Azerbaycan'da medya

Azerbaycan'da medya, Azerbaycan Cumhuriyeti'nde yerleşik kitle iletişim kuruluşlarını ifade eder. Televizyon, dergi ve gazetelerin tümü, reklam, abonelik ve diğer satışla ilgili gelirlere bağlı olarak hem devlete ait hem de kâr amacı gütmeyen şirketler tarafından işletilmektedir.

Tarihi

Azerbaycan medya ve basın tarihinin birkaç aşaması vardır:^[1] 1832'den başlayıp 1917'ye kadar süren Çar Rusya yönetimi altında çıkan basın, 1918-1920 yıllarını kapsayan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti dönemindeki basın, 1920'den 1991'e Sovyetler Birliği dönemindeki basın, göçmen basını ve bağımsızlıktan günümüze kadar olan basın.^[2]

İlk Azerbaycan basın tarihi, Hasan Bey Zerdabi tarafından "Akinchi" ("Əkinçi " orijinalinde "Kültivatör", "Çiftlik işçisi" anlamına gelir) gazetesinin ilk kez yayınlandığı 1875 yılına dayanır.^[3] Gazetenin özelliği Azerbaycan dilinde yayınlanan ilk yayın organı olmasıdır.^[4]^[5] Azerbaycan halkı, 19. yüzyılın sonlarında devletler arasındaki kültürel ilişkilerin ekonomik ve siyasi ilişkilere paralel olarak önemli ölçüde artması nedeniyle, ulusal basına sahip olmak için çok mücadele etmiştir. Sonuç olarak, Azerbaycan'ın eğitimli insanları, o dönemde Rusya, İran ve kısmen Avrupa ülkelerinde olup bitenlerden önemli ölçüde etkilenmişler ve ülkede olup bitenleri anlatmak için yerel ve ulusal bir gazete çıkarmaya cesaret etmişlerdir. Ancak bu kolay bir iş değildi: Azerbaycan Rusya'nın kontrolü altındaydı ve baskı her zamankinden daha katıydı. Rusya baskısı kaynaklı sansür nedeniyle o dönemde yaşanan koşulları yansıtmak zordu. Hasan Bey Zerdabi ve arkadaşları, sorunu çözmek için farklı bir yol seçtiler: sansürden kaçınmak için işçi sınıfına özgü çok basit bir dil ve ağırlıklı olarak hiciv kullandılar.^[5] Ancak gazetenin asıl amacı tamamen farklıydı. Hasan Bey, gazetenin bir sayısında "bölge basını ayna görevi görsün" demişti.^[6] Yine de, Rus baskısı nedeniyle "Akinchi" yayınını durdurmak zorunda kaldı ve 22 Temmuz 1875'ten 29 Eylül 1877'ye kadar olan iki yıl süresince toplam 56 sayı yayınlanabildi. Ayda ancak iki kez yayınlanabilen "Akinchi" 'nın tirajı 300 ile 400 arasında değişiyordu.

Ulusal basının gelişmesinde ikinci aşama Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde faaliyet gösteren basındır. O dönemde hükûmet, basının ve genel olarak yazılı medyanın modernizasyonu ile ilgili kurallar oluşturdu. Örneğin, 30 Ekim 1919'da kabul edilen yeni kuralla, matbaa, taş baskı ve benzeri diğer vakıfların kurulması, ayrıca basın malzemelerinin neşri ve satışı serbest hale getirildi. Yeni kurulan hükûmet, 9 Kasım 1918'de bir kararname yayınlayarak kitle iletişim araçları üzerindeki hükûmet denetimini kaldırdı. O dönemde Azerice, Rusça, Gürcüce, Yahudice, Lehçe ve Farsça 100'e yakın gazete ve dergi yayınlandı. Dönemin basınının başlıca örnekleri aynı zamanda milliyetçi fikirlerin öncüleri de olan "Molla Nəsrəddin", "İstiqlal", "Azərbaycan", "Açıq söz", "İqbal", "dirilik", "Təkamül", "Mədəniyyət" ve "Qurtuluş" dur.^[7]

Aralık 1900'de "İskra" yayımlanınca Azerbaycan'da yeni basın türü kurulmuş oldu. Bu, Azerbaycan'da bolşevik fikirleri yaymak için oluşturulan ilk gazeteydi. Ekim 1904'te, aralarında Mammad Amin Resulzadeh, Meshadi Azizbekov, Nariman Narimanov, Sultan Majid Afandiyev, Prokofy Dzhaparidze'nin de bulunduğu bir grup sosyal demokratla birlikte, ilk sosyal demokrat basın olan "Hummat" gizlice Azerbaycan dilinde yayınlandı.

