Büyükada
| Büyükada | |
|---|---|
 | |
 | |
| Coğrafya | |
 | |
  Büyükada | |
| Koordinatlar | 40°51′28″K 29°07′12″D / 40.85778°K 29.12000°D |
| Takımadası | Prens Adaları |
| Denizi | Marmara Denizi |
| Yüzölçümü | 5,36 km2 |
| Siyasi | |
| Adadaki ülke(ler) | |
| Bölge | Marmara Bölgesi |
| İl | İstanbul |
| İlçe | Adalar |
Büyükada (Yunanca: Πρίγκηπος, romanize: Prinkipos, çev. 'prens'),[1] Prens Adaları olarak da bilinen İstanbul açıklarındaki adaların en büyüğüdür.[1]
Etimoloji
Büyükada Kızılada adı altında 17. yüzyılın ortalarına tarihlenen Evliya Çelebi'nin Seyahatnâme adlı eserinde kaydedilmiştir. Adanın 540 yılına tarihlenen İskenderiyeli Hesyxios'a (Ἡσύχιος ὁ Ἀλεξανδρεύς) ait Leksikon eserinde Pityoússa/Pityoúdes adı altında bahsi geçmektedir. 9. yüzyılda Theofanis'in Vakainameler (Chronikon) eserinde Prinkipos adıyla kaydedilmiştir.[2]
Tarihçe
1930 yılında Karacabey mevkiindeki Rum Ortodoks mezarlığı yakınında bulunan ve Büyük İskender'in babası Makedonya kralı II. Filip'e ait altın sikkelerin bulunduğu Büyükada Definesi, adanın tarihine ilişkin en eski bulgudur. Hepsi 207 altın sikkeden ibaret olan define şu anda İstanbul Arkeoloji Müzesi'ndedir. Diğer Prens Adaları gibi Büyükada da Bizans döneminde sürgün yeri olarak kullanılmıştır. Adalar, Fatih Sultan Mehmet tarafından İstanbul'un Fethi'nden bir ay önce alınmıştır.
I. Dünya Savaşı ve Cumhuriyet sonrasında Rum halkını kaybeden Büyükada’daki canlılık 1930’lara kadar büyük ölçüde kaybolmuştur. Ancak, 1940'lı yıllara doğru, Cumhuriyet dönemi devlet ileri gelenlerinin ve yüksek bürokrasinin, varlıklı kesimlerin rağbet ettiği bir sayfiye yeri olma özelliğini yeniden kazanmıştır. Büyükada, bu dönemde yeni köşklerle, özenli ve zevkli yapılarla süslenmiş, İstanbul halkının günlük gezinti yerlerinin de başında yer almıştır. Adanın kuzey-güney doğrultusuna dik olarak çıkan Dil Burnu’nun iki yanındaki Yörük Ali Plajı ve Nizam Plajı, Lunapark, Aşıklar, Viranbağ kır gazinoları, korulukları, biri iskeleden başlayıp adanın tüm çevresini dolaşan büyük tur, diğeri Araba Meydanı’ndan başlayıp Dil’den, Aşıklar Kır Gazinosu’ndan Lunapark’a oradan da Maden’e geçerek binildiği noktaya dönülen küçük tur olmak üzere araba turları, Lunapark meydanındaki süslü eşeklerle yapılan geziler Büyükada gezilerinin başlıca eğlenceleri haline gelmiştir.
2022 ve 2023 yıllarında adada Çamlıca Kulesi'nin işlevlerini yerine getirecek yedek bir TV vericileri anten direği inşaatına başlanması, kanser vakalarının artabileceği gerekçesiyle kamuoyunda eleştiri konusu ve gündem olmuştur.[3][4]
Coğrafya
Yüzölçümü 5,4 km²'dir. Kış nüfusu 2000 yılı verilerine göre 7.320 kişidir. Evlerin çoğunun yazlık mahiyetinde olması sebebiyle yaz nüfusu kış nüfusundan çok daha fazladır. Maltepe sahiline uzaklığı 2.300 metredir. Büyükada'da biri güney, diğeri kuzeyde olmak üzere iki tepe bulunur. Güneydeki tepe, 203 metre yükseklikteki Yücetepe'dir. Kuzeydeki tepe ise 164 metre yükseklikteki Manastır Tepesi'dir.
Turizm
Tarihi ve doğal güzellikleriyle yerli ve yabancı turistlerin uğrak noktalarından biridir. Adada ulaşım bisiklet ve elektrikli araçlar ile sağlanır.[5] Bir dönem iç ulaşım atların kullanıldığı faytonlarla sağlanmaktaydı.[6]
Denize girmek isteyenler için plajlar mevcuttur:
- Eskibağ Plajı
- Halik Koyu Plajı
- Prenses Koyu Plajı
- Yörükali Plajı
- Nakibey Plajı
- Kumsal Plajı
- Aya Nikola Plajı
Lev Troçki'nin, Sovyet lideri Stalin tarafından sürgün edildikten sonra 1929-1933 yılları arasında yaşadığı Nizam Mahallesi'ndeki ev ve ünlü yazar Reşat Nuri Güntekin'in Maden Mahallesi'ndeki evi adayı ziyaret edenlerin ilgisini çekmektedir.
