İçeriğe atla

Azeri alfabesi

Ana madde: Türk dil alfabesi

Azerbaycan alfabesi (Azerice: Azərbaycan əlifbası), Azerbaycan'da ilk olarak 1929 yılında kullanılmaya başlanan ancak 1939 yılında Sovyetler'in reddetmesi nedeniyle kullanımdan kaldırılan[1] ve ülkenin bağımsızlığıyla 1991'den bu yana yeniden Azericenin yazımında kullanılmaya başlanan Latin alfabesine dayanan alfabedir. Azerice, Yakutçadan sonra Latin alfabesiyle yazılan ikinci Türk dilidir.

İran'da, Güney Azerbaycan dili için değiştirilmiş bir Farsça yazı kullanılmıştır ve günümüzde de kullanılmaya devam etmektedir.[2]

Tarih ve Gelişme

Mehdi Hüseyinzade'nin şiiri (İtalya, 1944)

10. yüzyılda İslamiyeti kabul eden Selçuklu Hanedanı gibi diğer Oğuz boyları da Arap alfabesini kullanmaya başlamışlardı. Güney Azerbaycan (Azerice: جنوبی آذربایجان - گونئی آذربایجان; Cənubi Azərbaycan)'da Azeriler, Farsça öğrenim görme mecburiyetinde kalmışlar ve Arap alfabesini öğrenmişlerdir.İran'daki Azerbaycan Türkleri günümüzde de Arap alfabesini kullanmaktadırlar.

19. yüzyılda Azeri aydınlarından olan Mirza Fetali Ahundov (Az: Mirzə Fətəli Axundov), Arap alfabesini değiştirip, yerine yeni bir Latin alfabesi getirmiştir. En son 1922 yılında, Bakü'de Yeni Türk əlifba komitəsi (Јени түрк əлифба комитəси; Yeni Türk Alfabe Komitesi) tarafından yeni bir Latin alfabesi oluşturuldu.

1929'dan 1939'a kadar

Aa, Bв, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ƣƣ, Hh, Ii, Ьь, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Ɵɵ, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Vv, Xx, Yy, Zz, Ƶƶ

1939'dan 1958'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ее, Ёё, Әә, Жж, Зз, Ии, Йй, Кк, Ққ, Лл, Мм, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һh, Цц, Чч, Ҷҷ, Шш, Щщ, ъ, Ыы, ь, Ээ, Юю, Яя, ' (apostrof)

1958'den 1991'e kadar

Аа, Бб, Вв, Гг, Ғғ, Дд, Ee, Әә, Жж, Зз, Ии, Ыы, Јј, Кк, Ҝҝ, Лл, Мм, Нн, Оо, Өө, Пп, Рр, Сс, Тт, Уу, Үү, Фф, Хх, Һһ, Чч, Ҹҹ, Шш, ' (apostrof)

1991'den 1992'ye kadar

Aa, Ää, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

1992'den sonra

Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz

Azerbaycan alfabesi, ə, x ve q harfleri haricinde Türk alfabesinin aynısıdır.

