İçeriğe atla

Azerbaycan'daki mülteciler

Azerbaycan, çoğunlukla Dağlık Karabağ ihtilafının bir sonucu olarak, ülke içinde yerinden edilmiş çok sayıda insan ve mülteciye sahiptir. Birinci Dağlık Karabağ savaşı, 600.000'i Dağlık Karabağ ve çevre ilçelerden, 150.000'i de Ermenistan'dan olmak üzere 750.000 Azeri'yi yerinden etmiştir.[1]

Ermenistan'dan gelen mülteciler

Ermenistan'ın Ermeni, Azeri ve Kürt nüfus karşılaştırma tablosu.

1979 nüfus sayımına göre, Azeriler 160,841 kişiydi ve Ermenistan nüfusunun %5,3'ünü oluşturuyordu.[2] 1987 yılında Dağlık Karabağ'da yaşanan sivil kargaşa, Azerilerin sık sık tacize uğramasına ve Ermenistan'ı terk etmeye zorlanmasına neden oldu. 25 Ocak 1988'de Ermenistan'dan gelen ilk Azeri mülteci dalgası Sumgayıt şehrine yerleşti.[3][4] Bir başka büyük dalga Kasım 1988'de,[4] Azeriler ya milliyetçiler ve yerel ya da devlet yetkilileri tarafından sınır dışı edildiklerinde[5] ya da hayatlarından endişe ederek kaçtıklarında meydana geldi.[6] Şiddet etnik çatışmalar sonucunda gerçekleşti; Kasım 1988'de Ermeni kaynaklarına göre 25 (Gugark pogromu sırasında Gugark kasabasında bulunanlar bunlardan 20'si) Azeri öldürüldü[7] Azerbaycan kaynaklarına göre ise 217.[8]

Böylece, 1988-1991'de geride kalan Azeriler öncelikle Azerbaycan'a kaçmak zorunda kaldılar.[5][9][10] 1989 nüfus sayımında Ermenistan'dan zorunlu Azeri göçü devam ettiği için, çatışmanın tırmandığı sırada Ermenistan'daki Azerilerin kesin nüfus sayılarını belirlemek mümkün değil. UNHCR'nin tahmini 200.000 kişi.[6]

Azerbaycan hükûmetine göre 1994 yılında ateşkes sırasında Ermenistan'dan yaklaşık 250.000 Azeri mülteci vardı.[11] 1998 Vatandaşlık Yasasına göre hepsi vatandaşlığa hak kazanma hakkına sahip. 2001 yılının sonunda, BMMYK, çoğunun vatandaşlığa kabul edildiğini veya vatandaşlığa geçiş sürecinde olduğunu tahmin ediyor.[12]

Dağlık Karabağ ve komşu bölgelerden ülke içinde yerinden edilmiş kişiler

Azerbaycan'daki Mülteciler

Birinci Dağlık Karabağ Savaşı sırasında, Azerbaycan'ın eski DKÖO bölgesini oluşturan topraklar ve bitişik yedi ilçe (bazıları kısmen) Ermeni kuvvetleri tarafından işgal edildi. Sonuç olarak, Ermeni olmayanlar evlerini terk etmek zorunda kaldılar. Azerbaycan şu anda dünyada kişi başına en yüksek ülkesinde yerinden edilmiş kişilere (ÜİYEK) sahip ülkelerden biridir.[13] ÜYEK'ler Azerbaycan'daki 76 idari bölgenin tamamında görülmektedir. Başlangıçta çoğu çadır kamplarda ve okul, pansiyon ve yurt gibi kamu binalarında yaşıyordu. 2001 yılından bu yana Hükûmet, ÜYEK'lerin sorunlarını çözme çabalarını artırdı. 2002 yılında yeni yerleşim yerlerinin inşaatına başlandı ve 2007 yılı sonunda tüm çadır kamplar kaldırıldı.[11]

Azerbaycan Hükûmeti, uluslararası toplumun yardımıyla Dağlık Karabağ Çatışması'nın çözülmesinin ardından ÜYEK'lerin işgal altındaki bölgelere Geri Dönüşü için bir Çerçeve Planı (Büyük Dönüş Programı) hazırlamaya başladı.[11]

