Başar Sabuncu
| Başar Sabuncu | |
|---|---|
| Doğum | 9 Eylül 1943 İstanbul, Türkiye |
| Ölüm | 17 Haziran 2015 (71 yaşında) İstanbul, Türkiye |
| Uyruk | Türkiye |
| Alanı | Tiyatro, sinema, sahne tasarımı, çeviri |
Fuat Başar Sabuncu (9 Eylül 1943, İstanbul - 17 Haziran 2015, İstanbul), Türk oyun ve senaryo yazarı, tiyatro ve sinema yönetmeni, çevirmen, sahne tasarımcısı, oyuncu.
1960'lı yıllardan itibaren Türkiye'deki toplumsal sorunları dile getiren tiyatro yapıtları üretti. 1960'lı yıllarda absürt tiyatro, 1980'lerde müzikal eserler verdi. Türk tiyatrosunun en önemli müzikli oyun örneklerinden biri olarak kabul edilen Kaldırım Serçesi eserleri arasındadır. Şener Şen’in oynadığı Çıplak Vatandaş, Zengin Mutfağı çevirdiği önemli filmlerdendir.
Hayatı
1943 yılında İstanbul'da doğdu. İlk ve orta öğreniminin tamamladıktan sonra yatılı olarak Saint Joseph Lisesi'ni okudu. İlk amatör tiyatro oyunculuğu deneyimlerini lisede yaşadı. Liseden mezun olduktan sonra eğitimine bir süre Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi, ardından İstanbul Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı bölümünde devam etti. Ekonomik nedenlerle yüksek öğrenimini yarıda bıraktı.[1]
Asıl çalışmak istediği alan alan oyun yazarlığı ve yönetmenliğine odaklandı. 19 yaşında üniversitede öğrenci iken yazdığı ilk oyunu Kargalar, 1962'de Devlet Tiyatrosu'nda Haldun Marlalı yönetiminde tek perdelik bir eser olarak sahnelendi. Oyun aynı yıl, Değişim dergisi tarafından basıldı.[1] İkinci oyunu Şerefiye ise 1969 yılında “Yılın En İyi Yerli Oyunu” seçildi; İngilizce ve Fransızca‘ya çevirtilerek on dört ülkenin katıldığı Eurotheatre yarışmasında şeref mansiyonu kazandı. 1969 yılında yazdığı üç perdelik Çark adlı eseri Ankara Devlet Tiyatrosu'nda, iki perdelik Zemberek, Dostlar Tiyatrosu'nda sahnelendi.
Sabuncu, 1964-1969 yılları arasında TRT Ankara Radyosu tiyatro bölümünde görev aldı; aralarında İlyada, Don Kişot, Goriot Baba gibi başyapıtların da bulunduğu 18 yapıtı radyo için oyunlaştırdı; ve seslendirme kadrosunda yer aldı. Yüzden fazla radyo oyun dizisini yönetti.
Aynı dönemde yıl Meydan Sahnesi'nde çalışmaya başladı. Arena Tiyatrosu ve Dormen Tiyatrosu’nda sahnelenen oyunlarda da roller aldı. Geçimini sağlamak için radyo oyunları yazdı; Racine, Marivaux, Brecht, Genet, Kovaçeviç dahil pek çok yazarın oyunlarını Türkçeleştirdi. Meydan Sahnesi'nde oyunculuk yaparken tanıştığı Sevgi Yenen ile 1965'te evlendi. Evlilikleri 1971'de boşanma ile sonlandı.[1]
12 Mart Muhtırası'ndan sonra, bir süre yurt dışında yaşadı. Fransa'da iki yıl tiyatro araştırmalarının ardından, Türkiye'ye dönüşünde, Muhsin Ertuğrul'un çağrısı üzerine, 1974'te yönetmen olarak İstanbul Şehir Tiyatroları'na katıldı. Kurumda yerinden yönetim anlayışının uygulanmasına öncülük etti. Üsküdar ve Fatih sahnelerinin sanat yönetmenliği görevlerini üstlendi. Uzun yıllar sonra yeniden bir Nâzım Hikmet oyununun Şehir Tiyatrosu'nda sahneledi.[] 1975 yılında Şehir Tiyatroları oyuncusu Sevil Candan ile evlendi.
