İçeriğe atla

Azerbaycan kültüründe hattatlık

Azerbaycan Kültürü
Azerbaycan portalı

Azerbaycan kültüründe hattatlık, Azerbaycan el yazması kitapların yazımında nesih, nestalik, sülüs, reyhani hattatı, divanî, tugi ve diğer hat örnekleri kullanılmıştır. İlmî eserler ağırlıklı olarak nesih hattı ile yazılmıştır.[1] Ayrıca cami kitabeleri, bakırcılık örnekleri, savaş eşyaları, mutasavvıf dervişlerinin kullandığı kaşkul ve teberzinlerde hat sanatı örneklerine rastlanmaktadır.[2]

Tarihi

Orta Çağ'da yaşamış hattatlara örnek olarak Azerbaycan edebiyatının temsilcileri olan Kazvinli Kişvari,[3] Muhammed Tahir Vahid Kazvini, Sadık Bey Afşar verilebilir.[4][5] Orta Çağ Azerbaycan el yazmaları Halil bin Ahmed,[6] Safevi döneminde Şah Mahmud Nişapuri,[7] Muhammed ibn Hüseyin Katib Nişati, Mahmud Şirazi,[8] 18. yüzyılda Şamahıı Osman ibn Mahmud Efendi,[9] Kazım Karadonlu[10] vb. katipler ve hattatlar tarafından kopyalanmıştır. 15. yüzyıl Afsaheddin Hidayet divanının Oxford nüshası, grafik ve kaligrafik benzersizliğiyle dikkat çekiyor.[11] 16. yüzyıldan kalma Şah İsmail Hatai divanının "güzel altın işçiliği ve kaligrafisi" onun imparatorlukla bağlantısını gösteriyor.[12]

1591'de Mahmud ibn Şahmuhammed Erdebili, Muhammed Fuzuli'nin divanını Talik yazı türü ile kopyalamıştır. Bu kitap şu anda İstanbul'daki Topkapı Sarayı Müzesi'nin Türkçe el yazma eserler bölümünde saklanmaktadır. 1664 yılında Muhammed Rıza Erdebili, Fuzuli'nin "Leyli ve Mecnun" şiirini nestâlik yazı türü ile kopyalamıştır. 22 minyatürle süslenmiş ve edebî değerinin yanı sıra sanat değeri de yüksek olan bu nüsha, Britanya Kütüphanesi'nin Türkçe yazma eserler bölümünde muhafaza edilmektedir.[13]

  • Afsaheddin Hidayet divanı
    Afsaheddin Hidayet divanı
  • Şah İsmail Hatai divanı
    Şah İsmail Hatai divanı

Azerbaycan'da hattatlıkla Baba Usta (18.yy, Bakü), usta Abuzar Badalov (18-19.yy, Shahbuz), usta Zeynal Nakkaş (19.yy, Ordubad), usta Ahmed (19.yy, Lenkeran), usta Muhammed (19.yy, Gence) gibi sanatçılar meşgul olmuştur.[14]

19. yüzyıl Azerbaycan'ının kültür merkezlerinden biri olan Şuşa'da Mirza Muhammedkerim bey Kabirli, Hacı Mirza Aligulu Yusifzadeh, Molla Ali Karabagi, Mirza Ismayil Mezhun, Mirza Huseyn bey Salar, Mir Muhsin Nevvab, Hasanali han Karadaği gibi hattatlar çalışmıştır. Molla Ali'nin talebesi Mirza Kâzım, yazılarını “İnşâî-Mirza Kâzım” adıyla neşretti ve bu kitap medreselerde hat sanatı örneği olarak kullanılmıştır.[15] Hasanali Han Karadaği, Mir Mehdi Khazani'nin "Kitabi-tarikhi-Karabagh" kitabını şikaste-nestalik yazı türü ile kopyalamıştır. Mirza Kadim İrevani Ermitaj Müzesin'de saklanan klasör şeklindeki bir hediyeye, nesih hattı ile Sadi'den şiir bölümleri yazmıştır. Lenkeran kaza mahkemesi katibi Mirza Ismayil Kasir, nesih, talik ve nahun hatlarında usta idi.[16]

