İçeriğe atla

Büyük Orta Doğu

  Bilinen Orta Doğu
  Büyük Orta Doğu'nun tanımı
  Orta Doğu ile ilişkili (sosyo-politik bağlantılar nedeniyle) alanlar

Büyük Orta Doğu (İngilizce: Greater Middle East), 21'inci yüzyılın ilk on yılında, özellikle müslüman dünyasından İran, Türkiye, Afganistan ve Pakistan ile çeşitli ülkeleri kapsayan,[1] Amerika Birleşik Devletleri'nde George W. Bush yönetimi tarafından ortaya atılan siyasi terimdir.[2]

Bu politikanın hedefleri arasına zaman zaman Güney Kafkasya ve Orta Asya'daki çeşitli ülkeler de dâhil edilmektedir. Bazı konuşmalarda konuşmacılar, önemli oranda müslüman çoğunluğa sahip alanları işaret etmek amacıyla bu terimi kullanırlar fakat bu tür bir kullanım evrensel değildir.[3] Proje ortaya atıldıktan sonra Amerika Birleşik Devletleri'nde başkanlık seçimi gündeme gelmiş ve bu süreçte BOP bir miktar gündemde arka plana itilmiştir.

Ancak George W. Bush’un bu seçimlerde ikinci defa ABD Başkanı seçilmesinin ardından, proje yeniden gündeme gelmiştir. Bazı kaynaklarda projenin hazırlanmasının nedeni olarak, ABD'de yapılan 11 Eylül saldırıları gösterilmektedir.[4] Projenin hazırlanmasından önce dikkat çeken bir önemli nokta ise ABD ve CIA'ye stratejik arge hizmeti veren "RAND Corperation" adlı düşünce örgütünün 2004 yılında "“Sivil Demokratik İslam: Ortaklar, Kaynaklar ve Stratejiler" başlıklı bir raporun[5] hazırlanarak Bush yönetimine sunulmuş olmasıdır. Raporda İslam dünyası kategorilere ayrılmış ve ABD'nin islamı kontrol altına alabilmesi için yapması gerekenler başlıklar halinde sıralanmıştır.

Ayrıca yine bu raporda Türkiye'nin İslam Dünyasındaki "demokratik islam" örneğine en yakın ülke olduğu, bu durumu laiklik anlayışına borçlu olması ile birlikte ülke halkının ABD'ye karşı Kemalizm ve milliyetçilik gibi akımlar nedeniyle olumlu bakmadıklarına yer verilmiştir. Geçmişte CIA için yakın ve Güney Asya bölgesi millî istihbarat şefliği yapmış olan Graham Fuller'de, raporu (kitabı) oluşturan RAND Corporation'da araştırmacı yazar konumundadır. Fuller yine bu dönemde Fethullah Gülen hareketinin desteklenmesi konusundaki görüşlerini açık bir şekilde paylaşmaktadır.[4]

Arka plan

BOP ile ilgili olarak günümüze kadar herhangi bir resmî belge yayınlanmamıştır. Bush doğrudan proje ile ilgili olmasa da, yaptığı bazı konuşmalarda projenin kapsamı ile ilgili sözler sarf etmiştir. Bu sözlerden dikkat çekenler arasında Endonezya, Malezya, Bangladeş gibi müslüman halka sahip ülkelerin yanı sıra Gana ve Gambiya gibi ülkeler ile birlikte Arnavutluk ve Bosna Hersek gibi ülkelerin proje kapsamında yer almadıkları ancak isteklerine bağlı olarak projeye katılabilecekleri ifadeleri bulunmaktadır.

Proje kapsamında 23 ülkenin değerlendirmeye alındığı bilinmektedir. Bu ülkelerin pek çoğu ABD'nin etkisi altında bulundukları değerlendirilen ülkelerdir.[4] Türkiye projeden bir süre sonra çıkarılmış ancak hemen ardından yine aynı projede "model ülke" konumuna getirilmiştir. "Ilımlı islam ülkesi" (model ülke) konumundan da memnun olmayan Türkiye, ABD'de yapılan bazı görüşmelerde özellikle büyük elçilik bazında bu sıkıntısını yinelemesinin ardından, projede bu defa Amerikalı yetkililer tarafından "demokratik ortak" olarak tanımlanmıştır.