Mutemet Ali Rıza Bey’in Yaşanmış Hayat Hikâyesi (1972) en bilinen eserlerinden birisi oldu. Sabuncu, yazıldığı zaman Ankara Devlet Tiyatrosu’nda sahnelenen ve Almanca'ya çevrilen bu oyunu, 1974'te İstanbul Şehir Tiyatrolarında kendi yönetiminde sahneledi. 1975'te Brecht'in Puntila Ağa ile Uşağı Matti oyununu İşçi Babası’ Ömer Ağa ile Küçükhanımın Şoförü Recep adıyla yeniden kaleme aldı. Epik tiyatronun Türkiye'de tanınıp yer edinmesine katkı sağladı.[1]
12 Eylül 1980 darbesi''nden sonra 1402 sayılı yasa uyarınca Şehir Tiyatrosu'ndaki görevine son verildi. Bir süre Almanya'ya yaşadı. 1977 yılında yazmış olduğu İşgal adlı oyununu Berlin'de, Schaubühne Tiyatrosu'nda sahneledi.
1982-1983 yıllarında Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu'nda, Kaldırım Serçesi oyununu, Şan Tiyatrosu'nda Brecht düzenlemesi Şvayk Hitler'e Karşı ve Prosper Mérimée uyarlaması Kan ve Gül (Karmen) müzikli oyunlarını sahneledi. 12 Eylül darbesine karşı 1300 aydının imzaladığı 15 Mayıs 1984 tarihli "Aydınlar Dilekçesi" kapsamında, askeri mahkemede yargılandı.
Sonraki yıllarda sinema çalışmalarına ağırlık verdi. İlk beş senaryosu başka yönetmenlerce perdeye taşındı. 1985'ten başlayarak, kendi senaryolarından, altı film gerçekleştirdi. Çok sayıda uluslararası şenlikte Türkiye sinemasını temsil etti. 1988'de Londra'da British Film Institute; 1991'de Paris'te Fransız Sinematek'i; 1992'de Montpellier Festivali tarafından, adına tüm filmlerinin gösterildiği saygı haftaları düzenlendi.
1988'de, uzun bir yasal savaşımın ardından, Şehir Tiyatroları'na döndü. Yeniden Şehir Tiyatroları'nda göreve başladıktan sonra bu kurumda ve Devlet Tiyatroları ile özel tiyatrolarda otuzu aşkın tiyatro yapıtının yönetmenliğini üstlendi.
1996 yılından itibaren kendi özgün metinlerini yazmaya ara verdi; dünya edebiyatının çeşitli yazarlarının öykülerini birleştirip yeniden yazım tekniğiyle oyunlar kaleme aldı.Racine, Marivaux, Brecht, Genet, Kovačević'in kimi oyunlarını Türkçeye çevirdi.
İstanbul Şehir Tiyatrosu'nun İstanbul Belediyesi karşısındaki "sanatsal bağımsızlığı" konusunda, yönetimle ilkesel anlaşmazlık nedeniyle, 2004'te emeklilik yaşını beklemeden, kurumdan ayrıldı.
Tiyatro ve sinema alanlarındaki çalışmaları - tiyatro yazarlığı, tiyatro yönetmenliği, senaryo yazarlığı, film yönetmenliği çevirmenlik, sahne tasarımı olmak üzere - 6 farklı dalda -3'ü uluslararası- (Londra 1969, Bastia 1989, Ohrid 1997) çok sayıda ödülle değerlendirildi.
