İçeriğe atla

Büyük Çekici

Tüm yakın kızılötesi gökyüzünün panoramik görünümü. Büyük Çekici'nin konumu, sağ alttaki uzun mavi ok ile gösterilmiştir.

Büyük Çekici (İngilizce: Great Attractor), galaksilerarası uzayda yer alan bir kütle çekim bölgesi ve Samanyolu gökadası da dahil olmak üzere yaklaşık 100.000 gökadayı içeren Laniakea Süperkümesi'nin görünürdeki merkezi kütle çekim noktasıdır.

Gözlemlenen çekim, 1016 güneş kütlesi mertebesinde bölgesel bir kütle yoğunluğunu işaret etmektedir.[1] Bununla birlikte, Samanyolu'nun galaktik düzlemi tarafından gizlendiği ve kaçınma bölgesi (ZOA) arkasında bulunduğu için, Büyük Çekici'yi görünür ışık dalga boylarında doğrudan gözlemlemek zordur.[2]

Bu çekim, evrende yüz milyonlarca ışık yılı genişliğindeki bir bölgede, gökadaların ve onlarla ilişkili kümelerin hareketleri üzerindeki etkisiyle gözlemlenebilir. Bu gökadalar, kaçınma bölgesi'nin üstünde ve altında görülebilir ve hepsi Hubble akışına uygun olarak kırmızıya kaymıştır. Bu da Samanyolu'na ve birbirlerine göre uzaklaştıklarını gösterir, fakat kırmızıya kaymalarındaki değişimler Büyük Çekici'ye doğru hafifçe çekildiklerini ortaya koyacak kadar büyük ve düzenlidir. Kırmızıya kaymalardaki bu değişimlere kendine özgü hızlar (peculiar velocity) denir ve Büyük Çekici'ye doğru olan açısal sapmaya bağlı olarak yaklaşık +700 km/s ile -700 km/s arasında değişir.

Büyük Çekici'nin kendisi Shapley Süperkümesi'ne doğru hareket etmektedir.[2] Güney Afrikalı astrofizikçilerden oluşan bir ekip tarafından yapılan son astronomik çalışmalar, Büyük Çekici'nin teorik olarak bulunduğu yerde Yelken Süperkümesi olarak adlandırılan bir gökada süperkümesini ortaya çıkarmıştır.[3]

Tarihçe

Büyük Çekici ismi, 1987 yılında Dressler tarafından, onlarca yıl süren ve büyük bir kırmızıya kayma değeri veri seti oluşturan kırmızıya kayma araştırmalarının ardından verildi.[4][5] Kırmızıya kayma değerleri ve kırmızıya kayma ölçümlerinden bağımsız mesafe ölçümleri daha sonra kendine özgü hız haritaları oluşturmak için birleştirildi.[5]:274

Astrofizikçiler bir dizi kendine özgü hız testi aracılığıyla, Samanyolu'nun yaklaşık 600 km/s hızla Erboğa takımyıldızı yönünde hareket ettiğini keşfettiler. Ardından kozmik mikrodalga arka plan (CMB) dipollerinin keşfi, Yerel Grup gökadalarının Büyük Çekici'ye doğru hareketini yansıtmak için kullanıldı.[6] 1980'ler, Büyük Çekici hakkında Samanyolu'nun etkilenen tek gökada olmadığı gerçeğini de ortaya çıkaran birçok keşfi beraberinde getirdi. Yaklaşık 400 eliptik gökada, Samanyolu gökadası ışığının neden olduğu Kaçınma Bölgesi'nin ötesinde Büyük Çekici'ye doğru hareket etmektedir.