Ahıska Türkleri

1944'te Ahıska Türkleri, Joseph Stalin tarafından Gürcistan'dan toplu halde Orta Asya'ya sürüldü. Yerleştikleri bölgelerden biri de Özbekistan'ın Fergana Vadisi oldu. 1989'da etnik gruplar arası şiddet meydana geldi ve Ahıska Türklerinin Özbekistan'dan tahliyesini tetikledi. Azerbaycan'daki bu mülteci grubu yaklaşık 50.000 kişiden oluşuyordu. 1998 Vatandaşlık Yasasına göre, hepsi vatandaşlık hakkına sahip. 2001 yılının sonunda, UNHCR, çoğunun vatandaşlığa kabul edildiğini tahmin ediyor.

İstatistik

Azerbaycan Hükümetine göre Azerbaycan bölgelerinde ÜYEK'lerin Dağılımı

Azerbaycan Mülteciler ve Ülkesinde Yerinden Edilmiş Kişiler Devlet Komitesi'ne göre, Mart 2009'da Azerbaycan'da 603.251 ÜYEK vardı. Çoğunluk Bakü ve çevresinde ve Sumgayıt'ta yaşıyor. Fuzuli – Ağdam – Ağcabadi – Berde – Mingeçevir – Gence merkez-güney güzergahı, kuzey Şamahı – İsmayilli – Kabala – Şeki ve güney Sabirabad – Saatlı – İmişli – Beylagan güzergahı boyunca da önemli sayıda yerinden edilmiş kişi yaşamaktadır.[11]

Sorunlar

ÜYEK'ler ve yerel nüfus arasındaki ilişkiler genellikle dostane olmasına ve yerel nüfus arasında yüksek düzeyde hoşgörü olmasına rağmen, ÜİYOK'lerin özel statüsünden kaynaklanan çatışmalar (istihdama imtiyazlı erişim, devlet mali yardımı, ücretsiz sağlık hizmetleri ve mülk sahipliği ayrıcalıkları).[11]

Galeri

Kaynakça

  1. ^ "HUMAN RIGHTS SITUATION OF INTERNALLY DISPLACED PERSONS IN AZERBAIJAN". humanrightsclub.net. 19 Haziran 2019. 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Şu anda yaklaşık 40.000 Dağlık Karabağ'dan ve 560.000 civardaki işgal altındaki yedi bölgeden 600.000 kayıtlı Azerbaycanlı yerinden edilmiş kişi var. 
  2. ^ "Демоскоп Weekly - Приложение. Справочник статистических показателей". www.demoscope.ru. 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2022. 
  3. ^ (Rusça) The Nagorno-Karabakh Conflict 30 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Svante Cornell. Sakharov-Center.ru
  4. ^ a b "Карабах: хронология конфликта" (İngilizce). 29 Ağustos 2005. 11 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2022. 
  5. ^ a b Barrington, Lowell (18 Aralık 2009). After Independence: Making and Protecting the Nation in Postcolonial and Postcommunist States (İngilizce). University of Michigan Press. s. 231. ISBN 978-0-472-02508-4. 28 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2022. 
  6. ^ a b "International Protection Considerations Regarding Armenian Asylum-Seekers and Refugees. United Nations High Commissioner for Refugees. Geneva: September 2003" (PDF). 3 Kasım 2008 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  7. ^ (Rusça) Pogroms in Armenia: Opinions, Conjecture and Facts 21 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Ermeni Ulusal Güvenlik Komitesi Başkanı Usik Harutyunyan ile röportaj. Ekspress-Khronika. #16. 16 Nisan 1991. Erişim, 1 Ağustos 2008
  8. ^ "Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası". www.human.gov.az. 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "UNHCR U.S. Department of Homeland Security, Citizenship and Immigration Services Country Reports Azerbaijan. The Status of Armenians, Russians, Jews and Other Minorities". 19 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  10. ^ Department Of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs. "Armenia". 2001-2009.state.gov (İngilizce). 28 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Kasım 2022. 
  11. ^ a b c d e "Azerbaijan: Analysis of Gaps in the Protection of Internally Displaced Persons (IDPs)". UNHCR. 28 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  12. ^ "Refworld | International Protection Considerations Regarding Azerbaijani Asylum-Seekers and Refugees". Refworld. 11 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  13. ^ "Global Report on Internal Displacement". Internal Displacement Monitoring Centre. 1 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Eylül 2018. 