Yasama çerçevesi

İfade özgürlüğü ve bilgiye erişim konusundaki yasal çerçeve, Azerbaycan Anayasası, Kitle İletişim Yasası ve Bilgi Edinme Hakkı Yasasını içerir.

Bilgiye erişim normları (diğerlerinin yanı sıra) 2012'den sonra değiştirilmiştir. Değişiklikler, kâr amacı güden şirketlerin kayıt, mülkiyet ve yapılarıyla ilgili bilgileri saklamasına izin vererek, gizlilik nedenleriyle politikacıların ve kamuya mal olmuş kişilerin varlıklarının tanımlanmasını da sınırlar.

Hakaret Azerbaycan'da cezai bir suç olmaya devam etmektedir ve büyük para cezaları ile 3 yıla kadar hapis cezasıyla cezalandırılabilir. "Cumhurbaşkanının onur ve haysiyetini zedeleyici bilgi yaymak", Anayasa'nın 106. maddesi ve Ceza Kanunu'nun 323. maddesi gereğince suçtur ve iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır ki bu durum başka suçlarla da ile bağlantılı olduğu takdirde beş yıla kadar çıkabilir. 2013'ten beri hakaret yasaları çevrimiçi içerikler için de geçerlidir. Azerbaycan Yüksek Mahkemesi, hakarete ilişkin normların AİHM standartlarına uygun hale getirilmesi için değiştirilmesini önermiştir.

Medya kuruluşları

Azerbaycan'da yazılı ve görsel medya çoğunlukla devlete aittir veya hükûmet tarafından sübvanse edilmektedir. Mülkiyet (çok şeffaf değildir) opaklığı kanunla korunmaktadır. Azerbaycan, 9 ulusal TV istasyonuna (bunlardan biri kamu hizmeti yayıncısı ve 3'ü devlet kanalıdır), 12'den fazla bölgesel TV istasyonuna, 25 radyo kanalına ve 30'dan fazla günlük gazeteye ev sahipliği yapmaktadır.^[8]

Basılı medya

Azerbaycan'da resmi olarak kayıtlı 3500 yayın başlığı bulunmaktadır. Bunların büyük çoğunluğu Azerice yayınlanmaktadır. Kalan 130 tanesi Rusça (70), İngilizce^[9] (50) ve diğer dillerde (Türkçe, Fransızca, Almanca, Arapça, Farsça, Ermenice vb.) yayınlanmaktadır.

Kayıtlı günlük gazete sayısı 30'dan fazladır. En çok okunanlar eleştirel Yeni Musavat ve Azadliq gazeteleridir. Mayıs 2014'te Zerkalo gazetesi mali kayıplar nedeniyle basılı yayınlardan vazgeçti. Azerbaycan gazeteleri, büyük boyutlarından dolayı genellikle geniş sayfalar olarak anılan daha ciddi fikirli gazeteler ile bazen topluca "kaliteli basın" olarak bilinen gazeteler şeklinde bölünebilir.^[10]

Radyo yayıncılığı

2014 itibarıyla Azerbaycan'da 9 AM istasyonu, 17 FM istasyonu ve bir kısa dalga istasyonu bulunmaktadır. Ek olarak, yaklaşık 4.350.000 radyo bulunmaktadır.^[8] Birincil ağ sağlayıcısı, Azerbaycan İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı'dır (MCIT). MCIT'e göre FM radyo penetrasyon oranı 2014 verilerine göre %97'dir.^[11]

Televizyon yayıncılığı

Devlete ait üç televizyon kanalı vardır: AzTV, İdman TV ve Medeniyyet TV. Bir ulusal kanal ve 6 özel kanal: İçtimai Televizyonu, ANS TV, Uzay TV, Lider TV, Azad Azerbaycan TV, Xazar TV ve Bölge TV.^[8]

Azerbaycan'da 4'ü devlet televizyon kanalı, 43'ü özel televizyon kanalı olmak üzere toplam 47 televizyon kanalı bulunmaktadır ve bunların 12'si ulusal televizyon kanalı ve 31'i bölgesel televizyon kanalıdır. Azerbaycan İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı'nın (MCIT) 2014 verilerine göre televizyon penetrasyon oranı %99'dur.^[11] Azerbaycan Cumhuriyeti Devlet İstatistik Komitesi tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Azerbaycan'da kablolu televizyonun penetrasyon oranı 2013 yılında hanelerin % 28,1'ini bulmuştur. Kablolu televizyon abone tabanının yaklaşık %39'u büyük şehirlerde yoğunlaşmıştır. Bakü şehrinde penetrasyon oranı %59.1'dir.^[12]

2010'dan 2014'e kadar, Muhabirlerin Özgürlüğü ve Güvenliği Enstitüsü (IRFS), günlük olarak ifade özgürlüğü ve insan haklarına yer veren bir çevrimiçi haber kanalı olan Obyektiv TV'yi kurmuştur.

