Büveyhîler
Büveyhîler آل بویه Âl-i Būya | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 934-1062 | |||||||||||||||||||||
 Büveyh hanedanının kontrolü altındaki üç emirliğin haritası, yaklaşık 970 | |||||||||||||||||||||
| Başkent | Şiraz (Fars Büveyhleri, 934-1062) Rey (Cibal Büveyhleri, 943-1029) Bağdat (Irak Büveyhleri, 945-1055) | ||||||||||||||||||||
| Resmî dil(ler) | Arapça | ||||||||||||||||||||
| Yaygın dil(ler) |
| ||||||||||||||||||||
| Resmî din | Şiilik | ||||||||||||||||||||
| Hükûmet | Irsî monarşi | ||||||||||||||||||||
| Emir/Şah | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Yüzölçümü | |||||||||||||||||||||
| 980 | 1.600.000 km2 | ||||||||||||||||||||
| Para birimi | Dirhem, dinar | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| İranlı halkların tarihi |
 |
| İran tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
| Zaman çizelgesi |
Büveyhîler (Arapça: الْبُوَيْهِيُّون el-Büveyhiyyûn, Farsça: آل بویه Āl-e Būye; 945 - 1055), İran ve Irak'ta hakimiyet sağlayan Deylemi kökenli İrani ve Şii karakterli bir hanedandır.[1][2][3] Deylemlilerin kurduğu en güçlü hanedan olarak sayılır.[4] İlk önce Kuzey İran'a sahip olmuş daha sonra güneye çekilmişlerdir. Sasanilerin yıkılışından sonra İran'ın çoğunu ele geçiren ilk bağımsız İrani devlettir.
Kökenleri
Büveyhîler, Deylemlilerin kurduğu bir devlettir. Büveyhî adı, V. Behrâm soyundan geldiği iddia edilen Bûye (Büveyh) bin Fennâ Hüsrev'den gelmektedir.[5]
Kuruluşu
Şiî bir devlet olan Büveyhîlerin egemenliği 932'den 1055'e kadar sürmüştür. Bu hanedana adını veren Ebu Suca Büveyh, savaşçı bir kabilenin başkanıdır. Oğullarından Ali Fars'ta, Hasan Rey'de ve Ahmet de Kirman'da bir Büveyh Beyliği kurmuştur. Büveyhoğulları zamanla batıya ilerleyerek Bağdat'ı egemenliği altına almıştır. Büveyhoğulları daha sonra Halife'yi emrine almıştır. Halife Büveyoğullarının başkanını vali (emirül ümera) atamıştır. Büveyhoğulları daha sonra da Halife'nin gözlerine mil çektirerek yerine başka bir halife getirmiştir. Artık Abbasi Halifeleri, Büveyhoğullarının kuklası olmuştur.
Tarihçe
İmadüddevle devrinde, Şiraz (934), Ahvaz (938), Rey (942) ve Bağdat (945) kontrol altına alındı. Adudüddevle devrinde Umman (967), Kirman (968), Kuzey Irak (978), Diyarbakır yöresi- El Cezire (979), Taberistan ve Cürcan (981) da Büveyhi topraklarına dahil oldu.[6]
Üç ayrı Büveyhîler Beyliği birleşince devlet güçlenmiştir. Devleti birleştiren Adudüddevle ölünce 983'te yeniden karışıklıklar ortaya çıkmıştır. İki kola ayrılan Büveyhoğullarından birine 1029'da Gazneli Mahmut son vermiştir. Adudüddevle zamanında ülkede birçok cami ve hastane yapılmıştır. Bunlar Moğol istilaları sonucu yakılıp yıkılmıştır. Büveyhioğullarının Bağdat'taki Türk komutanları zaman zaman Büveyhoğullarına karşı ayaklanmıştır. Ayrıca ordudaki Türk ve Deylemlilerin mücadele etmesi de devleti zor duruma düşürmüştür. Bu nedenle Büveyhioğullarının diğer kolu da zayıflamaya başlamıştır. Büveyhioğullarının baskısından kurtulmak isteyen Abbasî Halifesi Kaimbiemrillah Büyük Selçuklu Sultanı Tuğrul Bey'den yardım istemiştir. Tuğrul Bey 1055'te Bağdat'a yaptığı seferde Büveyhioğuları ile savaşmış ve onları ağır bir yenilgiye uğratmıştır. Büveyhioğulları hükümdarını esir alan Tuğrul Bey bu devlete son vermiştir. Büveyihoğulları zamanında birçok mimari eser de yapılmıştır. Büveyhioğulları bugünkü İran, Irak, Azerbaycan ve Türkiye topraklarının belli bir kısmına hakim olmuş bir hanedandır.
Büveyh Hükümdarları
Büyük Hükümdarlar
Büveyh hükümdarları devleti genelde Fars, Jibal ve Irak'tan yönetmiştir. Ülke üçe bölünmüş olduğundan üç ayrı hükümdar tarafından yönetilmiştir.
Fars kolu
- İmâdüddevle 934-949
- Adudüddevle 949-983
- Şerefüddevle 983-989
- Samsâmüddevle 989-998
- Behâüddevle 998-1012
- Sultânüddevle 1012-1024
- Ebû Kalicar 1024-1048
- Abu Mansur Fülâd Sütûn 1048-1055
Selçuklu Hanedanı'na dahil olmuştur.
Rey kolu
- Rüknüddevle 935-976
- Fahrüddevle 976-980
- Muayyadüddevle 980-983
- Fahrüddevle (tekrar) 984-997
- Mecdüddevle 997-1029
Gazneliler'e dahil olmuştur.
Irak kolu
- Müizzüddevle 945-967
- İzzüddevle 966-978
- Adudüddevle 978-983
- Samsâmüddevle 983-987
- Şerefüddevle 987-989
- Behâüddevle 989-1012
- Sultânüddevle 1012-1021
- Müşerrefüddevle 1021-1025
- Celâlüddevle 1025-1044
- Ebû Kalicar 1044-1048
- El-Melikü'r-Rahim 1048-1055
Selçuklu Hanedanı'na dahil olmuştur.
Küçük Hükümdarlar
Bazı küçük bölgeleri yöneten Büveyh hükümdarlarıdır.
Basra Büveyhleri
- Diyaüddevle 980'ler
Fars Büveyhlerine katılmıştır.
Hamedan Büveyhleri
- Muayyadüddevle 976-983
- Şamsüdevle 997-1021
- Samaüddevle 1021-1024
Kerman Büveyhleri
- Kavamüddevle 1012-1028
Fars Büveyhlerine katılmıştır.
Huzistan Büveyhleri
- Tacüddevle 980'ler
Fars Büveyhlerine katılmıştır.
Dış bağlantılar
- İran Ansiklopedisi 5 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- ^ Britannica[]
- ^ Lokman I. Meho,Kelly L. Maglaughli (1968), The Kurds and Kurdistan: A Selective and Annotated Bibliography, ABC-CLIO, 1997, s. 47.
- ^ "İlk Şii devleti Büveyhliler -caferilik.com". 16 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2016.
- ^ İslam Ansiklopedisi, cilt: 09; s. 265.
- ^ TDV, İslam Ansiklopedisi, cilt: 6, sayfa: 496
- ^ "ADUDÜDDEVLE - TDV İslâm Ansiklopedisi". TDV İslam Ansiklopedisi. 2 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2021.
 Irak konuları | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