1990'lı yılların sonlarında, Samanyolu tarafından gizlenmenin neden olduğu zorlukların üstesinden gelmek için yapılan yoğun çalışmalar sonucunda, Büyük Çekici bölgesinin merkezinde Cetvel Kümesi tespit edilmiştir.[1]

Bulunduğu yer

Evrenin tekdüze genişlemesinden sapma gösterdiğine dair ilk işaretler 1973'te ve ardından 1978'de bildirildi. Nihayet Büyük Çekici'nin konumu 1986 yılında belirlendi. Samanyolu'ndan 150 ila 250 milyon ışık yılı (47-79 Mpc) uzaklıkta, Güney Üçgeni (Triangulum Australe) ve Cetvel (Norma) takımyıldızları yönünde yer almaktadır.[7] Bu yöndeki nesneler Kaçınma bölgesi'nde (gece gökyüzünün Samanyolu gökadası tarafından gizlenen bölümü) bulunduğundan görünür dalga boylarıyla incelenmesi zordur, fakat X-ışını gözlemleri uzayın bu bölgesine Cetvel Kümesi'nin (ACO 3627) hakim olduğunu ortaya koymuştur.[8][9] Cetvel Kümesi, büyük ve yaşlı gökadalardan oluşan devasa bir gökada kümesidir ve bu gökadaların çoğu komşularıyla çarpışarak büyük miktarlarda radyo dalgaları yayarlar.

Görünür kütle üzerine tartışmalar

1992 yılında, Büyük Çekici'nin görünür sinyalinin büyük bir kısmı, Malmquist önyargısı (İng: Malmquist bias) adı verilen istatistiksel bir etkiye atfedilmiştir.[10] 2005 yılında, Kaçınma Bölgesindeki Kümeler (İng: Clusters in the Zone of Avoidance veya kısaca "CIZA") projesi olarak bilinen gökyüzünün bir kısmında X-ışını araştırması yapan gök bilimciler, Büyük Çekici'nin aslında bilim insanlarının başlangıçta tahmin ettiğinin yalnızca onda biri kütleye sahip olduğunu bildirmişlerdir. Araştırma ayrıca, Samanyolu gökadasının aslında Büyük Çekici'nin ötesinde bulunan ve Shapley Çekicisi olarak adlandırılan Shapley Süperkümesi yakınlarındaki çok daha büyük bir gökada kümesine doğru çekildiğine dair daha önceki teorileri de doğrulamıştır.[11]

Laniakea Süperkümesi

Ana madde: Laniakea Süperkümesi

Önerilen Laniakea Süperkümesi, Büyük Çekici'nin çanağı olarak tanımlanır. Başak ve Suyılanı-Erboğa süperkümeleri de dahil olmak üzere yaklaşık dört ana gökada süperkümesini kapsar ve 500 milyon ışık yılı boyunca uzanır. Kütleçekimsel olarak bağlı olacak kadar yoğun olmadığı için evren genişledikçe dağılıyor olması gerekir, ancak bunun yerine kütleçekimsel bir odak noktası tarafından sabitlenmiştir. Böylece Büyük Çekici, yeni süperkümenin çekirdeği olacaktır.[12]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b Kraan‐Korteweg, Renée C. (22 Temmuz 2005). Röser, Siegfried (Ed.). Cosmological Structures behind the Milky Way (İngilizce). Wiley. ss. 48-75. doi:10.1002/3527608966.ch3. ISBN 978-3-527-40608-1. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  2. ^ a b "What is the Great Attractor?". Universe Today (İngilizce). 14 July 2014. 25 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 June 2018. 
  3. ^ Renée C. Kraan-Korteweg; Michelle E. Cluver; Maciej Bilicki; Thomas H. Jarrett; Matthew Colless; Ahmed Elagali; Hans Böhringer; Gayoung Chon (8 Kasım 2016), "Discovery of a supercluster in the Zone of Avoidance in Vela", Monthly Notices of the Royal Astronomical Society: Letters, 466 (1), arXiv:1611.04615 $2, Bibcode:2017MNRAS.466L..29K, doi:10.1093/MNRASL/SLW229 , Wikidata Q55892376
  4. ^ Dressler, Alan (1987). "The Large-Scale Streaming of Galaxies". Scientific American. 257 (3): 46-55. ISSN 0036-8733. 24 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  5. ^ a b Strauss, Michael A.; Willick, Jeffrey A. (1 Ekim 1995). "The density and peculiar velocity fields of nearby galaxies". Physics Reports. 261 (5): 271-431. arXiv:astro-ph/9502079 $2. doi:10.1016/0370-1573(95)00013-7. ISSN 0370-1573. 21 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2024. 
  6. ^ "Cosmic Microwave Background Dipole | COSMOS". astronomy.swin.edu.au. 16 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Mart 2022. 
  7. ^ "Hubble focuses on "the Great Attractor"". NASA. 18 January 2013. 21 January 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 October 2020. 
  8. ^ Kraan-Korteweg, Renée C. (2000). "Galaxies behind the Milky Way and the Great Attractor". From the Sun to the Great Attractor. Lecture Notes in Physics. 556. ss. 301-344. CiteSeerX 10.1.1.338.3806 $2. doi:10.1007/3-540-45371-7_8. ISBN 978-3-540-41064-5. 
  9. ^ Mukai, Koji; Mushotzky, Rich; Masetti, Maggie. "The Great Attractor". NASA's Ask an Astrophysicist. 18 Şubat 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Artık Büyük Çekici'nin, merkezine yakın Abell 3627 ile birlikte muhtemelen bir süper küme olduğu düşünülmektedir. 
  10. ^ Stephen D. Landy; Alex Szalay (Haziran 1992), "A general analytical solution to the problem of Malmquist bias due to lognormal distance errors", The Astrophysical Journal, 391, Bibcode:1992ApJ...391..494L, doi:10.1086/171365 , Wikidata Q55968841
  11. ^ "X-rays reveal what makes the Milky Way move" (Basın açıklaması). Ifa.hawaii.edu. 11 January 2006. 8 Ağustos 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 October 2020. 
  12. ^ R. Brent Tully; Hélène Courtois; Yehuda Hoffman; Daniel Marc Pomarède (3 Eylül 2014), "The Laniakea supercluster of galaxies", Nature, 513 (7516), arXiv:1409.0880 $2, Bibcode:2014Natur.513...71T, doi:10.1038/NATURE13674, PMID 25186900 , Wikidata Q28314882