Harfler

Transliterasyon Tablosu
Arap Latin Latin Kiril LatinIPA
İran'daki Azeriler ve 1929'a kadar tüm Azeriler1929–19331933–19391939–19911991'den beri
آ،ﺍA aA aА аA a[ɑ̞/ɑ̞ː]
ﺏB bB bБ бB b[b]
ﺝC cÇ çҸ ҹC c[d͡ʑ]
چÇ çC cЧ чÇ ç[t͡ɕ/t͡ɕʰ]
ﺩD dD dД дD d[d]
ائE eE eЕ еE e[e/e̞]
ه/اَƏ əƏ əӘ әƏ ə[æ]
ﻑF fF fФ фF f[f]
گƢ ƣG gҜ ҝG g[ɟ]
ﻍG gƢ ƣҒ ғĞ ğ[ɣ/ʁ (ʕ/ʢ)]
ﺡH hH hҺ һH h[h/hˁ]
ﺥX xX xХ хX x[x/χ]
ایٛI̡ ı̡Ь ьЫ ыI ı[ə]
ایI iI iИ иİ i[i/ɪ]
ژƵ ƶƵ ƶЖ жJ j[ʒ]
كQ qK kК кK k[c/cʰ/k (ç)]
قK kQ qГ гQ q[g/ɢ]
لL lL lЛ лL l[l/ɫ]
مM mM mМ мM m[m]
نN nN nН нN n[n]
ڭN̡ n̡N̡ n̡[3][ŋ/ɴ]
اوْO oO oО оO o[ɔ]
اؤƟ ɵƟ ɵӨ өÖ ö[œ]
پP pP pП пP p[p/pʰ]
ﺭR rR rР рR r[ɾ/r]
ﺙ,ﺱ,ﺹS sS sС сS s[s]
ﺵЗ зŞ şШ шŞ ş[ʃ/ʂ/ɕ]
ﺕ,ﻁT tT tТ тT t[t/tʰ]
اوُY yU uУ уU u[u]
اﻭٚU uY yҮ үÜ ü[y]
وV vV vВ вV v[v]
يJ jJ jЈ јY y[j]
ﺫ,ﺯ,ﺽ,ﻅZ zZ zЗ зZ z[z]
ع,ء''''[ʔ/ː]

Ayrıca bakınız

  • Ortak Türkçe Alfabesi

Kaynakça

  1. ^ Hatcher, Lynley (July 2008). "Script change in Azerbaijan: acts of identity". International Journal of the Sociology of Language, 192. s. 106. doi:10.1515/IJSL.2008.038. 
  2. ^ Heyat, Javad (2001). "اوُرتوقرافی سمیاری نین آلدیغی قرارلار" [Azeri Arabic Turk standard of writing] (PDF). 19 Mart 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  3. ^ 1938'de alfabeden çıkarıldı

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Felemenkçe</span>

Felemenkçe, Hint-Avrupa dil ailesinin Cermen dilleri grubundan dil. Hollandaca ve Flamanca gibi lehçeleri vardır, bunlar özellikle yazılı dilde birbirine oldukça yakındır. Felemenkçe ve lehçeleri; Hollanda, Belçika ve Surinam'da resmî dil konumundadır.

<span class="mw-page-title-main">Estonca</span> Estonyanın resmi dili

Estonca, Estonya'nın resmî dilidir. 1,1 milyon Estonya vatandaşına ek olarak on binlerce Estonyalı göçmen tarafından konuşulan dil. Ural Dil Ailesi'nin Fin-Ugor dilleri'ne mensuptur. Dil, Finceye oldukça benzemektedir. Dili ailedeki diğer dillerden ayıran en önemli özellik, kısa, uzun ve çok uzun olmak üzere üç farklı tonlama barındırmasıdır.

Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.

Volapük, 1879 yılında Alman din adamı Johann Martin Schleyer tarafından oluşturulmuş bir yapay dildir. Datuval olarak da bilinen Schleyer, Volapük hareketinde uzun yıllar Cifal (Lider) olarak görev almıştır. Volapük, dil bilgisi kurallarının oldukça karmaşık olmasına rağmen yüz binlerce kişi tarafından öğrenilmiş, bu dilde kurultaylar toplanmış, dil bilgisi kitapları ve dergiler yayımlanmıştır. Volapük yerini zamanla önce Idiom Neutral, sonra İnterlingua ve Esperanto gibi yapay dillere bırakmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Başkurtça</span> Kıpçak grubundan, Başkurdistanın resmi dili

Başkurtça veya Başkırca, çağdaş Türk yazı dillerinden biridir ve Kıpçak grubuna bağlıdır. Çoğunluğu Başkurdistan'da yaşayan Başkurtlarca konuşulur.

