Aziz Klemens Kilisesi
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Altındağ, Ankara, Türkiye |
| Koordinatlar | 39°56′21″K 32°51′36″D / 39.93917°K 32.86000°D |
| İnanç | Hıristiyanlık |
| Durum | Harap |
| Mimari | |
| Mimari tür | Kilise |
| Mimari biçim | Bizans mimarisi |
| Tamamlanma | 303[1] |
| Özellikler | |
| Genişlik | 23x14 |
| Kubbe sayısı | 1 |
Aziz Klemens Kilisesi; Ankara'nın Altındağ ilçesinde bulunan tarihi bir kilisedir. 4. yüzyılda, Ancyra şehrinin o zamanki episkoposu olan Aziz Klemens adına inşa edilmiştir. Doğu Roma dönemi boyunca farklı yıllarda başkaca kilise, manastır ve katedral yapılarının inşa edildiği bilinse de günümüze ulaşan tek emsal olması sebebiyle Ankara'daki yegane Bizans kilisesi olarak kabul edilir. Osmanlı döneminde camiye çevrilen fakat 1916 Ankara Yangını esnasında tamamen yanması sonucu terk edilen yapıdan geriye yalnızca bir duvar ve iç cephesinde yatay kolları kazınarak silinmiş bir Latin haçının bulunduğu mermer blok kalmıştır.[2] Kurtarılan birkaç sütun başlığı ve pencere sövesi ise Roma Hamamı Açıkhava Müzesi'nde sergilenmektedir.
Tarihçe
Ankaralı Klemens, dönemin Roma imparatoru Diocletianus'un iktidarı sırasında şehrin episkoposluğunu yapmakta olan bir din adamıydı. 303 senesinde yayımlanan bir fermanla imparatorluk genelinde Hristiyanlığa karşı baskıcı ve sindirici bir tutum benimsenerek bu dine ait bütün kutsal kitaplar ile ibadet yerlerinin yok edilmesi kararlaştırıldı. 313 yılına kadar devam sürecin ilerleyen aşamalarındaysa, Hristiyanların bir araya gelmeleri yasaklanarak bütün din adamlarının tutuklanması yönünde eyleme geçildi. Bu dönemde yakalanarak imparator Diocletianus karşısına çıkartılan Klemens pagan olmayı reddedince önce bir mağaraya kapatılarak çeşitli işkencelere maruz bırakıldı. 312 yılında yardımcısı Agathangelos ve iki diyakozuyla birlikte katıldığı Kutsal Litürji ayini sırasında, bir Roma askeri tarafından başı kesilerek öldürüldü. Bu olayın ardından Ortodoks kilisesi tarafından aziz ilan edilen Klemens için bir kilise yaptırılarak onun adı verildi.[2]
Anadolu'nun Türk hakimiyeti altına girmesine kadar ayakta kalan kilise; Sultan II. Murad'ın tahtta olduğu 1458 yılında, Ahmed bin Hızır Yeğen Bey tarafından camiye çevrildi. Yüzyıllar boyunca bir Müslüman mabedi olarak kullanılan yapı, 1916 Ankara Yangını sırasında büyük oranda tahribe uğraması sonucunda terk edildi. Cumhuriyet döneminde de kullanılmayan kilise, etrafına yapılan çok sayıda yeni binanın arasında kaybolarak fiziki varlığını büyük oranda yitirdi. Yapı, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun 12 Nisan 1980 tarihinde aldığı 2167 sayılı karar ile tescillendi.
Mimari
Yapı, geleneksel Roma mimarisinde sıklıkla kullanılan kubbeli bazilika modellerinden ziyade Bizans ikonoklazmı döneminde inşa edilen kapalı Yunan haçı planlı kiliselere benzemektedir. Fakat orijinal projede neflere de yer verilmiş olması sebebiyle bu tarz kiliselerdena farklılık gösterdiği noktalar da bulunur. Bu bağlamda yapının, bir geçiş dönemi eseri olduğu söylenebilir.[3]
Ana malzeme olarak tuğla kullanıldıysa da, bazı kısımlar moloz taşla örülmüştür. Eski çizimler incelendiğinde, batı cephesinde üç bölümlü bir narteks bulunduğu ve üstünün beşik tonozla örtülü olduğu görülür. Binaya girişlerin ise bu narteksin orta bölümüne açılan bir kapı vasıtasıyla sağlandığı düşünülmektedir. Neflerin kesişim noktasında kalan alanın üzerinde on iki içbükey bölümden oluşan ve deniz kabuğu biçiminde bir kubbe yer aldığı gözlemlenir.[3] Kubbeye geçiş elemanı olarak pandantifler ve tromplar kullanılmıştır. Galeri katı ise dikdörtgen formlu iki mermer paye ile taşınmaktadır. Osmanlı döneminde yapıya minare eklenerek camiye çevrildiği ve yanına bir medrese inşa edildiği bilgisi bulunmaktaysa da 1916'daki yangın sırasında bu değişikliklere dair her şey yanarak yok olduğu için günümüze ulaşan bir parça bulunmamaktadır.[4]
Kaynakça
- ^ Sargın, Haluk (2012). Antik Ankara (II bas.). Ankara: Arkadaş. s. 105. ISBN 978-975-509-719-0.
- ^ a b Serin, Ufuk (2014). "Bizans Ankarası ve Kaybolan Bir Kültür Mirası: 'St. Clement' Kilisesi" (PDF). Orta Doğu Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dergisi. 31 (2). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi. ss. 65-92. ISSN 0258-5316. OCLC 972850127. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
- ^ a b Yenice, Görkem (2015). "Bizans Dini Mimarisi". Teos Liman Kilisesi. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. s. 17. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
- ^ Helvacı, Fatma (2013). "Anadolu'da Erken Dönem Bizans Mimarisi" (PDF). Aksaray: Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. s. 58. 11 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Kasım 2022.