Aya Yorgi manastır ve kilisesinin özel bir yeri vardır: Her yıl 23 Nisan ve 24 Eylül günlerinde ziyaretçilerin 200 metrelik bu tepeyi tırmanıp kiliseye ulaşınca, inancı doğrultusunda dua ettiği, niyet tuttuğu ya da şifa umuduyla siyah cübbeli bir Ortodoks papazdan dua dilediği görülebilir.
Adalar Müzesi
İstanbul’un ilk çağdaş kent müzesi olan Adalar Müzesi, Adaların oluşumundan bugüne gelen hikâyesini yüzlerce obje, 20 bin belge, 6 bin fotoğraf, yüzlerce belgeleme çekimi, film ve sözlü tarih kayıtlarından oluşan kuruluş koleksiyonu ile ziyaretçilerine sunmaktadır. Müze özellikle Adaların kentsel tarihine odaklanan Osmanlıca belge arşivine sahiptir. Adalar Müzesi'nin misyonu, Adalar’ın tarihi, kültürel ve doğal zenginliklerinin tanınmasını sağlamaktır. Aya Nikola mevkiinde eski helikopter hangar alanı dönüştürülerek tasarlanmıştır.
Tarihi yapılar
Adanın en yüksek tepesinde Aya Yorgi Manastırı ve kilisesi bulunmaktadır. Buradaki ilk yapı, M.S. 6. yüzyıl'da inşa edilmiştir. Bu mevkide, başka birçok kilise ve manastırın kalıntıları da vardır. Bunlardan bazıları günümüze kadar ulaşmış, bazıları yıkıntı olarak kalmıştır.
İsa Tepesi'nde ise Hristos kilise ve manastırı ile Rum Yetimhanesi bulunmaktadır. Rum Yetimhanesi'nin binası harabe olmasına rağmen hâlen dünyanın en büyük ahşap monoblok yapılarındandır.[]
Kumsal semtindeki Ayios Dimitrios kilisesi de Büyükada'nın önemli dini yapılarındandır. Adadaki çok küçük Ortodoks cemaat, büyük ayinlerini burada yapar.
Büyükada'da bulunan 4 camiden mimari bakımdan en dikkat çekeni II. Abdülhamid tarafından yaptırılan Hamidiye Camii'dir. Mimari açıdan batı etkisinde inşa edilmiş bulunan mekan, Ada Cami Sokağı'nda bulunmaktadır.
Ulaşım
Büyükada'ya İstanbul Şehir Hatları, Mavi Marmara, Prenstur, Dentur ve Turyol firmaları düzenli olarak sefer düzenlemektedir. Bostancı'dan kalkan motorlar yaklaşık 35 dakikada adaya varırken, Kabataş'tan kalkan vapurlar 1 saat 20 dakika, Kartal'dan kalkan motorlar ise yaklaşık 30 dakikada adaya varmaktadır. 2024 yılı itibarıyla Tuzla-Pendik-Büyükada arasında da deniz yolu hattı oluşturulması kararlaştırılmıştır.[7] Büyükada'ya sefer yapan firmalar genelde yaz ve kış olarak 2 tarife kullanmaktadır. Bu seferlerin sıklığı da hafta içi ve hafta sonu günlerde değişmektedir. İlgili seferler tarifeler kullanılarak takip edilebilmektedir. İstanbul Deniz Otobüsleri (İDO) özelleştirilme sonrasında haksız rekabetten dolayı iç hat seferlerini durdurma kararı almıştır.[8][9] Büyükada'ya Kocaeli Büyükşehir Belediyesi'nin sunduğu seferler ile de deniz ulaşımı sağlanmaktadır.[10]
Günümüzde adada ulaşım bisiklet ve elektrikli araçlar ile sağlanır.[5] Bundan önceki dönemlerde ise faytonlar ile sağlanmaktaydı.[6]
Bitki örtüsü
Büyükada, İstanbul Adaları içinde kızılçam ormanlarının (Pinus brutia) en geniş yayılış gösterdiği adadır. Bu ormanların kuzey-güney yönünde uzandığı ve yer yer kıyı kesimlerine kadar indiği görülür. Ormanlar, kuzeyde İsa Tepesi'nde yoğunlaşmasına rağmen o çevrede bitki örtüsü bakımından zenginlik göstermez ancak bu zenginliği İsa Tepesi'nin batı, özellikle Dil mevkii ve çevresinde ve güney yamaçlarındaki ormanların yoğunluk gösterdiği yerlerde görmek mümkündür. Öyle ki, bitki örtüsü içine girilemeyecek kadar sıklaşarak Amazon'un balta girmemiş ormanlarını anımsatır. Kızılçam orman altı florası, İsa Tepesi'nden Nizam mahallesine doğru inen vadide yoğunluk ve zenginliği birlikte barındırır. Bu bölgede; karabaş (Lavandula stoechas), kuşkonmaz (Asparagus acutifolius), gıcır (Smilax excelsa), boyacı