Ermeni Apostolik Kilisesi ya da Ermeni Ortodoks Kilisesi, dünya Ermenilerinin büyük çoğunluğunun üye olduğu, dünyanın eski millî Hristiyan kiliselerinden biri olan mezhep. Hristiyanlığı Ermenilere ilk tanıtanlar olduklarına inanılan, İsa Mesih'in havarileri Taday ve Bartalmay'a dayanarak kendisini "apostolik" bir kilise olarak tanımlar.
Aziz Krikor Lusavoriç Katedrali, Erivan'da yer alan ve Ermeni Apostolik Kilisesi'ne bağlı Aziz Krikor adına ve anısına yapımına 1997 yılında başlanan ve 2001 yılında tamamlanan katedraldir.
Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, İstanbul'un Üsküdar ilçesi Kuzguncuk semtinde bulunan 11 Mayıs 1835 tarihinde ibadete açılmış ve 1861 yılında yeniden inşa edilmiş olan Ermeni kilisesidir.
Getronagan Ermeni Lisesi, İstanbul'un Karaköy semtinde bulunan ve Ermeni cemaatine ait bir okul. Patrik Boğos Başpiskopos Taktakyan (1794-1872), yazdığı 1864 tarihli bir mektupta Amenapırgiç Mektebi'nin İstanbul dışından gelen öğrenciler için merkezî bir okul haline getirilmesi kararını dile getirmiştir. Artan öğrenci sayısı ile mevcut bina yetersiz kalmış ve 1872'de yeni bir bina planı hazırlanmıştır. 1874'te patrik seçilen Nerses II. Varjabedyan ilkokuldan mezun olan öğrencilerin yükseköğretim sıkıntılarını gidermek amacıyla yeni bir okul kurma fikrini ortaya atmıştır. Bu fikir üzerine toplanan kurul sonucunda alınan bir dizi karardan şöyledir:
- Galata Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi yanında açılacak okul cemaatin merkez okulu olacak ve vakıf gelirleri bu amaçla kullanılacak,
- Bilim, edebiyat ve dilbilgisi başta olmak üzere farklı alanlarda eğitim veren bir yüksek okul olacak,
- İlkokulu başarıyla bitirmiş, donanımlı öğrenciler seçilecek,
- Fakirliğini belgelemek şartıyla isteyen çocuklar burslu okutulacak,
- Sadece Galata değil diğer bölgeler de okula katkı sağlayacak, buna göre Beyoğlu 50, Kadıköy 40, Kumkapı 30, Ortaköy 20, Beşiktaş 15, Üsküdar Surp Harç Kilisesi 10, Surp Garabet 10, Gedikpaşa 10, Yenikapı 10, Samatya Surp Kevork Kilisesi 10, Balat 5, Hasköy 5, Karagümrük 5, Topkapı 5, Kuzguncuk 5, Büyükdere 5, Bakırköy 5, Narlıkapı 2, Rumelihisarı 2, Eyüp Surp Astvazazin 2, Kasımpaşa 2, Boyacıköy 2, Yeniköy 2, Beykoz 2, Kandilli 2 olmak üzere toplam 250 Osmanlı altını vermeyen kilise bölgeleri fakir çocuklara verilecek eğitim kontenjanı hakkını kaybedecek,
- Yönetim 3 yılda bir değişecek,
- Mütevelli Heyeti okulun yıllık giderlerini karşılayacak,
- Okutulacak konular din ve tarih, din ve Ermeni kilisesi tarihi, Ermeni dili ve edebiyatı, Ermenice ve diğer dillerin tarihi, genel tarih ve Ermeni tarihi, eski ve yeni Ermenistan ve Türkiye tarihi, coğrafya, matematik, geometri, bilim, fen bilgisi, felsefe, vatandaşlık, sağlık, ahlak, pedagoji alanlarını kapsayacaktır.
Krikor aşağıdaki anlamlara gelebilir:
- Aydınlatıcı Grigor ya da Krikor Lusavoriç, Hristiyanlığın Ermeniler arasında yayılmasını sağlayan bir aziz
- Aziz Krikor Lusavoriç Katedrali, Erivan'da yer alan ve Ermeni Apostolik Kilisesi'ne bağlı katedral
- Krikor Ağaton (1823-1868), Ermeni asıllı Osmanlı eğitimci, yönetici ve siyasetci
- Krikor Amira Balyan (1764-1831), Ermeni Osmanlı Balyan Ailesinden gelen mimari
- Krikor Zohrab (1861-1915), Osmanlı Ermeni asıllı siyâsetçisi, hukukçusu ve yazarı
Surp Giragos Ermeni Kilisesi veya Aziz Kyriakos Kilisesi, Diyarbakır'ın Sur ilçesinde bulunan ve 2016 senesinde hükûmet tarafından kamulaştırılmış olan tarihi bir Ermeni Apostolik Kilisesi.
Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, şu anlamlara gelebilir;
Surp Krikor Lusavoriç Ermeni Kilisesi, Türkiye'nin Kayseri kentinde bulunan ve ilk kez 12. yüzyılda inşa edilen bir Ermeni Apostolik Kilisesi.
Surp Karasun Manuk Kilisesi Türkiye'nin Hatay ilinin İskenderun ilçesinde bulunan bir Ermeni Apostolik Kilisesi. Ne zaman inşa edildiği bilinmeyen kilise 1987'de İstanbul Ermeni Patrikhanesi tarafından yenilenerek Patrik Şınorhk Kalustyan tarafından ibadete açılmıştır. Kilise 2001 yılında ise yeniden onarılmıştır.