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Düzensiz galaksi</span> Galaksi çeşidi

Düzensiz gökada, sarmal veya eliptik gökadaların aksine belirgin bir düzgün şekle sahip olmayan gökadalardır. Düzensiz gökadalar, Hubble düzeninin hiçbir düzenli sınıfına girmezler ve genellikle ne bir çekirdek şişkinliği, ne de herhangi bir sarmal kol yapısı izi olmaksızın kaotik bir görünüme sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Galaksi merkezi</span>

Gökada merkezi, Samanyolu Gökadası'nın dönüş merkezidir. Dünya'dan uzaklığı, Samanyolu'nun parlak noktası; Yay, Yılancı ve Akrep takımyıldızları yönünde, 25,000 ışık yılı dir. Samanyolu'nun gökada merkezinde, Sagittarius A* süper büyük kütleli kara delik olduğu şüphesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Başak Süperkümesi</span>

Başak Süperkümesi veya Yerel Süperküme, Samanyolu ve Andromeda gökadaları ile diğerlerini de içeren Başak Kümesi ve Yerel Grup'u barındıran süperkümedir. Çapı yaklaşık 33 megaparsek olan bu süperkümede en az 100 adet gökada grubu ve kümesi bulunmaktadır. Gözlemlenebilir evrendeki yaklaşık 10 milyon süperkümeden biri olan Başak Süperkümesi, Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi adı verilen bir gökada iplikçiği içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Yerel Grup</span> Samanyolunu da kapsayan ve 35in üzerinde üyesi bulunan gökadalar grubu

Yerel Grup, Samanyolu Gökadası'nı da barındıran bir gökada grubudur. Çapı yaklaşık olarak 3 milyon parsek (10 milyon ışık yılı; 9×1019 kilometre) ve toplam kütlesi ise 2×1012 güneş kütlesi (4×1042 kg) civarındadır. "Dambıl" şeklinde iki gökada topluluğundan oluşur. Samanyolu ve ona bağlı cüce gökadalar bir lobu, Andromeda Gökadası ve ona bağlı cüce gökadalar ise diğer lobu oluşturur. Bu iki topluluk birbirinden yaklaşık 800 kiloparsek (3×10^6 ly; 2×1019 km) uzaklıktadır ve birbirlerine doğru 123 km/s hızla hareket etmektedir. Yerel Grup, daha büyük olan Başak Süperkümesi'nin bir parçasıdır ve bu da Laniakea Süperkümesi'nin bir parçası olabilir. Samanyolu bazı gökadaları gizlediği için Yerel Grup'taki tam sayı bilinmemekle birlikte, en az 80 üyesi olduğu tahmin edilmektedir ve bunların çoğu cüce gökadalardır.