Alman Oryantalist Friedrih Bodenstedt, Gence ve Tiflis'te hat sanatı öğretmenliği yapan Mirza Şefi Vazeh'i böyle tanımlıyor:"Mirza Şefi çok güzel yazıyordu ve aynı zamanda güzellik ve çeşitlilik getiriyordu, harfleri metnin içeriğine uyarlıyordu. Sıradan şeyler hakkında yazması gerekiyorsa, onlara sıradan, süslü şeyler için bayram kıyafetleri giydirir ve kadınlara özel yazılan mektupları ince bir yazıyla yazardı."[17]

19. yüzyılın ortalarında Azerbaycan'da medreselerde hat derslerine özel önem verildi. Böyle bir medrese, Nukha'da "Macmaul-hoş hat" ın yazarı Abdulğani Halisagarizade Nukhavi'nin (1817–1879) medresesidir. Nukhavi'nin el yazması kitapları, çoğunlukla nesih ve nastalig hatları kullanılarak, sanatsal ve estetik bir zevkle yazılmıştır.[1] Kafkas Müslümanlarından V şeyhülislamı Abdussalam Ahundzade, 1894'te Tiflis'te "Hatti-talik ve Nastalik" ders kitabını yayınladı. Bakü şehrinin civar köylerinde hat sanatı daha çok camilere yakın okullarda dini derslerle birlikte okutulmakta ve bu sanatta hünerli ustalar yetiştirilmektedir. Surahani'li Mirza Asadullah, "İsmailiyye" binası cephesinin hadislerinin hattatıydı. Öğrencisi Ahmed Alizade'nin el işleri, AMİA El Yazmaları Enstitüsü'nde saklanmaktadır.

Sovyet döneminde Latin harflerine geçiş, bilimsel ve teknik gelişmeler hat sanatının gerilemesine yol açmıştır. Modern zamanlarda Seyfeddin Mansimoğlu, Hacı Eldar Mikayilzadeh, Yavar Asadov, Gülkhan Baydemir gibi sanatçılar eserlerinde hattatlık kullanırlar. Hat sanatı ile ağaç oymacılığı sanatını birleştiren Seyfeddin Mansimoğlu, eserlerini Muhammed Fuzuli, Şah İsmayil Hatai, Mevlana Celaleddin Rumi gibi şahsiyetlere ithaf etmiştir. Hacı Eldar Mikayilzade, Tezepir Camii'nin restorasyonunda sanatsal hat sanatı ile botanik ve İslami desenlerin sentezini oluşturmuştur.

Hattatlar

Orta çağ dönemi

  • Abdülkadir Meragi. Üç dilde şair, altı kalemde hattattı.[18] Anadili Azerice idi, Azerbaycan dilinde birkaç şiirin yazarıydı.
  • İskender Bey Münşi. Şair ve hattattı. Bazı şiirlerini Azerice yazmıştır.[5][19]
  • Etik Ordubadi. Şah İsmayil'in makamında kalemcilik tecrübesi kazandığı "tuğrayi-şahi" adlı yazı türünü icat etti.[20]
  • Murtazakulu han Şamlı. Şair ve hattattı. Azerice ve Farsça şiirler yazmıştır.[21]

19. yüzyıl

  • Muhammed Halife Aciz. Kaçar döneminde yaşamış olan şair usta bir hattattı, şiirler, dualar ve saray için kasideler yazıyordu. Duaları usta olduğu nesih hattı ile yazardı.[22]
  • Abdulkani Nuhavi. "Muhtasar el-Kuduri'yi" yazan hattat. Kopyası, baskı özellikleri ve kalitesi ile ayırt edilir.[23]
  • Molla Kasım Bayat. El yazmalarının yüzünü kopyaladı. Bunun üzerine Şuşa'dan hattatları, ressamları, muzahibleri ve mücellitleri yazma nüshaları çoğaltmak üzere köyüne davet etmiştir. Onun liderliği sırasında hat sanatı ağırlıklı olarak Bayat Medresesi'nde ders olarak okutulmuştur.
  • Abdülkerim Bey Memmedov. Cafergulu Han'ın kütüphanesi için kitap kopyalıyordu.[24]

