İçeriğe atla

Bâduspânîler

Bâduspânîler
بادوسپانیان
Bâduspânîler
665-1598
Bâduspânîler 1346, Celal el-Devle İskender (h. 1333-1360) dönemi
Bâduspânîler 1346, Celal el-Devle İskender (h. 1333-1360) dönemi
Yaygın dil(ler)Orta Farsça
Hazar dilleri
Resmî din
Zerdüştçülük (665-9. yüzyıl)
İslam (9. yüzyıl-1598)
HükûmetMonarşi
İspehbed
Ustandar
Melik
 
• 665–694
I. Bâduspân (ilk)
• 1590–1598
IV. Cihangir (son)
Tarihî dönemOrta Çağ
• Kuruluşu
665
• Safevî fethi
1598
Öncüller
Ardıllar
Dâbûyîler
Safevîler

Bâduspânîler, (Farsçaبادوسپانیان) Ruyan/Rustamdar'ı yöneten Taberistan'daki yerel bir İran hanedanıdır. Hanedanlık 665 yılında kurulmuş ve 933 yıllık yönetimiyle İran'daki en uzun hanedanlık olmuş ve Safeviler'in topraklarını işgal edip fethetmesiyle 1598 yılında sona ermiştir.[1][2]

Tarih

Müslümanların İran'ı fethi sırasında son Sasani Kralı (Orta Farsçaşahinşah) III. Yezdicerd (h. 632-651), rivayete göre, Câmasb'ın (h. 496-498/9) büyük torunu olan Dâbûyî hükümdarı Gil Gavbara'ya Taberistan'ın kontrolünü vermiştir.[2][3][4] Gil Gavbara'nın oğlu I. Baduspan, 665 yılında Ruyan'ın kontrolünü ele geçirdi ve böylece bölgeyi 1590'lara kadar yönetecek olan Bâduspânî hanedanını kurmuştur.[2] Diğer oğlu Dabuya, babalarının yerine geçerek Dâbûyî ailesinin başına geçmiş ve Tabaristan'ın geri kalanını yönetmiştir.[5][2]

Son Dâbûyî hükümdarı Hurşid, ülkesini Emevi Halifeliğine karşı korumayı başardı, ancak yerini Abbasi Halifeliğine bıraktıktan sonra, 760 yılında nihayet yenildi.[6] Taberistan daha sonra halifeliğin düzenli bir eyaleti haline getirildi ve Amul'dan bir Arap valisi tarafından yönetildi, ancak daha önce Dâbûyîlere tabi olan Bâvendîler, Karinvandîler, Zarmihridler ve Bâduspânîlerin yerel hanedanları, Abbasi hükûmetinin haraççı vasalları olarak dağlık iç bölgeleri kontrol etmeye devam ettiler.[7][8][9] Bu yöneticiler büyük ölçüde, hatta tamamen özerkti.[9] Bâduspânîlerin bölgesel önemi nedeniyle Moğol döneminde Ruyan, hükümdarlık unvanı olan ustandar'ın deforme edilmiş bir biçimi olan Rüstemdar olarak bilinmeye başlandı; bu unvan, Şehriyar III ibn Cemşid'in (h. 937-949) hükümdarlığından beri kullanılıyordu.[2][10]

Bâduspânîler, 1381'den 1390'a kadar Rustamdar'ı yöneten Mar'ashiler tarafından kısa bir süreliğine iktidardan uzaklaştırıldılar. Bu dönemde Bâduspânîler, Mazenderan'ı fethetmeyi amaçlamış Türk-Moğol hükümdarı Timur'a (h. 1370-1405) eşlik eden Efrâsiyâb prensi İskender-i Şeyh'e meydan okumak için Rustamdar'daki tahta Bâduspânî prensi Sa'd al-Dawla Tus'u geçirmeye karar verdiler. Ancak Tus, İskender-i Şeyhi ile gizlice yazışmış ve sonunda 1392 yılında Timur'un kuvvetlerine katılmıştır. Ertesi yıl (1393), Timur Mar'aşileri yerinden etti ve Mazandaran'ı fethetti. [11] 1399/1400 yılında askerlerini Rüstemdar'ın büyük bir bölümünü idare etmek üzere göndererek Bâduspânîlerin elindeki toprakların çoğunu elinden aldı. Yeni Bâduspânî hükümdarı I. Kayumarth'in mülkleri artık Nur kalesiyle sınırlıydı.[1][12] Ancak 1405'te Rustamdar'daki yönetimini yeniden sağladı.[1] 1453 yılında vefat etti. Ölümünden sonra hanedan mücadelesi başladı ve bunun sonucunda krallığı sırasıyla Kojur ve Nur'daki oğulları IV. İskender ve II. Ka'us arasında bölündü.[1] Bâduspânîler bir daha asla birleştirilemedi ve 1590'larda İran'ın Safevi hükümdarı I. Abbas (h. 1588-1629) tarafından son verilene kadar iki hanedan ayrı ayrı hüküm sürmüştür.[12][1]