Diğer bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Şuşa (rayon)</span>

Şuşa Rayonu, Azerbaycan'da rayon olarak adlandırılan birinci derece idarî bölümlerden birisidir. İdarî merkezi Şuşa şehridir.

<span class="mw-page-title-main">Hankendi</span> Azerbaycanda şehir

Hankendi veya Stepanakert Azerbaycan'ın Dağlık Karabağ bölgesinde bir hayalet şehirdir. 2023 Azerbaycan harekâtına kadar şehir, ayrılıkçı Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin kontrolü altındaydı ve başkenti olarak işlev görüyordu. Şehir, Karabağ dağ sırasının doğu yamaçlarında, Karkar Nehri'nin sol kıyısında, bir vadi içinde yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kelbecer (rayon)</span> Azerbaycanda rayon

Kelbecer Rayonu, Azerbaycan'da rayon olarak adlandırılan birinci derece idari bölümlerden birisidir. 8 Ağustos 1930 tarihinde rayon statüsü almıştır. 1992 yılında Azerbaycan parlamentosunun kararıyla eski Ağdere (Mardakert) rayonunun 20 köyü Kelbecer rayonuna katılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Birinci Dağlık Karabağ Savaşı</span> 1988-1994 yılları arasında Karabağ bölgesinde Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanmış askeri bir çatışma

Birinci Dağlık Karabağ Savaşı, Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlı Dağlık Karabağ Özerk Oblastı'nın Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ne bağlanmasını isteyen Ermeniler ile bunu kabul etmeyen Azeriler arasında başlayan ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Azerbaycan ile Ermenistan arasında çatışmaya dönüşen Şubat 1988-Mayıs 1994 tarihleri arasında süren savaştır. Savaş öncesinde ve etnik çatışmaların sıcak savaşa dönüşmesi sonrasında Sumqayıt Pogromu, Kirovabad Pogromu, Bakü Pogromu gibi pogromlar, Hocalı Katliamı, Malıbeyli ve Kuşçular Katliamı ve Maragha Katliamı gibi katliamlar yaşanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti</span> 1991-2023 yılları arasında Karabağda varlığını sürdüren de facto bir devlet.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti veya 2017-2023 yılları arasındaki resmî ismiyle Artsah Cumhuriyeti, Güney Kafkasya'da, Azerbaycan'ın uluslararası tanınmış sınırları içinde de facto devletti. Azerbaycan Devleti'nin 2023 yılında egemenliğini tesis etmesinin ardından lağvedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Özerk Oblastı</span>

Dağlık Karabağ Özerk Oblastı, 1923'te Sovyetler Birliği'nin Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içinde kurduğu özerk oblasttı. Başkenti Stepanakert şehriydi. Oblastın lideri, Azerbaycan Komünist Partisi Dağlık Karabağ Özerk Bölgesi Komitesinin Birinci Sekreteriydi. Nüfusun çoğunluğunu etnik Ermeniler oluşturuyordu.

Askeran Çarpışması, Karabağ Savaşı'nın başlamasıyla sonuçlanan Ermeni-Azeri çarpışmasının başlangıç noktalarından biridir.

<span class="mw-page-title-main">Büyük Ermenistan</span> Ermeni Yaylasındaki bölgelere atıfta bulunan etno-milliyetçi ve irredantist kavram

Büyük Ermenistan veya Birleşik Ermenistan, Ermenilerin anavatanı olarak kabul edilen, tarihsel olarak Ermenilerin çoğunlukta olduğu ve bir kısmında hâlâ Ermenilerin çoğunluk olarak yaşadığı Ermeni Yaylası'ndaki bölgelere atıfta bulunan etno-milliyetçi ve irredantist kavramdır. Ermenilerin tarihi topraklarının birleştirilmesi olarak görülen ve 20. yüzyıl boyunca Ermeni düşünürlerce yaygın olan fikir başta Ermeni Devrimci Federasyonu, ASALA ve Miras olmak üzere çeşitli milliyetçi örgüt ve partilerce savunuldu.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan Azerileri</span> Ermenistanda bir zamanlar yaşamış olan bir Türk halkı