<span class="mw-page-title-main">Süperküme</span>

Süperkümeler küçük gökada kümelerinden ve gökada gruplarından oluşan büyük kümeler olup Evren'de şimdilik gözlemlenebilen en büyük yapı birimleridir. Süperkümelerin varlığı gökadaların Evren'de tek biçimli dağılmamış olduğunu gösterir.

<span class="mw-page-title-main">Galaksi grubu</span> kütleçekim etkisiyle birbirlerine bağlı birçok gökadadan oluşan bir topluluk

Galaksi grubu (veya gökada grubu ya da gökada öbeği), kütleçekim etkisiyle birbirlerine bağlı birçok gökadadan oluşan bir topluluktur. Her biri en az Samanyolu kadar parlak olan (Güneş'in parlaklığının yaklaşık 1010 katı), yerçekimsel olarak bağlı yaklaşık 50 veya daha az üyeden oluşan bir galaksi topluluğudur. Birinci dereceden kümelenme olan gruplardan daha büyük galaksi koleksiyonlarına galaksi kümeleri denir.

<span class="mw-page-title-main">Pergel gökadası</span> galaksi

Pergel Gökadası, Pergel takımyıldızında yer alan bir çubuksuz sarmal Seyfert gökadasıdır. Gökada düzleminin 4 derece altında bulunur ve yaklaşık 26,05 MIy (7,99 Mpc) uzaklığıyla Samanyolu'na en yakın büyük gökadalardan birisidir.

<span class="mw-page-title-main">Suyılanı-Erboğa Süperkümesi</span>

Suyılanı-Erboğa Süperkümesi veya Suyılanı ve Erboğa Süperkümesi, Samanyolu'nun da bulunduğu Başak Süperkümesi'nin en yakın komşusu olan süperkümedir. Suyılanı Süperkümesi büyük bir süperküme olmadığı için, Erboğa Süperkümesi ile birlikte incelenir. Bununla birlikte iki süperkümeyi de inceleyen yazarların pek çoğu, iki süperkümenin birbirinden ayrı yapılar olduğu konusunda hemfikirdirler.

<span class="mw-page-title-main">Pavo-Indus Süperkümesi</span>

Pavo-Indus Süperkümesi, Yerel Grubu da içeren Yerel süperkümenin komşusu olan ve yaklaşık olarak 212 MIy (65 Mpc)uzaklıkta bulunan bir süperkümedir. Erboğa Süperkümesi'ni ve büyük bir ihtimalle Başak Süperkümesi'ni çevreleyen uzun bir gökada duvarının bir ucunu oluşturan oldukça zayıf bir süperkümedir. Önemli bir süperküme olarak kabul edilmemektedir. Dikkat çeken yoğun bir gökadalar topluluğu değildir ve herhangi birçok verimli gökada kümesi içermez.

<span class="mw-page-title-main">Shapley Süperkümesi</span>

Shapley Süperkümesi, yakın evrenimizde kütleçekimsel olarak etkileşen bir birlik oluşturan ve böylece evrenle birlikte genişlemek yerine kendisini bir araya getiren büyük bir gökadalar konsantrasyonudur. 1989'da keşfedilmesine rağmen, 1930'larda gökyüzünün bu bölgesinde gökada fazlalığını ilk ilan eden Harlow Shapley'in adı verilmiştir. Shapley Süperkümesi büyük bir süperkümedir ve üzerinde birçok araştırma yapılmıştır. Bilinen en büyük süperküme olmasa da en yoğunlardan biri olduğu kesindir. Erboğa akımyıldızında yer alan süperkümenin, biri 500 milyon ışık yılı ve daha büyüğü 650 milyon ışık yılı uzaklıkta olmak üzere, iki ana toplanma bölgesi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Saat Süperkümesi</span>

