanzafar-biy (Meñ kabilesi).

Başkurt soyluları ile Rus çar temsilcileri arasındaki müzakereler, Rus kronolojilerinde ve çağdaşların bıraktığı tanıklıklarda da kanıtlanmıştır. Rus vatandaşlığını kabul ederek Başkurtlar, Ruslara verdikleri patriyonik haklarını doğruladı ve Nogay istilacılarından korunmayı sağladı.

Aynı zamanda, öncelikle Batı tarih yazımında Başkurdistan'ın Rus İmparatorluğu'na asla kendi iradesiyle katılmadığını ancak fethedildiğini savunan alternatif bir bakış açısı vardır.

Bu bakış açısına, Başkurtların Rus İmparatorluğu'na katılma faktörlerini analiz eden ve Başkurdistan'ın aslında Ruslar tarafından fethedildiği ve Rusya'nın iç kolonisine dönüştürüldüğü sonucuna varan Amerikan tarihçisi Alton S. Donnelly öncülük ediyor.^[12] Donnelly, Başkurtların Rus İmparatorluğu'na girdikten sonra kabul edilen çarlık politikasını inceledi ve öncelikle Başkurt isyanının (1662-64) ve Başkurt İsyanının (1704–11) Başkurtlar ve Rus yetkililer arasında daha önce kabul edilen şartlar ve koşulları Rus hükûmetinin ihlal etmesinden kaynaklandığını vurguladı. Bundan Alton Donelly, Rusya'nın yeni katılan Başkurdistan'da "emperyalist" bir politika izlediğine ve Başkurtların çıkarlarının tutarlı bir şekilde ihlal edildiğine karar vermiştir.

Rus tarihçiler ayrıca Başkurt isyanlarının öncelikle Rus hükûmetinin Başkurdistan'ın Rus İmparatorluğu'na katılma koşullarını ihlal etmesinden kaynaklandığını belirtiyorlar. Bununla birlikte, bu gerçeğin katılım koşullarının yeniden değerlendirilmesine zemin veremeyeceğini savunuyorlar: katılım özgür irade temelinde hem Rus hem de Başkurt tarihsel kaynakları tarafından onaylanıyor.

16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Başkurt toprakları Rus devletinin bir parçası olarak şekillenmeye başladı. 1798'de Rus Müslümanlarının Dini Meclisi kuruldu; Rus hükûmetin Başkurtlar, Tatarlar ve diğer Müslüman ulusların İslam'ı yargılama ve dini törenler yapma haklarını tanıdıklarının bir göstergesidir. Ufa merkezli Ufa Guberniyası, toprak tanımlamaya doğru bir adım olarak 1865'te oluşturulmuştur.

Rus Devrimi'nden sonra Başkurt Sovyet Cumhuriyeti, önce Küçük Başkurdistan olarak kuruldu, ama sonunda 1922'deki Ufa Guberniyası'nın tamamı yeni kurulan cumhuriyete (ÖSSC) dahil edildi. Sovyet döneminde Başkurdistan'a geniş otonom haklar verildi - bu açıdan diğer Rus bölgeleri arasında birinciydi-. Başkurdistan ÖSSC'nin idari yapısı, Rusya'nın diğer özerk cumhuriyetlerine benzer ilkelere dayanıyordu.

Başkurdistan'da ham petrol çıkarılması 1932'de başladı. 1943'ün sonunda büyük ham petrol yatakları keşfedildi. II. Dünya Savaşı sırasında Başkurdistan, Batı Rusya'da boşaltılan tesis ve fabrikaların yerini alan ülkedeki birçok insana silah, yakıt ve gıda maddeleri sağlayan için Sovyetler Birliği'nin önemli bölgelerinden biri oldu. Savaştan sonra, madencilik, makine üretimi ve özellikle petrol arıtımı gibi çok sayıda endüstri geliştirildi. Başkurdistan endüstrisi, Rusya'nın tüm Avrupa ülkelerinden daha da büyümesi için sağlam bir temel oluşturdu.

11 Ekim 1990'da Sovyetler Birliği Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti Başkurt ASSR'nin Devlet Egemenliği Bildirgesini kabul etti. 25 Şubat 1992'de Başkurt ASSR'nin adı Başkurdistan Cumhuriyeti olarak değiştirildi.

31 Mart 1992'de "Rusya Federasyonu federal organları ve Başkurdistan Cumhuriyeti'nin güç organları arasındaki yetki ve güçlerin ayrılması üzerine" Federatif Sözleşme imzalandı. 3 Ağustos 1994'te "Rusya Federasyonu'nun iktidar organları ile Başkurdistan Cumhuriyeti'nin iktidar organları arasında yetkilerin ayrılması ve iktidarların karşılıklı olarak devredilmesi üzerine" bir sözleşme imzalandı.