Modern dönem

  • Azad Yaşar. Orijinal Kufi kaligrafi kompozisyonu "Allahu-ekber", çocuklar için "Azerbaycan sanatı" ansiklopedisinin "Hat Sanatı" bölümüne dahil edilmiştir (2011).[25]

Kaynakça

  1. ^ a b Mətnşünaslıq. Bakı, "Tural-Ə Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi", 2001, 15,7 ç.v.
  2. ^ Telman İbrahimov. Xəttatlıq sənəti. Bakı, Şərq-Qərb, 2013.
  3. ^ M.F.Köprülü. Azəri. Bakı, "Elm", 2000, 115 səh.
  4. ^ TEKİN, G. (1979). Timur Devrine ait iki Türkçe Şiir [Two Turkish Poems of the Timur Period]. Harvard Ukrainian Studies, 3/4, 850–867. Retrieved May 18, 2020, from www.jstor.org/stable/41035878
  5. ^ a b The Role of Azerbaijani Turkish in Safavid Iran, Willem Floor and Hasan Javadi
  6. ^ ABDÜLKERİM ÖZAYDIN (2020). "KADI BURHÂNEDDİN". 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  7. ^ Казиев, Адил (1964). Миниатюры рукописи "Хамсэ" Низами 1539–1543 гг. Баку: АН Азерб. ССР Ин-т Литературы и Исскусства. 82 səh.
  8. ^ Şeyx Səfi təzkirəsi ("Səfvətüs-səfa"nın XVI əsr türk tərcüməsi). Nəşrə hazırlayan: M. Nağısoylu, S. Cabbarlı, R. Şeyxzamanlı. Kitabın redaktoru, izahların və lüğətin müəllifi: Möhsün Nağısoylu. Bakı: Nurlan, 2006, 932 səhifə (Təkrar nəşri: 2010).
  9. ^ MÖHSÜN NAĞISOYLU. ŞƏHLA ABDULLAYEVA (2016). "ANONİM "ŞEYX SƏNAN" MƏNZUM HEKAYƏTİ". Elm və təhsil. 
  10. ^ Orta əsr əlyazmaları və Azərbaycan mədəniyyətinin tarixi problemləri (AMEA-nın 70, Əlyazmalar İnstitutunun 65 illik yubileyinə həsr olunmuş) XIV Respublika elmi konfransının materialları. Bakı, 2015, 282 s
  11. ^ Aidə Paşalı. Əfsəhəddin Hidayət və “Divan”ı (tekstolojifiloloji tədqiqat və mətn). Bakı: “Nurlan”, 2011, 448 s.
  12. ^ "Tomayto, Tomahto: Identifying Azerbaijani Manuscripts in the British Library Collections". 9 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2021. 
  13. ^ Səfəvilər dövründə Ərdəbildə xəttatlıq və kitab sənəti / Calligraphy and Book Art in Ardabil During the Safavid Reign. Namiq Musalı.
  14. ^ "Xəttatlıq. Yazı - elmin yarısıdır". Şərq. 2011. 25 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  15. ^ Çingizoğlu, Ənvər (2013), Qarabağda maarif (1750-1950), Bakı: “Zərdabi LTD” MMC, s. 288 
  16. ^ Süleymanova, Nailə, AZƏRBAYCAN’DA XƏT SƏNƏTİ VƏ ONUN ÇAĞDAŞ NUMAYƏNDƏLƏRİ, Bakı Dövlət Universitetinin İlahiyyat fakültəsi 
  17. ^ Ениколопов И. К. Поэт Мирза-Шафи. — Баку: Изд-во АзФАН СССР, 1938.
  18. ^ ABDÜLKADiR MERAGi'NiN HAYATI, KiŞiLiGi VE MUSiKiYÖNÜ. Kubilay KOLUKlRlK
  19. ^ Рахмани А. А. О жизни и творчестве Искандера Мунши // Труды Института истории АН Азерб. ССР. — 1957. — Т. 12. — С. 181—204. (азерб.)
  20. ^ Məmməd Adilov. Azərbaycan paleoqrafiyası. Bakı: Elm, 2009, 224 s
  21. ^ Ҹавад Һејәт. Азәрбајҹан әдәбијјатына бир бахыш. — Баку: Язычы, 1993. — 176 с.
  22. ^ ÂCİZ DÎVÂNI. Naser SOLEİMANZADEHSHEKARAB 28 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. GAZİ ÜNİVERSİTESİ. ANKARA-2011
  23. ^ "Böyük alimin dəyərli "kitabxana"sı. Əbdülqəni Nuxəvinin günümüzə çatan irsi". Azadlıq. 2013. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 
  24. ^ Ənvər Çingizoğlu, Qarabağda sənət və sənətkarlar, Bakı: "Elm və Təhsil", 2011,-280 səh.
  25. ^ "Qənirə Paşayeva Azad Yaşarla görüşüb". Olaylar.az - Mədəniyyət. 3 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Hüsn-i hat</span> İslâm medeniyetinde teşekkül eden güzel yazı sanatı.