ABD, BOP projesi kapsamında bir yandan bu nitelemeler ile uğraşırken, bir yandan da projenin mali yükünün fazlalığı konusunda araştırmalar yapmaya başlamış ve kendisine ortak arayışı çabalarına girişmiştir.[6] Mali konuda ortaklığa ise yalnızca Türkiye, Afganistan, Irak, Yemen, Ürdün, Bahreyn ve Cezayir olumlu yanıt vermişlerdir. 8-10 Temmuz 2004 tarihinde ABD Başkanı George W.Bush'un başkanlığında Sea Island, Georgia'da düzenlenen G8 zirvesi sonrasında, BOP'un genel olarak benimsendiğine dair bildiri yayınlanmıştır.

"Gelecek Forumu" adı altında bir mekanizma ve bu mekanizma kapsamında Geniş Ortadoğu ve Kuzey Afrika ülkeleri için oluşturulacak "Demokrasi Yardım Diyaloğu"'nun eşbaşkanlığını, Türkiye, İtalya ve Yemen'in yürüteceğine dair karar alınmıştır.[7] Türkiye Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, toplantıya katıldığında bazı noktalara dikkat çekeceğine dair haberler medyada yayınlanmıştır.[8] Projenin geleceği için bu dönemde çalışmalarını hızlandıran Amerika Birleşik Devletleri, BOP gündemini 28-29 Haziran 2004 tarihlerinde İstanbul'da yapılan NATO zirvesine taşımayı başarmıştır.

Bu zirvede terörle mücadele konusunda yalnızca şiddet kullanımının yeterli olmadığı, sosyal ve ekonomik yöntemlerin de terörle mücadelede kullanılması gerektiğine karar verilmiştir. Demokrasi Yardım Diyaloğu'nun ilk resmi etkinliği 25 Kasım 2004 tarihinde Türkiye, İtalya ve Fas'ın katılımı ile Roma'da yapılmıştır. 11 Aralık 2004 tarihinde ise bu defa Fas'ta "'Gelecek İçin Forum" adı altında bir toplantı daha yapılmıştır. Bu toplantıya katılım daha fazla oranda olmuştur.

BOP projesi kapsamında çalışmalarına devam eden ABD, 2004 yılı Ekim ayında projeye destek verdiğini açıklayan Pakistan'a uyguladığı askerî ambargoyu kaldırdı. 2004 yılı Eylül ayında ise Ürdün ve Tunus'ta birer "Orta Doğu Ortaklık Girişimi Ofisi" adlı ofis açtı.[9] Ayrıca İran'a stratejik baskılar arttırılırken, Libya NATO tarafından başlatılan "Akdeniz Diyaloğu"'na katılmaya zorlandı. Suriye'ye karşı bazı ambargolar uygulanmaya başlandı ve Sudan üzerinde ABD baskıları yoğunlaştı.

İsimlendirme

İsmi konusunda; "Genişletilmiş Ortadoğu İnisiyatifi" ya da tam adıyla "Genişletilmiş Ortadoğu ve Kuzey Afrika Bölgesi ile Müşterek bir Gelecek ve İlerleme için Ortaklık" (İngilizce: Partnership for Progress and a Common Future with the Region of the Broader Middle East and North Africa)[4][10] şeklinde adlandırmalar da mevcuttur. Büyük Orta Doğu için bazen "Yeni Orta Doğu",[11] ya da "Büyük Orta Doğu Projesi" (BOP) gibi isimler kullanılabilir.[12][13] Terim genişletilmiş şekilde, 2004 yılında G8 zirvesi için Orta Doğu ve Batı arasındaki fırsatların değiştirilmesi amacıyla Amerika Birleşik Devletleri yönetiminin hazırlık çalışmalarında yer almıştır.[14]