Saat Süperkümesi (ayrıca Saat-Ağcık Süperkümesi olarak da bilinir) yaklaşık 550 milyon ışık yılı uzaklıkta, kütlesi 1017 Güneş kütlesi olan kocaman bir süperkümedir. Shapley Süperkümesi kadar yoğun değildir, ancak yaklaşık yarım milyar ışık yıllık bir alana saçılmış, kendisini bilinen en büyük süperküme yapan çok miktarda zengin galaksi kümesine sahiptir. Burası, Harlow Shapley'in galaksi fazlalığı olduğunu ilan ettiği bir diğer gökyüzü bölgesidir. Göğün bu kısmı üzerinde yapılan araştırmalar, 600 milyon ışık yılı uzaklıkta bulunan ve Saat Süperkümesi'nin önünde duran daha küçük bir süperkümenin varlığını da ortaya çıkarmıştır. Saat süperkümesi, bazen astronomi dergilerinde "Saat-Ağcık Süperkümesi" olarak yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Cetvel Kümesi</span>

Cetvel Kümesi, Cetvel takımyıldızı yönünde Büyük Çekici merkezinin yakınlarında yaklaşık olarak 213,3 MIy (65,4 Mpc) uzaklıkta bulunan zengin bir gökada kümesidir.

Büyük Köpek Cüce gökadası gökyüzünde Büyük Köpek takımyıldızıyla aynı bölgede yer alır. Gökada, çoğunluğu kırmızı dev yıldızlardan oluşan yaklaşık 1 milyar civarında yıldız içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi</span>

Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi, Başak Süperkümesi'ni de içeren gökada süperkümeleri veya gökada iplikçiklerinin bileşik yapısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Laniakea Süperkümesi</span>

Laniakea Süperkümesi, Samanyolu'nu ve yakınındaki diğer yaklaşık 100.000 gökadayı içeren bir süperkümedir. Süperkümenin kendisi ise evrendeki en büyük yapılardan biri olan ve Balıklar-Balina Süperküme Kompleksi adı verilen iplikçik yapısının içinde yer alır.

<span class="mw-page-title-main">Galaksi iplikçiği</span> evrendeki büyük boşluklar arasındaki sınırları oluşturan iplik benzeri yapılar

Gökada iplikçikleri kozmolojide kütleçekimsel olarak bağlı olan gökada süperkümelerinin duvarlarından oluşan evrendeki bilinen en büyük yapılardır. Bu devasa iplik benzeri oluşumlar, 80 megaparsek h−1'e ulaşabilir ve büyük boşluklar arasındaki sınırları oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Cüce küremsi galaksi</span> çok az toz ve çok yaşlı bir yıldız popülasyonu olan, küçük ve zayıf aydınlatma gücüne sahip gökadalar

Cüce küremsi gökada, çok az toza ve çok yaşlı bir yıldız popülasyonuna sahip, küçük ve zayıf aydınlatma gücündeki bir gökada türüdür. Çok düşük yüzey parlaklıklarından dolayı nispeten yeni keşfedilmişlerdir. Yerel Grup söz konusu olduğunda öncelikle Samanyolu ve M31'in yakınlarında bulunurlar. Görünüşü ve özellikleri bakımından cüce eliptik gökadalara benzeseler de, yaklaşık olarak küremsi şekilli ve genellikle daha düşük aydınlatma gücüne sahiptirler.

<span class="mw-page-title-main">Kaçınma bölgesi</span> Samanyolu tarafından gizlenmiş gökyüzü alanı

Kaçınma Bölgesi, Samanyolu tarafından gizlenmiş bir gökyüzü alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Güney Süperkümesi</span> en yakın komşu gökada süperkümesi

Güney Süperkümesi, Balina, Ocak, Irmak, Saat ve Kılıçbalığı takımyıldızlarında yaklaşık olarak 19,5 Mpc (63,6 Mly) uzaklıkta bulunan yakın bir süperkümedir. İlk olarak 1953 yılında Gérard de Vaucouleurs tarafından tanımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Lyman-alfa yayıcısı</span>

Lyman-alfa yayıcısı, nötr hidrojenden Lyman-alfa ışınımı yayan uzak bir gökada türüdür.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.