Bilinen Bâduspânî hükümdarları

  • 665-694 : Bâduspân Ben
  • 694-723 : Hurzad bin Bâduspân
  • 723-762 : II. Bâduspân
  • 762-791 : I. Şehriyar bin Bâduspân
  • 791-822 : Vanda-Umid
  • 822-855 : Abdullah bin Vanda-Umid

Afriduni soyu

  • 855-??? : Afridun bin Karan
  • ??? -??? : III. Bâduspân
  • ??? -??? : II. Şehriyar bin Bâduspân
  • 887-899 : Hazar Sandan

Şehriyarî soyu

  • 899-938 : III. Şehriyar bin Cemşid
  • 938-965 : Muhammed
  • 965-??? : Istwandad
  • 974-1010 : I. Zarrin-Kamar
  • 1010-1036 : Ba-Harb
  • 1036-1067 : I. Fahreddin Devle Namavar
  • 1067-1092 : Erdeşîr
  • 1092-1132: I. Hazarasp
  • 1117-1168 : Şahrivaş
  • 1168-1184 : Kai Ka'us Ben
  • 1184-1190 : II. Hazarasp II
  • 1190-1209 : Bâvendî işgali
  • 1209-1213 : II. Zarrin-Kamar
  • 1213 -1223 : Bisütun ben
  • 1223-1242/1243 : II. Fahreddin Devle Namavar
  • 1242 yılında öldü : Hüsameddin Devle Erdeşîr
  • 1242- ???? : I. İskender
  • 1242-1272 : Şahragim
  • 1272-1301 : Namawar Şah Gazi
  • 1301-1311 : Kay Hüsrev
  • 1311-1317 : Şems-ül-Mülûk Muhammed
  • 1317-1324 : Nasir al-Din Şehriyar
  • 1324-1333 : Tac al-Dawla Ziyar
  • 1333-1359 : Celaleddin İskender
  • 1359-1378 : Fahreddin Devle Şah Gazi
  • 1378-1379 : Adud al-Dawla Kubad
  • 1379-1391 : Mar'ashi işgali
  • 1391-1394 : Sa'd al-Dawla Tus
  • 1399-1453 : Kayumarth ben

Nur soyu

  • 1453-1467 : II. Ka'us
  • 1467-1499 : I. Cihangir
  • 1499-1507 : II. Bisütun
  • 1507-1550 : Bahman
  • 1550-1576 : IV. Kayumarth
  • 1582-1586 : Sultan Aziz
  • 1586-1593/1594 : III. Cihangir

Kojur soyu

  • 1453-1476 : IV. İskender
  • 1476-1491 : Tac-üddevle bin İskender
  • 1491-1507 : Eşref bin Tacud Devle
  • 1507-1543 : III. Ka'us
  • 1543-1555 : III. Kayumarth
  • 1555-1567 : II. Cihangir
  • 1568-1590 : Sultan Muhammed bin Cihangir
  • 1590-1598 : IV. Cihangir

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b c d e Madelung 1988, ss. 385–391.
  2. ^ a b c d e Ghereghlou 2018.
  3. ^ Melville 2020, s. 36.
  4. ^ Madelung 1993, ss. 541–544.
  5. ^ Yavari 2020.
  6. ^ Malek 2017, s. 105.
  7. ^ Madelung 1975, ss. 200–201.
  8. ^ Rekaya 1986, ss. 68–70.
  9. ^ a b Malek 2017, s. 106.
  10. ^ Minorsky 1995, ss. 650–651.
  11. ^ Bosworth 1984.
  12. ^ a b Bosworth 1978, s. 808.
Genel

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ziyârîler</span>

Ziyariler ya da Zeyariler, Hazar Denizi'nin güneyinde, 927-1090 yılları arasında hüküm süren Gilek kökenli bir hanedandır.