<span class="mw-page-title-main">Ayırıcı im</span>

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

<span class="mw-page-title-main">Kumukça</span> Türki dil

Kumukça veya Kumuk Türkçesi Türk dillerinin Kıpçak öbeğine ait bir Kumukların dildir. Ancak Batı Türk dillerinden de özellikler taşımaktadır ve çok kez Güney Türk dillerine de kategorize edilir.

<span class="mw-page-title-main">Salarca</span> Salar halkı tarafından konuşulan türk dili

Salarca, çoğunlukla Çin'in Çinghay ve Kansu eyaletlerinde yaşayan Salar halkı tarafından konuşulan bir Türk dilidir. Türk dillerinin Oğuz kolunun doğu parçasıdır, diğer Oğuz dilleri çoğunlukla Batı ve Orta Asya'da konuşulmaktadır. Salarlar yaklaşık 105.000 kişidir, yaklaşık 70.000'i (2002) Salar dilini ana dil olarak konuşmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İzlanda alfabesi</span>

İzlandacayı yazmakta kullanılan İzlanda alfabesi aşağıdaki 32 harfi içermektedir:

Aşağıda, 20. yüzyılın ikinci yarısından günümüze kadar en çok satan müzik sanatçılarının bağımsız olarak doğrulanmış hâlde bir listesi bulunmaktadır. Yalnızca, müzik kaydı sertifikası sistemleriyle referans verilebileceğini iddia eden sanatçılar dâhil edilmiştir.

Yeni Türk alfabesi (Tatarca: Яңа төрки әлифбасы, Yaña törki älifbası) veya kısaca Yenielif (Yanelif) (Tatarca: Яңалиф, Yañalif; Tatarca telaffuz: [jɑŋɑˈlif]), 1930'lu yıllarda Sovyetler Birliği'ndeki Slav kökenli olmayan halklar için oluşturulmuş Latin alfabesi temelli bir yazı sistemidir. 1926 yılının Şubat ayında Bakü'de toplanan Birinci Türk Halkları Kurultayı'nda alınan karar ile 1926 yılının Nisan ayında Kazan'da Yeni Tatar Alfabesi adıyla tasarlandı. 3 Temmuz 1927 tarihinde Tataristan hükûmeti tarafından Yanelif, Tatar dilinin resmi yazı sistemi olarak kabul edildi ve 1940 yılına kadar kullanıldı.

Türkmen alfabesi, Türkmen dilinin Latin harfleri yardımı ile yazımında kullanılan alfabedir. 1993 yılında beri Türkmenistan'da kullanılmaya başlanmıştır. Alfabe Türk alfabesini temel alarak oluşturulduysa da birkaç farklılık bulunmaktadır: Türkçedeki C harfi yerine J, I harfi yerine Y, İ harfi yerine I, J harfi yerine Ž, V harfi yerine W, Y harfi yerine Ý harfleri kullanılmaktadır. Ayrıca Türk alfabesinde bulunmayan açık e sesini göstermek için Ä, artdamaksıl n sesini göstermek için Ň harfleri eklenmiştir. Alfabede C, Ğ ve V harfleri yoktur.

Ölü bir doğu Slav dili olan Rutencenin, Kiril alfabesine dayalı alfabesidir. Rutence bu alfabeyle yazılırdı. Fakat dil yok olunca bu alfabe de kullanılmadı.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

Haçek, karon veya ters şapka işareti (ˇ), Latin alfabesi kullanan bazı dillerde bulunan bir ayırıcı imdir. Üzerine eklendiği harfin okunuşunu değiştirmek amacıyla kullanılır.

Rusin dili ; Ukrayna, Slovakya, Sırbistan, Hırvatistan, Macaristan, Romanya ve Polonya'da yaklaşık 650.000 kişi tarafından konuşulan bir dildir.

2020-21 Süper Lig maçları, 2020-21 Süper Lig sezonunda oynanan maçların ayrıntılarını içeren maddedir.

Bu liste, Aspergillus cinsi içindeki türleri barındırır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.