Önceleri sayıları birkaç yüz bin kişiye ulaşan, Ermenistan'da yaşayan Azeri ve diğer Türk nüfusun (Erivanlı, Yerevanlı, "Yeraz" veya Batı Azerbaycanlı, Dağlık Karabağ Sorunu olduktan sonra sayısı artık sıfıra yaklaşmıştır. Bu yıllarda Ermenistan Azerileri Dağlık Karabağ Sorunu yüzünden, baskı ve tecavüzlere maruz kalıp, Ermenistan'ı terk etmeye mecbur kaldılar. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin bilgilerine göre, Ermenistan'da halihazırda tahminen birkaç yüz Azeri yaşamaktadır. ki, bunların çoğunluğunu bölgede yaşayan Ermenilerle evlenmiş Azerileri ve yaşlı veya hasta olduğu için Ermenistan'ı terk edemeyen Azeriler oluşturmaktadır. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği'nin, raporuna göre, bu kişiler ayrımcılığa maruz kalmamak için adlarını değiştirmekte ve kimliklerini gizlemektedirler.

2022 yılı itibarıyla Hristiyan Ermeniler en eski Hristiyan kiliselerinden biri olan, Ermenistan'ın ulusal kilisesi olan Ermeni Apostolik Kilisesi'ne bağlıdır. MS 1. yüzyılda kurulmuştur ve MS 301'de devlet dini haline gelen ilk Hristiyan mezhebi olmuştur. Ülkenin etnik homojenliği nedeniyle, Yezîdîzm ve İslam gibi Hristiyanlık dışı dinlerin çok az sayıda inananı var.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri</span> Azerbaycan ve Ermenistan ülkelerinin ilişkileri

Ermenistan ile Azerbaycan arasında, büyük ölçüde süregelen, fakat Azerbaycan ordusunun 27 Eylül 2020 tarihinde başlattığı Karabağ operasyonu ile alınan, Dağlık Karabağ sorunu nedeniyle diplomatik bir ilişki yoktur. Komşu halklar, 1918-1921 yılları arasında, çökmüş Rus İmparatorluğu'ndan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti olarak kazandıkları kısa bağımsızlıkları sırasında resmi hükûmet ilişkilerine sahiptiler; bu ilişkiler Rus Devrimi'nden sonra Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip ilhak edilene kadar vardı. Geçen yüzyılda ülkeler tarafından yürütülen bir savaş nedeniyle -biri 1918'den 1921'e, diğeri 1988'den 1994'e kadar- iki ülke gergin ilişkilere sahipti.

Anti-Azerizm, Azeri karşıtlığı, Azerbaycan Türklerine yönelik karşıtlık veya Azerbaycanofobi, Azerbaycan Türkleri'ne ve Azerbaycan'a karşı nefret ve korku olarak tanımlanır.

<span class="mw-page-title-main">İkinci Dağlık Karabağ Savaşı</span> Azerbaycan ve Ermenistan arasında yaşanan savaş

İkinci Dağlık Karabağ Savaşı, 2020 Dağlık Karabağ Savaşı veya 44 Günlük Savaş Dağlık Karabağ'da Türkiye destekli Azerbaycan ile Ermenistan ve onun desteklediği tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti arasında yaşanmış silahlı çatışmalardır.

2010 Çaylı çatışmaları ya da Mardakert çatışmaları, Dağlık Karabağ Savaşı ateşkesinin bir dizi ihlaliydi. Azerbaycan'ı ve tanınmayan ancak de facto bağımsız Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin etnik Ermeni askerî güçlerini ayıran temas hattının ötesinde gerçekleşti. Her iki taraf da diğerini ateşkes rejimini ihlal etmekle suçladı. Bunlar, 1994'ten beri yürürlükte olan ateşkesin iki yıldaki en kötü ihlalleriydi ve Mart 2008'deki Mardakert çarpışmalarından bu yana Ermeni güçlerinin en ağır kayıpları yaşadığı süreç oldu.