<span class="mw-page-title-main">I. Svyatoslav (Kiev büyük knezi)</span>

I. Svyatoslav ; savaşçı Kiev knezi, I. İgor ve Olga'nın oğlu.

Hürremilik. İranlı kökleri Mazdek tarafından oluşturulan mezhebin içerisinde yatan dini ve siyasi bir hareket.

İbrahim bin Merzban, 957–979 yılları arasında Divin'de, 962–979 yılları arasında da Azerbaycan'da hüküm süren Salarilerin hükümdarıdır. Muhammed bin Merzban'ın oğlu olarak hükümdar olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Amorion'un yağmalanması</span>

Amorion'un Yağmalanması, Dazimon Muharebesi'nden zaferle çıkan Abbâsîlerin ilerlemeye devam ederek Amorion'u kuşatması ve 12 Ağustos 838 tarihinde şehri ele geçirerek yağmalaması olayı.

<span class="mw-page-title-main">Seyfü'd Devle</span> Müslüman general

Seyfüddevle el-Hamdânî, veya tam adıyla Ebü’l-Hasen Seyfü’d-devle Alî b. Abdillâh b. Hamdân b. Hamdûn et-Tağlibî el-Hamdânî, Hamdaniler’in Halep kolunun kurucusu ve ilk emiri.

Amvâs Veba Salgını ya da Amvâs Taunu miladi 638 - 639 yılları arasında günümüzde Filistin sınırları içinde ortaya çıkan ve daha sonra Ürdün, Şam ve Urfa'ya yayılan veba salgınıdır. Adını, Kudüs'ün 33 km kuzeybatısında yer alan Amvâs köyünden almıştır. İslâm tarihinde ilk görülen salgın hastalık olarak kabul edilmektedir.

Ulubat Muharebesi, Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid'in rakip oğulları Mehmed Çelebi ve İsa Çelebi arasında Ulubat'ta 9 Mart - Mayıs 1403 arasında Fetret Devri olarak bilinen iç savaşın ilk aşamalarında meydana geldi. Savaş, Osmanlı başkenti Bursa'yı işgal eden ve Osmanlı'nın Anadolu bölgesinin efendisi haline gelen Mehmed için büyük bir zaferdi. İsa Konstantinopolis'e kaçarken Mehmed, Bursa'daki bir törenle ve babasının oraya gömülmesiyle Bayezid'in ardıllığını resmen iddia etmeye devam etti. Ancak 18 Mayıs 1403'e gelindiğinde İsa, Rumeli'nin hükümdarı Süleyman Çelebi tarafından sağlanan bir ordu ile Anadolu'ya döndü. İsa Eylül ayında bir dizi savaştan sonra tekrar yenildi ve öldürüldü.

Seyyide Şirin Seyyide olarak da bilinen), Rey'in Büveyhî hükümdarı Fahrüddevle'nin eşi olan Büveyhî prenses. Oğlu Mecdüddevle döneminde Rey'in fiili hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">Sakız Sancağı</span>

Sakız Sancağı, Osmanlı İmparatorluğu'nun sancaklarından biriydi. Sancağın Türkçe adı, Sakız, adanın en belirgin ürünü olan damla sakızından gelmiştir.

Ebu'l-Hasan Ali ibn el-Hasan, daha çok Fahrüddevle lakabıyla bilinir Cibal, Hemedan (984–997) ve Gürgan ve Taberistan'ın (984–997) Büveyhî emiriydi. Rüknüddevle'nın ikinci oğluydu.

<span class="mw-page-title-main">Mecdüddevle</span>

Ebu Talib Rüstem, genellikle Mecdüddevle lakabıile bilinir, 997'den 1029'a kadar Rey Büveyhî emirliğinin son emiriydi. Fahrüddevle'nin en büyük oğluydu. Zayıf bir hükümdar olarak, saltanatının büyük bir bölümünde bir kuklaydı, annesi Seyyide Şirin ise emirliğin gerçek hükümdarıydı.