Hüsn-i hat, Arap harfleri çevresinde oluşmuş güzel yazı sanatıdır. "İnce, uzun, doğru yol, birçok noktannın birbirine bitişerek sıralanmasından meydana gelen çizgi, çizgiye benzeyen şeyler ve yazı" anlamlarına gelen hat; İslam kültüründe "yazı" ve "güzel yazı" manalarında kullanılmıştır. Hat sanatkarına verilen isim olan "hattat" tahminen 4. - 5. yüzyıldan sonra kullanılmaya başlanmıştır. İlk hattat Hz. Ali, hat sanatını kullanarak Kur'an-ı Kerim'in güzel biçimde yazılmasını sağlamıştır.

Osmanlı alfabesi, 1928'de Latin tabanlı Türk alfabesi kabul edilinceye dek Osmanlı Türkçesini yazmak için kullanılmış bir Fars-Arap alfabesi uyarlamasıdır.

Rika, rıka veya rik’â, Nesih'in dendansız, yuvarlak ve kıvrak bir türüne verilen ad ve Arap harflerinin en çok kullanılan el yazısı biçimidir.

<i>Dîvân-ı Kebîr</i>

Dîvân-ı Kebîr veya Dîvân-ı Şems-i Tebrizî, Muhammed Celâleddin-i Rûmî'nin söylediği ilahi aşk şiirlerinden oluşan, 44 bin 8 yüz 34 beyitlik nazım bir eserdir. Mevlânâ'nın "Âşıklar Divanım" biçiminde adlandırdığı eser aynı zamanda "Şems Divanı" ya da "Divan-ı Şems-i Tebrizî" olarak anılmaktadır. Divan edebiyatında divanların, şairlerinin isimleri ile anılması geleneğine ters düşen bu son adlandırma; Mevlânâ'nın gazellerinin sonunda kendi adı yerine her zaman Şems-i Tebrizi adını kullanmasından kaynaklanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">El yazması</span>

Elyazması ya da el yazması, elle yazılan ve çizimleri yapılan; genellikle edebî, sanatsal ya da tarihî önemi haiz kitap.

<span class="mw-page-title-main">Mirza Şefi Vazeh</span>

Mirza Şefi Vazeh - Azerbaycanlı şair, eserlerini Azerbaycan Türkçesinde ve Farsça yazmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nesih</span>

Nesih, neshi veya neshî, özellikle Osmanlılar tarafından yazmalarda kullanılan, yumuşak, köşeleri yuvarlaklaşmış, işlek bir yazı türü ve Arap harflerinin, basımda ve yazma kitaplarda en çok kullanılan çeşidi olarak tanımlanır. Nasaḫ terim kökü "kaldırma, hükümsüz kılma" ve "kopya" anlamına gelen nesih yazı türü, Osmanlı İmparatorluğu'nda da özellikle kitap kopyalamak için kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Nestâlik</span>

Nestâlik, Talikin neshi, incesi anlamını taşıyan ve genel olarak İran'da kullanılan bir yazı türüdür. Nesih ve tâlik yazım şeklinin karışımı ile türetilmiş olan ünlü bir yazı türüdür.