17 Haziran 2015 tarihinde ödlü. Cenazesi, Edirnekapı Mezarlığı'na defnedildi.[2]
Sahnelenmiş tiyatro oyunları
- Kargalar - Devlet Tiyatrosu (1962)
- Şerefiye - Devlet Tiyatrosu (1966-68) / Nürnberg (1984) / Amsterdam (1988)
- Çark - Devlet Tiyatrosu (1969) / Serezli-Aşkıner Tiyatrosu (1969)
- Zemberek - Dostlar Tiyatrosu (1971) / Ankara Deneme Sahnesi (1972)
- Mutemet Ali Rıza Beyin Yaşanmış Hayat Hikayesi - Devlet Tiyatrosu (1972) / İstanbul Ş.T. (1974)
- İşçi Babası Ömer Ağa İle Küçükhanımın Şoförü Recep (Brecht'E "Nazîre") - Oyuncular Birliği (1975)
- Memurlar - İti Yayını (1974) / Ankara Deneme Sahnesi (1974)
- İşgal - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1977) / Berlin Schaubühne (1981)
- Kaldırım Serçesi - Gülriz Sururi-Engin Cezzar Tiyatrosu (1982)
- Kan ve Gül (Prosper Mériméé/Carmen'den uyarlama) Şan Tiyatrosu (1983)
- Sayın Muhbir Vatandaşlar - Yeditepe Oyuncuları (1989)
- Bir Ata Krallığım (Shakespeare'den Kurgulama) - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1997)
- Herkes Aynı Bahçede (Çehov "Çeşitleme") - İstanbul Şehir Tiyatrosu (2001)
- Lades Ya Da Aile Ocağı - Müjdat Gezen Tiyatrosu (2010)
Yönettiği tiyatro oyunlarından bazıları
- Çark (B.S.) - Serezli/Aşkıner Tiyatrosu (1970)
- Nafile Dünya (Oktay Arayıcı) - İstanbul Şehir Tiyatrosu (1974)
- İşçi Babası Ömer Ağa ile Küçükhanımın Şoförü Recep (B.Brecht/B.S.) - Oyuncular Birliği (1975)
- Ferhat ile Şirin (Nazım Hikmet) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1976)
- Kardeş Payı (Orhan Kemal) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1977)
- Zengin Mutfağı (Vasıf Öngören) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1977)
- Murtaza (Orhan Kemal) - İzmir Devlet Tiyatrosu (1978)
- Hitler Faşizmi'nden Hayat'ı Hakikiye Sahneleri (B. Brecht) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1979)
- Bahar Noktası (W. Shakespeare) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1980)
- İşgal (B.S.) - Shaubühne/Berlin (1981)
- Kaldırım Serçesi (B. Sabuncu) - Sururi/Cezzar Tiyatrosu (1982)
- Şvayk Hitler'e Karşı (B. Brecht) - Şan Tiyatrosu (1984)
- Kan ve Gül (Prosper Mérimée/Carmen'den uyarlama) Şan Tiyatrosu (1985)
- Bay Hiç / Sonsuzluk Kitabevi (Sabahattin Kudret Aksal) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1990)
- Fırtına (W. Shakespeare) - İstanbul Devlet Tiyatrosu (1991)
- Hüzünlü Bir Komedi (Şefik Onatoğlu) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1992)
- Sular Aydınlanıyordu (Nezihe Meriç) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1993)
- Palto (Nikolay Gogol) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1994)
- Kanlı Düğün (Federico García Lorca) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1995)
- Bir Ata Krallığım (Shakespeare/Sabuncu) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1997)
- Balkon (Jean Genet) - Tiyatro Stüdyosu (1998)
- Romeo ile Juliet (W.Shakespeare) - İstanbul Şehir Tiyatroları (1999)
- Herkes Aynı Bahçede (Çehov/Sabuncu) - İstanbul Şehir Tiyatroları (2001)
- Beyazıt (Jean Racine) - İstanbul Şehir Tiyatroları (2007)
Yönettiği sinema filmleri
- Çıplak Vatandaş - 1985
- Asılacak Kadın - 1986
- Kupa Kızı - 1986 (Bunuel'in Belle de Jour filmine "nazîre")
- Kaçamak - 1987
- Zengin Mutfağı - 1988
- Yolcu - 1994
Senaryosunu yazdığı sinema filmleri
- Şöhret Budalası - 1975 (Yön: Bilge Olgaç)
- Adak - 1979 (Yön: Atıf Yılmaz)