G8'e göre Orta Doğu'daki ülkeler ve bölgeler

Bazen Büyük Orta Doğu ile ilişkilendirilen ülkeler

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Özel;
  1. ^ Ottaway, Marina & Carothers, Thomas (29 Mart 2004), The Greater Middle East Initiative: Off to a False Start 8 Temmuz 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Policy Brief, Carnegie Endowment for International Peace, 29, Sayfa 1-7
  2. ^ Concocting a 'Greater Middle East' brew 8 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Asia Times, Tarih: 3 Mart 2004, Yazar: Haeri, Safa
  3. ^ Dimitri Kitsikis, «Les frontières de sang - Géopolitique d'un Proche-Orient à venir»,Diplomatie, nu.24, janvier-février 2007
  4. ^ a b c d Büyük Orta Doğu Projesi ve Türkiye, Günal, Altuğu, PDF
  5. ^ Civil Democratic Islam Partners, Resources, and Strategies 26 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., RAND Corporation, Tarih: 2004, ISBN/EAN: 0-8330-3438-3
  6. ^ Kissenger, 2000: 244
  7. ^ Demokrasi Yardım Diyalogu Mekanizması 1 Nisan 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., hurriyet.com.tr, Tarih: 10 Haziran 2004
  8. ^ Erdoğan'ın BOP pazarlığı 15 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., sabah.com.tr, Tarih: 8 Haziran 2004
  9. ^ Khaleej Times, 13 Eylül 2004
  10. ^ Partnership for Progress and a Common Future with the Region of the Broader Middle East and North Africa 7 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Beyaz Saray Ofisi Basın sekreterliği, Tarih: 9 Haziran 2004
  11. ^ Plans for Redrawing the Middle East: The Project for a "New Middle East", Tarih: 18 Kasım 2006, Yazar: Nazemroaya, Mahdi Darius, Yayıncı: Global Research
  12. ^ ""Great Middle East Project" Conference by Prof. Dr. Mahir Kaynak and Ast.Prof. Dr. Emin Gürses in SAU". 22 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016. 
  13. ^ "Turkish Emek Political Parties". 2 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mart 2016. 
  14. ^ Perthes, V., 2004, America's "Greater Middle East" and Europe: Key Issues for Dialogue 15 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Middle East Policy, Volume XI, No.3, Sayfa 85-97.
Genel;

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Büyük Orta Doğu ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Bernard Lewis</span> Amerikalı tarihçi

Bernard Lewis, İngiliz asıllı Amerikalı tarihçidir. Princeton Üniversitesi'nde profesörlük yapmıştır. İslâm tarihi ve İslâm-Batı ilişkisi hakkında uzmanlaşmıştır. Orta Doğu hakkında uzmanlaşmış batılı uzmanlar arasında en çok okunan yazarlardandır. George W. Bush'un danışmanlığını yapmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Orta Doğu</span> Batı Asya, Kuzey Afrika ve Doğu Akdenizin kesiştiği yerde kalan jeografik bölge

Orta Doğu, Afrika-Avrasya'da genellikle Batı Asya'yı, tüm Mısır'ı ve Türkiye'yi kapsayan kıtalararası bir bölgedir. Terim, 20. yüzyılın başlarında başlayan Yakın Doğu teriminin yerini almak üzere daha geniş bir kullanıma girmiştir. Daha geniş "Büyük Orta Doğu" kavramı aynı zamanda Mağrip, Sudan, Cibuti, Somali, Komorlar, Afganistan, Pakistan ve bazen Transkafkasya ve Orta Asya'yı da bölgeye dahil etmektedir. "Orta Doğu" terimi, değişen tanımları konusunda bazı karışıklıklara yol açtı.

<span class="mw-page-title-main">Eisenhower Doktrini</span>

Eisenhower Doktrini, 1953 yılından itibaren 8 sene ABD Başkanlığı yapan Dwight Eisenhower'ın 5 Ocak 1957'de Kongre'ye gönderdiği yetki talebi isteği.