<span class="mw-page-title-main">2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması</span> 10 Kasım 2020de Azerbaycan ile Ermenistan arasında yapılan ve 2020 Dağlık Karabağ Savaşını sona erdiren ateşkes antlaşması

2020 Dağlık Karabağ Ateşkes Antlaşması, 10 Kasım 2020 tarihinde Azerbaycan ile Ermenistan arasında yapılan ve 2020 Dağlık Karabağ Savaşı'nı sona erdiren bir ateşkes antlaşmasıdır. Antlaşma, Ermenistan'ın teslim olduğunu duyurmasının ardından 9 Kasım'da Azerbaycan cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Ermenistan başbakanı Nikol Paşinyan ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin tarafından imzalandı ve Dağlık Karabağ bölgesindeki tüm çatışmalara 10 Kasım 2020 tarihinde Moskova saati ile 00:00 itibarıyla son verildiği açıklandı. Tanınmayan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti cumhurbaşkanı Arayik Harutyunyan da çatışmaların sona ermesini kabul etti.

Azerbaycan'daki Ermeniler, Azerbaycan devletinde ve onun selefi Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde çok sayıda yaşamış Ermenilerdir. İstatistiklere göre, 1988'de Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'nın patlak vermesinden önce Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nde yaklaşık 500.000 Ermeni yaşıyordu. Ermenistan-Azerbaycan çatışmasının bir sonucu olan Birinci Dağlık Karabağ Savaşı'na giden olaylarda Ermenistan Azerileri gibi Ermeni-Azerbaycanlıların çoğu da cumhuriyetten kaçmak zorunda kaldı. Sumgayıt, Gence ve Bakü'de Ermeni nüfusuna yönelik vahşetlerin yaşandığı bildirildi. Bugün Azerbaycan'daki Ermenilerin büyük çoğunluğu, 1991 yılında Dağlık Karabağ Cumhuriyeti adı altında tek taraflı bağımsızlık eylemini ilan eden dağlık Karabağ bölgesi tarafından kontrol edilen topraklarda yaşamaktadır. Ermenistan dahil herhangi bir ülke tarafından tanınmaktadır.

Gugark pogromu, Gugark Faciası veya Gugark Katliamı, Sovyetler Birliği'nin cumhuriyetlerinden biri olan Ermenistan SSC'nin Gugark ilinde yaşayan etnik Azeri sivillere karşı yapılan pogromdur. Resmi Ermeni kaynaklarına göre, bölgede yaşayan yerli Ermeniler ve Azerbaycan'dan kaçan Ermeni mülteciler; bölgedeki Azerileri aşağıladı, onları öldürdü, soydu ve evlerini yağlamadı. Pogrom sırasında en az 18, en fazla ise 187 kişi öldürüldü.

Getişen Ermenistan'ın Sünik eyaletinin Kacaran Belediyesi'ne bağlı bir köydür. Köy, Dağlık Karabağ sorununun patlak vermesinden sonra Ermenistan'dan Azerbaycanlıların göçünden önce Azeriler tarafından doldurulmuştu. 1988-1989'da Azerbaycan'dan gelen Ermeni mülteciler köye yerleşti. Ayrıca köy Getaşen olarak da biliniyor ve daha önce Çaykend olarak biliniyordu. Köyün 2001 nüfus sayımına göre nüfusu 96 kişiydi.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan'da Azerbaycan karşıtlığı</span>

Ermenistan'da Azerbaycan karşıtlığı veya Ermenistan'da Azeri karşıtlığı, Azerbaycan halkına karşı hoşgörüsüzlük ve ırkçılıktır. 2013 yılında yapılan bir ankette, Ermenilerin %63'ü Azerbaycan'ı "Ermenistan'ın en büyük düşmanı" olarak tanımladı.

BM Genel Kurulunun 48/114 sayılı Kararı - Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Aralık 1993 tarihinde 48. oturumun 85. genel kurulunda kabul edilen 48/114 sayılı "Azerbaycan'daki mültecilere ve ülke içinde yerinden edilmiş kişilere acil uluslararası yardım sağlanması" Kararı. 48/114 sayılı Karar, BM'nin Karabağ ihtilafı ile ilgili olarak kabul ettiği beşinci belge ve bu ihtilaftan zarar gören insanlara insani yardım konusunda BM Genel Kurulu tarafından kabul edilen ilk belgedir. Belge, "mültecilere ve yerinden edilmiş kişilere insani yardıma ilişkin ilgili kararlar" dışında, BM düzeyinde önceki kararlara özel bir atıfta bulunmuyor. Karar, oylama yapılmadan oydaşma ile kabul edildi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.