katırtırnağı (Genista tinctoria), y. erik (Prunus spinosa), keçiboğan (Calicotome villosa), pembe çiçekli laden (Cistus cretius), beyaz çiçekli laden (Cistus salviifolius), katran ardıcı (Juniperus oxycedrus), pembe çiçekli funda (Erica manipuliflora), ağaç fundası (Erica arborea), kermes meşesi (Quercus coccifera), delice (Olea europea var. sylvestris), erguvan (Cercis siliquastrum), defne (Laurus nobilis), akçakesme (Phillyrea latifolia), menengiç (Pistacia terebinthus) gibi bitki türlerine rastlanır. Görülen bitkilerin boyları 3-4 metreyi aşmaktadır. Diğer bölgelerde ise ormanaltı oluşumları daha çok akçakesme, laden ve kermes meşesinden müteşekkildir. Bu bölgelerin kızılçamları da daha kısa boya ve eğri büğrü yapıya sahiptir. Kantarcı (1984), ormanların görünümündeki bu değişikliği toprağın kireçsiz oluşu ile açıklamaktadır. Büyükada, Akdeniz iklimine benzer bir iklimi olmasına rağmen kuvarsit ve arkozdan oluşan ve dolayısıyla kireçten yoksun olan sığ topraklarıyla, çoğunluğunu bodur ve biçimsiz ağaçların oluşturduğu ormanlara ev sahipliği yapmaktadır. Yine de adada, özellikle Büyük Tur Yolu ve Avcı Tepe'nin kuzeybatı yamaçlarında görülebileceği üzere düzgün gövdeli ve yaşlı kızılçam ağaçları da bulunur. Bu ağaçların boyları 10–12 m'ye ulaşmakta, çapları ise 50 cm'yi aşmaktadır. Ayrıca adada kızılçam ormanları ve maki formasyonlarına ek olarak bunlarla içi içe yetişmiş servi ağaçları (Cupressus sempervirens var. piramidalis) da görülür.[11]
Galeri
Tarihi bir konak
Tarihi bir konak
Konaklar - Büyükada
San Pacifico Latin Katolik Kilisesi - Büyükada
Kaynakça
- ^ a b Nijman, Jan (2020). Geography: Realms, Regions, and Concepts (20. bas.). Wiley. ISBN 978-1119607410.
- ^ "Nişanyan Yeradları - Türkiye ve Çevre Ülkeler Yerleşim Birimleri Envanteri". Nişanyan Yeradları. 9 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mayıs 2024.
- ^ "Büyükada'nın boynuzlarının monte işlemi başladı". Ada Gazetesi. 4 Ağustos 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2024.
- ^ "Büyükada'nın boynuzları yükselmeye devam ediyor". Ada Gazetesi. 26 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Adalar'da elektrikli araç dönemi başladı". Diken. 30 Temmuz 2020. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ağustos 2020.
- ^ a b "İBB önündeki "Yaşam Nöbeti" kazandı: Adalar'daki atlı faytonlar kaldırılıyor". Evrensel. 17 Ocak 2020. 22 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Haziran 2020.
- ^ "İstanbul'da Tuzla-Pendik-Büyükada deniz yolu hattı oluşturulması kararlaştırıldı". AA.
- ^ "sendika.org, İç hat seferlerini iptal eden İDO, sorumlu olarak AKP'yi işaret etti, fatura halka kesildi. 19 Kasım 2018". 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022.
- ^ "evrensel.net, İDO'dan 'iptal' açıklaması. 19 Kasım 2018". 5 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Aralık 2022.
- ^ "BÜYÜK ADA VE MEHTAP TURU ÜCRET TARİFESİ". Kocaeli Büyükşehir Belediyesi.
- ^ "İstanbul adalarında bitki örtüsü-iklim ilişkisi". Türk Coğrafya Dergisi. 28 Ekim 2014. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2023.
Dış bağlantılar
- Bu Site Başınızı Döndürecek Adalar360.com
- Adalar Kültür Derneği 10 Ağustos 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Büyükada vapur iskelesinden 360°'lik panoramik görüntü 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Uzaydan Büyükada 10 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Dilburnu piknik alanı
- Aşıklar Kır Gazinosu
- Lunapark 17 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