- Talihli Amele - 1980 (Yön: Atıf Yılmaz)
- Şalvar Davası - 1983 (Aristofanes'den esinlenme / Yön: Kartal Tibet)
- Namuslu - 1984 (Yön: Ertem Eğilmez)
- Çıplak Vatandaş - 1985
- Asılacak Kadın - 1986 (Pınar Kür'ün romanından)
- Kupa Kızı - 1986 (Joseph Kessel'in "Belle de Jour" romanından)
- Kaçamak - 1987
- Zengin Mutfağı - 1988 (Vasıf Öngören'in oyunundan)
- Kaldırım Serçesi - 1989 (TRT/TV)
- Yolcu - 1994 (Nazım Hikmet'in oyunundan)
Sahnelenmiş çevirileri
- Arturo Ui'nin Yükselişi (B.Brecht / Sevgi Sabuncu ile birlikte) AST - 1965
- Balkon (Jean Genet) Tiyatro Stüdyosu - 1998, Ayrıntı Yayınları - 2006
- Köleler Adası - Tartışma (Pierre de Marivaux) Mitos/Boyut - 2005, Devlet Tiyatrosu - 2005
- Profesyonel (Dušan Kovačević / Bilge Emin ile birlikte) Mitos/Boyut - 2004, Devlet Tiyatrosu - 2010
- Bayazıt (Jean Racine) - Mitos/Boyut 2006 - İstanbul Şehir Tiyatrosu - 2007
Sahne tasarımları
- Puntila Ağa ile Uşağı Matti (Dormen Tiyatrosu - 1966)
- Çark (Serezli-Aşkıner T./ Max Meinecke ile) - 1970)
- Kardeş Payı (İ. Şehir Tiyatrosu - 1977)
- Bayazıt (İ. Şehir Tiyatrosu - 2007 - "Afife Jale" sahne tasarımı ödülü)
Kazandığı ödüllerden bazıları
- Sanat Sevenler Derneği "Övgüye Değer Oyun Yazarı" - Ankara 1968 (Şerefiye / tek bölüm)
- Sanat Sevenler Derneği "Yılın En Başarılı Oyun Yazarı" - Ankara 1969 (Şerefiye / iki bölüm) -Teneke/Yaşar Kemal ile ortaklaşa-
- EBU uluslararası "EUROTHEATRE" ödülü, onur ödülü - Londra 1969 (Şerefiye)
- İlhan İskender Armağanı "Yılın En İyi Oyun Yazarı" ödülü - İstanbul 1970 (Şerefiye)
- TRT Oyun Yazarlığı Ödülü - Ankara 1971 (Zemberek)
- Ulvi Uraz Yönetmenlik Ödülü - İstanbul 1978 (İşgal ve Zengin Mutfağı)
- SİYAD En İyi Senaryo Ödülü - İstanbul 1980 (Adak)
- SİYAD En İyi Senaryo ödülü - İstanbul 1983 (Namuslu)
- SİYAD Yılın En Başarılı Yönetmeni - İstanbul 1987 (Asılacak Kadın)
- Bastia Akdeniz Filmleri Ödülü "Gümüş Palmiye" / En iyi yönetmen - Bastia 1989 (Zengin Mutfağı)
- Altın Koza, En İyi Senaryo Ödülü - Adana 1994 (Yolcu)
- Kültür Bakanlığı Yönetmen Başarı Ödülü - Ankara 1994 (Yolcu)
- 1. Afife Tiyatro Ödülleri, Yılın En Başarılı Yönetmeni - İstanbul 1997 (Bir Ata Krallığım) / "Yılın En Başarılı Prodüksiyonu"
- TEB (Tiyatro Eleştirmenleri Birliği) Ödülü - İstanbul 1997 (Bütün tiyatro yapıtları)
- Zihni Küçümen Emek Ödülü (Topluluk ödülü) - İstanbul 1997
- Ankara Sanat Kurumu çeviri ödülü - Ankara 1997 (Bir Ata Krallığım)
- Ohrid Festivali Büyük Ödülü (Topluluk ödülü) - Ohrid 1997 (Bir Ata Krallığım)
- 2. Afife Tiyatro Ödülleri, Yılın En Başarılı Yönetmeni - İstanbul 1998 (Balkon) / "Yılın En Başarılı Prodüksiyonu"
- Selim Naşit Ödülleri, En İyi yönetmen ödülü - İstanbul 2002 (Herkes Aynı Bahçede)
- Ankara Sanat Kurumu, Çeviri ödülü - Ankara 2005 (Köleler Adası)
- 12. Afife Tiyatro Ödülleri, "En Başarılı Sahne Tasarımcısı" - İstanbul 2008 (Bayazıt) / "Yılın En Başarılı Prodüksiyonu"
- Antalya Altın Portakal "gecikmiş ödüller"den (En başarılı senaryo: "Adak") - Antalya 1980/2011
- İstanbul kültür Sanat Vakfı 2012 "Tiyatro Onur Ödülü"
- Yeşilçam Sinema Akademisi "Sinema Ömür Boyu Başarı" ödülü
Kaynakça
- ^ a b c d Özbek, Devrim (2023). "Türk tiyatro yazınında Başar Sabunc". Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü yüksek lisans tezi. 20 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Başar Sabuncu defnedildi". Haberturk.com. 19 Haziran 2015. 9 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2015.