<span class="mw-page-title-main">İmâdüddevle</span> İranda Büveyhî handanının kurcusu (892-949)

Ali ibn Buya, genellikle Arapça isim İmâdüddevle, 934'ten 949'a kadar emir olarak hüküm süren Fars Bölgesinde Kurulan Büveyhî emirliğinin kurucusudur. İki küçük erkek kardeşi Rüknüddevle ve Müizzüddevle ile birlikte Rey, Şiraz ve Bağdat merkezli bir üçlü hükümdarlık kurmuştur.

Ebü'l-Fazl Muhammed ibn Ebi Abdullah el-Hüseyin ibn Muhammed el-Katib, genellikle babasından sonra İbnü'l-Amîd olarak bilinir, Büveyhî hükümdarı Rüknüddevle'nin veziri olarak görev yapan bir İranlı devlet adamıydı. Rüknüddevle, 940'tan 970'teki ölümüne kadar otuz yıldır. İbnü'l-Amîd olarak da bilinen oğlu Ebü’l-Feth İbnü'l-Amîd, makamında onun yerini aldı.

<span class="mw-page-title-main">Müslim bin Kureyş</span> Ukayli emiri

Ebü’l-Mekârim Şerefüddevle Müslim b. Kureyş b. Bedrân el-Ukaylî, Musul ve Halep'in Ukaylid emiriydi. Haziran 1085'te öldü.

Ekinci bin Koçkar kısa bir süreliğine Harezmşah bölgesinin Selçuklu valisiydi ve Harezmşah unvanını taşıyordu. Kendisinden sonra gelen Harezmşahların aksine Anuş ategin’im soyundan değildi ve Kıpçak kökenliydi.

<span class="mw-page-title-main">Spahbed</span> Orta Pers ordusu unvanı

Spāhbed esas olarak Sasani İmparatorluğu'nda kullanılan "ordu şefi" anlamına gelen Orta Farsça bir unvandır. Başlangıçta Orta Farsça: Ērān-spāhbed adı verilen tek bir spahbed vardı. Sasani ordusunun Generalissimo'su olarak görev yapmıştır. I. Hüsrev'in zamanından itibaren makam, ana yönlerin her biri için birer spahbed olacak şekilde dörde bölünmüştür. Müslümanların İran'ı fethinden sonra, Doğu'nun spahbed'i, Hazar Denizi'nin güney kıyısındaki erişilemez dağlık Taberistan bölgesi üzerindeki otoritesini korumayı başarmış; burada unvanın çoğu zaman İslami biçimiyle Farsça: ispahbadh olduğu görülür, 13. yüzyıldaki Moğol istilalarına kadar kraliyet unvanı olarak varlığını sürdürmüştür. Fars kökenli eşdeğer bir unvan olan ispahsālār veya sipahsālār, 10. ve 15. yüzyıllarda İslam dünyasında büyük bir geçerlilik kazanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Merdâvîc bin Ziyâr</span> Ziyârî hânedanının kurucusu ve ilk hükümdarı (928-935)

Merdâvîc Ziyârî hanedanını kuran ve 930-935 yılları arasında hüküm süren İranlı bir prenstir.

Zahir al-Dawla Vushmgir 935'ten Aralık 967'deki ölümüne kadar hüküm süren ikinci Ziyârî emiriydi. Ziyar'ın oğluydu. Vuşmgîr, Hazar Denizi'ndeki İran lehçelerinde "bıldırcın avcısı" anlamına geliyor.

<span class="mw-page-title-main">Hurşid (Taberistan ispehbedi)</span> Taberistan ve Gîlân’da hüküm süren Dâbûyîler hânedanının son hükümdarı (741-761)

Hurşid, daha önceki bilginler tarafından hatalı olarak II. Hurşid olarak adlandırılan, Taberistan'ın son Dâbûyî İspehbed idi. Genç yaşta tahta geçti ve on dört yaşına kadar naip amcasının gözetiminde kaldı. Hurşid, halifeliğe olan bağlılığından bağımsızlığını ilan etmeye çalıştı, çeşitli isyanları destekledi ve Tang Çin'iyle diplomatik temaslarda bulundu. Son olarak Abbâsîler 759-760 yılında ülkesini fethettiler ve ailesinin büyük kısmını esir aldılar. Hurşid, Deylem'e kaçarak orada hayatına son verdi.