<span class="mw-page-title-main">Nabucco Doğalgaz Boru Hattı</span>

Nabucco boru hattı Ankara'da 13 Temmuz 2009 Pazartesi günü hükûmetler arasında imzalanan anlaşmayla başlamıştır, Türkiye'üzerinden AB ülkelerine doğalgaz taşımak üzere kurgulanan uzun geçişli bir boru hattı taşımacılığı projesidir. Avrupa'nın en büyük doğal gaz tedarikçisi konumundaki Rusya'dan yapılan sevkiyata alternatif olması amacıyla daha çok ABD ve AB tarafından desteklenmektedir. İmzalandığı tarihten daha önce adından söz ettirmeye başlayan projeye dair, 2006 yılında AB Enerji Komiseri Andris Piebalgs “Avrupa için gerekli ve AB’nin en önemli doğal gaz tedarik projesi” ifadelerini kullanmıştır. 2007 yılının ortalarında Rusya'nın, Orta Asya'daki, hattın büyük doğal gaz tedarikçileri olan ülkelerle büyük miktarlarda doğal gaz alım sözleşmeleri imzalayacağını duyurması ile büyük oranda sekteye uğradığı iddia edilmektedir. Bununla birlikte Alman RWE firmasının Şubat 2008'de Nabucco Şirketi'ne eşit ortak olmasıyla proje güç kazanmıştır. Hattın tam kapasitede karlı olabilmesi için gereken doğal gaz üretiminin halen İran'a uygulanan ambargo nedeniyle bu ülkeden de sağlanamayacak olması, hattın geleceğinde büyük soru işaretleri oluştursa da ABD hükûmetinin projenin geleceğine olan iyimser bakışının devam ettiği açıklanmıştır. Günümüzde proje Nabucco Batı ismini alarak Türkiye-Bulgaristan sınırından başlayacak şekilde değiştirilmiştir.

Ilımlı İslam, aşırı görüşleri reddeden modernist İslam yorumlarına Batı'da verilen ad. Cihatçı radikal İslam yorumları ile karşıt anlamlı olarak kullanılır.

<i>Middle East Quarterly</i>

Middle East Quarterly, ABD düşünce kuruluşu Middle East Forumun 3 ayda bir çıkardığı Mart 1994 yılından beri Ortadoğu ile ilgili siyasi konular yayınlanan strateji politikaları dergisi. Editörlüğü Michael Rubin tarafından yürütülmektedir.

Paul Bernard Henze,, Amerikalı strateji uzmanı, tarih ve jeopolitik doktoru ve ABD emekli devlet görevlisi.

Graham E. Fuller, Amerikan RAND Corporation düşünce kuruluşunun daimi politik danışmanı, ABD Merkezi Haberalma Teşkilatı'nın (CIA) Milli Haberalma Konseyi eski başkan yardımcısı, yazar, Amerikalı devlet görevlisi.

<span class="mw-page-title-main">Laura Bush</span> George W. Bushun eşi

Laura Lane Welch Bush, ABD'nin 43. eski Başkanı George W. Bush'un eşi ve ABD'nin 2001 - 2009 yılları arası First Lady'si. Laura Bush aynı zamanda kütüphaneci, yazar ve öğretmendir. George W. Bush ile 5 Kasım 1977'de evlenmiş olup 2 çocuk sahibidir.

<span class="mw-page-title-main">Katar'daki Yahudilerin tarihi</span>

Katar'daki Yahudilerin tarihi ve bunun hakkındaki bilgiler çok sınırlıdır.

İstanbul İş Birliği Girişimi NATO'nun ittifakı büyütmek ve Ortadoğu'daki diğer ülkelerle diyaloğunu artırmak için 2004 yılından itibaren birliğin nüfusu en çok Müslümanlardan oluşan tek ülkesi Türkiye'nin İstanbul şehrinde düzenlenmesi kararlaşıtırılan zirve.

<span class="mw-page-title-main">Daniel Pipes</span> Amerikalı yazar

Daniel Pipes, Amerikalı tarihçi ve yazar.

<span class="mw-page-title-main">Fawaz Gerges</span>

Fawaz A. Gerges Lübnan asıllı Amerikalı akademisyen ve yazar. Orta Doğu, ABD Dış Politikası, Uluslararası İlişkiler, el-Kaide, İslam ve Batı dünyası ilişkileri konuları üzerinde çalışmaktadır. Halen Londra Ekonomik ve Politik Bilimler Okulu (LEPBO)'nda Orta Doğu politikaları ve Uluslararası İlişkiler profesörü olarak görev yapmaktadır. Aynı zamanda LEPBO, Çağdaş Orta Doğu, Birleşik Arap Emirlikleri Kürsübaşkanlığı görevinini yürütmektedir. Bir dönem LEPBO' nun Tören Müdürlüğü görevini de yürüttü.