Günümüz Türkiye topraklarında bulunan Ermeni Apostolik, Katolik ve Evanjelik kiliseleri listesi;
Kınalıada Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Adalar ilçesindeki Kınalıada'da bulunan 1857 yılında İstanbul Ermeni Patriği III. Hagopos Seropyan tarafından ibadete açılan Ermeni kilisesidir.
Surp Stepanos Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Beyoğlu ilçesinin Halıcıoğlu semtinde bulunan Ermeni kilisesi. 17. yüzyılda Eğin'den gelen Ermeni göçmenlerin Hasköy'e yerleştirilmeleriyle bu göçmenler semtte bir kiremit fabrikası açmıştır. 1703 yılında Rahip Haçadur evinde bir şapel açmış, daha sonra küçük ve ahşap olan bir Surp Stephanos Kilisesi inşa edilmiştir. Harutyun Amira Bezciyan'ın vasiyeti olan bir ferman ile 1831'de taş olarak Hassa mimarları Kazaz Hovhannes Amira Serveryan ve Krikor Amira Balyan tarafından inşa edilmiştir. 1845'te yenilenen kilise 1904'te yeniden bir onarımdan geçmiş, I. Dünya Savaşı'nda askeri depo olarak sonrasında ise göçmen yurdu olarak kullanılmıştır. 1930'da yeniden onarılarak ibadete açılan kilisenin arazisi 1975'te Haliç Köprüsü yapımı için istimlak edilmiştir. Galata Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi'nin alt galerisinde 30 yıl barınan kilise 2007 yılında Halıcıoğlu Mezarlığı içinde inşa edilen şapelde varlığını sürdürmektedir. Şapelin açılışını İstanbul Ermeni Patriği II. Mesrob yapmıştır.
Surp Hıreşdagabed Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Fatih ilçesi Ayvansaray mahallesinde bulunan Ermeni kilisesi.
Surp Haç Kilisesi, Türkiye'de İstanbul iline bağlı Üsküdar ilçesinde bulunan Ermeni kilisesi. Semtte ilk kilise 1689'da inşa edilmiş, 1727 yılında Ermeni Patriği Hovhannes IX. Golod'un emriyle tekrar inşa edilen kilise 1779, 1781, 1782, 1785, 1790, 1808 yıllarında onarımlara tabi tutulmuştur. Balatlı III. Garabed zamanında daha geniş bir alana kâgir olarak inşa edilen kilisenin yapımında hassa mimarı Krikor Amira Balyan, Kazaz Harutyun Amira Bezciyan, Harutyun Amira Noradungyan, Mikayel Amira Pişmişyan desteklerde bulundular. 1892'de yenilenen kilise en son 1998 yılında onarılmıştır.
Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, İstanbul'un Beyoğlu ilçesi Karaköy semtinde bulunan Ermeni kilisesi. İstanbul'un fethinden önce İstanbul'a yerleşmiş olan Ermeniler ve Cenevizliler arasındaki iyi ilişkilerin bir sonucu olarak Cenevizliler kendilerine ait bir kutsal alanı Ermenilere satar. Kırım-Kefe kentinden İstanbul'a gelen Goms veya Gozma adlı bir hayırsever Ermeni tüccar, Cenevizlilerden alınmış olan bu arsa üzerine bir kilise inşa ettirir. Aved adlı bir demirci ustasının da kilisenin mihrabını tamamlayıp yanına Surp Haç Mabedi'ni inşa ettiği bilinmektedir.
Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, Hatay'ın Kırıkhan ilçesinde bulunan Ermeni kilisesi. 1830'lu yıllarda inşa edilen kilise 1977 yılında onarılmıştır. Çatı kısmı şu an yarı yıkılmış haldedir.
Surp Krikor Lusavoriç Kilisesi, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de bulunan ve günümüzde etkin olmayan bir Ermeni kilisesi. 1863 ile 1869 yılları arasında inşa edilen kilise 1920'de Azerbaycan ve Türkmenistan Episkoposluk Bölgesinin makamı olmuştur. Sovyetler döneminde Bakü'de yıkılmayan tek Ermeni kilisesi Dağlık Karabağ sorununun ortaya çıkmasının ardından 25 Aralık 1989'da yağmalanmıştır ve Bakü'deki tüm Ermeni cemaatin kaçmasıyla da ibadete kapanmıştır.
2022 yılı itibarıyla Hristiyan Ermeniler en eski Hristiyan kiliselerinden biri olan, Ermenistan'ın ulusal kilisesi olan Ermeni Apostolik Kilisesi'ne bağlıdır. MS 1. yüzyılda kurulmuştur ve MS 301'de devlet dini haline gelen ilk Hristiyan mezhebi olmuştur. Ülkenin etnik homojenliği nedeniyle, Yezîdîzm ve İslam gibi Hristiyanlık dışı dinlerin çok az sayıda inananı var.
Surp Krikor Naregatsi ya da Narekli Kirkor, ilk büyük Ermeni şairlerinden olan keşiş, teolog ve mistiktir.
III. Tiridatis (y. 250ler - y. 330 Büyük Tiridates veya IV. Tiridatis olarak da bilinen, y. 298 ila y. 330 arasında Ermenistan'ın Arşak hanesine mensup kralıydı. 4. yüzyılın başlarında, Tiridatis, Hristiyanlığı Ermenistan'ın resmî dini ilan etti ve böylece Ermeni Krallığı, Hristiyanlığı resmi olarak kabul eden ilk devlet oldu.