Divanî, bir bakıma tevkie, bir bakıma ta'like benzeyen son derece hareketli, karmaşık, özel bir yazı türü. Tâlik yazı türünün Osmanlı Türkleri ve Mısırlılar tarafından benimsenmesi ve yayılması sonrası, kendi zevklerine uyacak şekilde çeşitli değişiklikler yaptılar. Onların geliştirdiği bu özel yazı türü Dîvân-ı Hümâyun’daki resmi yazışmalarda kullanımı nedeniyle adına Divanî denilmiştir. Divanî, Arap ülkelerinde ise hala, jalī "büyük-boy" ve ḵafī "küçük-boy" iki biçimi kullanılmaktadır.

İbnü'l-Bevvāb, Ebu'l-Ḥasan ʿAlī b. Hilāl. Büveyhoğulları döneminde yaşamış ünlü hattat. İbnü's-Sitrī olarak da bilinir. Hicri 413/Miladi 1022 yılında Bağdat'ta vefat etmiştir

<span class="mw-page-title-main">Kazasker Mustafa İzzet Efendi</span> Osmanlı hattatı (1801-1876)

Adaşı ve ustası olan bir diğer ünlü hattat Yeserizade Kazasker Mustafa İzzet Efendi ile karıştırılmamalıdır.

Miskin Abdal, 1430-1535'te yaşamış Azeri halk ozanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Âşıkları</span>

Azerbaycan'da Âşık sanatı, şiir, hikâye anlatma, dans, vokal ve enstrümantal müziği geleneksel bir performans sanatında birleştirir. Bu sanat Azerbaycan kültürü'nün sembollerinden biridir ve ulusal kimliğin bir koruyucusu olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Millî İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü</span>

Muhammed Fuzuli'nin adını taşıyan El Yazmaları Enstitüsü, Azerbaycan Ulusal Bilimler Akademisi'nin bilim merkezi ve bu merkez bilimsel araştırma, arşiv ve kütüphane bilimi faaliyetlerinde bulunmaktadır. Enstitünün amacı Orta Çağ el yazmalarının toplanması, sistematikleştirilmesi, güvenliği, incelenmesi, çevirisi ve basımını gerçekleştirmektedir. Enstitü, HZTaghiyev tarafından İstiglaliyyat Caddesi üzerinde kurulan eski İmparatoriçe Alexandra Rus Müslüman Yatılı Kız Okulu'nun tarihi binasında yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Mustafa Halim Özyazıcı</span> Türk hattat

Mustafa Halim Öyazıcı, Türk hattat.

<span class="mw-page-title-main">Celî</span>

Celî, hat sanatında bir yazı cinsi meşkedilirken kullanılan meşk kaleminden daha geniş bir kalemle yazılan iri şekline verilen isimdir.

<span class="mw-page-title-main">Fuzuli'nin Azerbaycan türkcesindeki divanı</span>

Muhammed Fuzuli'nin Azerbaycan dilindeki divanı, şairin üç divanından biridir. Diğer ikisi Farsça ve Arapça yazılmıştır. Divan birkaç methiye, rubai ve üç yüz gazel içerir.

<span class="mw-page-title-main">Mirza Cabbar Memmedzade</span>

Mirza Cabbar Mirza Abbas oğlu Memmedzade Azerbaycanlı eğitimci ve pedagogdu Pedagojik bilimler doktoru ve profesör (1937) olmuştur. Ermenistan Cumhuriyeti Parlamentosu'nun I. dönem milletvekili olmuştur. Mirza Abbas Mahammadzade'nin oğlu ve Celal Mammadov'un babasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Çağatay edebi ilişkileri</span>

Azerbaycan-Çağatay edebi ilişkileri,-Azerbaycan ve Çağatay dilleri ve edebiyatının ilişkisi ve etkisi.

<span class="mw-page-title-main">Abdürrezzak Neşe Tebrizi</span>

Abdürrezzak Neşe Tebrizi Azerbaycan Türkçesi ve Farsça şiirler yazan ve 18. yüzyılda yaşamış bir şair.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.