<span class="mw-page-title-main">2004 İstanbul zirvesi</span> 20. NATO zirvesi

2004 NATO İstanbul zirvesi, 28-29 Haziran 2004 tarihleri arasında Türkiye'nin İstanbul şehrinde düzenlendi. NATO'nun Devlet ve Hükûmet Başkanları'nın güvenlik konuları hakkında resmi kararlar aldığı 17. NATO zirvesi olarak kabul edilir. Genel olarak, zirve, Soğuk Savaş döneminde Sovyet saldırganlığına karşı bir ittifaktan, 21. yüzyılın yeni ve bölge dışı güvenlik tehditlerine karşı bir koalisyona dönüşü uman 2002 Prag zirvesinde başlayan dönüşüm sürecinin bir devamı olarak görülmektedir. Zirve dört toplantıdan oluşuyordu.

<span class="mw-page-title-main">Carter Doktrini</span>

Carter Doktrini Amerika Birleşik Devletleri başkanı Jimmy Carter'ın, 23 Ocak 1980 tarihinde, Temsilciler Meclisi ve ABD Senatosu üyelerinin katıldığı ortak oturumda, geleneksel olarak her yıl yaptığı konuşmada açıkladığı ve ABD'nin ulusal çıkarlarını korumak için İran Körfezinde gerekirse askerî güç kullanmaktan kaçınmayacağı yolundaki politikaya verilen isimdir.

Yeşil Kuşak Projesi, Jimmy Carter döneminden itibaren ABD'nin komünizme karşı bir savunma olarak İslam'ı kullanmaya başlamasını ifade etmek için kullanılan varsayımsal projedir. ABD tarafından resmen duyurulmuş bu isme sahip bir proje yoktur. Jimmy Carter'ın SSCB karşıtı politikaları resmen Carter Doktrini adıyla bilinir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Doğu ve Kuzey Afrika</span> Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesi

ODKA ya da zaman zaman kullanılan İngilizce tabirle MENA, Orta Doğu ve Kuzey Afrika bölgesi için kullanılan kısaltmadır. ODKA terimi, Fas'tan İran'a kadar uzanan tüm Orta Doğu ülkelerini kapsayan geniş bir alanı kapsamaktadır. Terim genellikle Büyük Ortadoğu terimi ile eşanlamlıdır. BAKA veya KABA terimi Batı Asya ve Kuzey Afrika'nı kastetmek için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Rabia Kazan</span> Türk gazeteci

Rabia Kazan, Türk gazeteci, yazar ve kadın hakları aktivisti. Orta Doğu Kadın Koalisyonunun başkanı ve Trump Ulusal Çeşitlilik Koalisyonunun eski yönetim kurulu üyesidir. Kazan, İran'daki muta nikâhını anlatan ve çok satanlar listesine girmiş Tahran Melekleri kitabının yazarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Birleşik Devletleri-İsrail ilişkileri</span>

İsrail-ABD ilişkileri, İsrail ile ABD arasındaki ikili ilişkiyi ifade eder. 1960'lardan beri Amerika Birleşik Devletleri İsrail'in çok güçlü bir destekçisidir. ABD; İsrail-Ürdün, Lübnan-Mısır ve Abraham Anlaşmalarında yer alan diğer birkaç devletle birlikte iyi ilişkiler kurulmasını teşvik ederken diğer Orta Doğu ülkelerinin özellikle Suriye ve İran'ın İsrail karşıtı politikalarını dizginlemeye çalışır. İsrail-ABD ilişkileri Birleşik Devletler hükümetinin Orta Doğu'daki genel politikasında çok önemli bir faktördür. ABD Kongresi İsrail ile yakın ve destekleyici bir ilişkinin sürdürülmesine büyük önem vermiştir.

<span class="mw-page-title-main">Orta Doğu tarihi</span>

Yakın Doğu olarak da bilinen Orta Doğu, Medeniyetlerin Beşiklerinden birisidir ve dünyanın en eski kültür ve medeniyetlerinden birçoğuna ev sahipliği yapmıştır. Bölgenin tarihi en eski insan yerleşimlerinden başlamış ve İslam öncesi ve sonrası birkaç büyük İmparatorluktan günümüzün Orta Doğu ulus devletlerine kadar devam etmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.