Sinema

Azerbaycan'da film endüstrisi 1898 yılına dayanmaktadır. Hatta Azerbaycan sinematografi ile ilk uğraşan ülkeler arasında yer almaktadır.^[13] Bu nedenle, bir sinematografın kısa süre sonra Bakü'de ortaya çıkması şaşırtıcı değildir - 20. yüzyılın başında, Hazar kıyısındaki bu körfez kasabası, dünya petrol arzının yüzde 50'sinden fazlasını üretiyordu. Tıpkı bugün olduğu gibi, petrol endüstrisi yatırım yapmak ve çalışmak isteyen yabancıları cezbediyordu.^[14]

1919'da Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti sırasında, Azerbaycan'ın bağımsızlık günü olan 28 Mayıs'ta Azerbaycan Bağımsızlığının Yıldönümü Kutlaması adlı bir belgesel çekildi ve Haziran 1919'da Bakü'deki çeşitli tiyatrolarda prömiyeri yapıldı.^[15] 1920'de Sovyet iktidarı kurulduktan sonra Azerbaycan Devrim Komitesi Başkanı Neriman Nerimanov, Azerbaycan sinemasını millileştiren bir kararname imzaladı. Bu aynı zamanda Azerbaycan animasyonunun yaratılıp gelişmesini de doğrudan etkiledi.^[15]

1991 yılında Azerbaycan, Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazandıktan sonra ilk Bakü Uluslararası Film Festivali - Doğu-Batı Bakü'de düzenlendi. Aralık 2000'de Azerbaycan'ın eski Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 2 Ağustos'u Azerbaycan'ın film yapımcılarının meslek bayramı ilan eden bir kararname imzalamıştır. Bugün Azerbaycanlı film yapımcıları, 1920'de Sovyetler Birliği'nin kurulmasından önce görüntü yönetmenlerinin karşılaştığı sorunlara benzer sorunlarla yeniden uğraşıyorlar. Bir kez daha, filmlerin hem içerik seçimi hem de sponsorluğu büyük ölçüde film yapımcısının inisiyatifine bırakılmıştır.^[13]

Telekomünikasyon

Azerbaycan ekonomisi son yıllarda önemli ölçüde güçlenmiş ve doğal olarak ülke BİT sektöründe de gelişme kaydetmektedir. Bununla birlikte, hala sorunlarla da uğraşmaya devam etmektedir. Bunlar, zayıf altyapı ve olgunlaşmamış bir telekom düzenleme rejimi kaynaklıdır. Azerbaycan İletişim ve Bilgi Teknolojileri Bakanlığı (MCIT), Aztelekom'daki rolü sayesinde bir operatör olmanın yanı sıra, hem politika yapıcı hem de düzenleyicidir.^[11]^[16]

İnternet

2014 yılında Azerbaycan nüfusunun %61'inin internet erişimi vardı ve bu da daha çok Bakü ve diğer şehirlerde yoğunlaşıyordu. Facebook ve Twitter gibi sosyal ağlar oldukça yaygındır ve bilgi ve bakış açılarını paylaşmak için kullanılır.^[17]

Medya Kuruluşları

Medya ajansları

Azerbaycan'ın ana medya gözlemcileri, Gazetecilerin Özgürlüğü ve Güvenliği Enstitüsü (IRFS) ve Medya Hakları Enstitüsü (MRI)'dür.

Azerbaycan'da bağımsız medyayı güçlendirmek için uluslararası bir STK olan Uluslararası Araştırma ve Değişim Kurulu (IREX) faaliyet göstermektedir.

Sendikalar

Düzenleyici otoriteler

Kitle İletişim ve Enformasyon Bakanlığı'nın kapatılmasından bu yana, medya düzenlemesi iki yönetim organı tarafından yürütülmektedir. Azerbaycan Basın Konseyi (APC), ülkedeki yazılı basının özdenetim makamıdır. Ulusal Televizyon ve Radyo Konseyi (NTRC), Azerbaycan'ın elektronik medya düzenleyicisidir. 9 üyesi hükûmet tarafından sınırsız olarak atanır (2014'te bunlardan sadece 7'si faaldi).

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "Stages in Azerbaijani Press". 3 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. The Azerbaijani press has gone through the following phases: - Newspapers and magazines published under tsarist Russian rule (1832-1917); - Printed organs published during the Azerbaijani Democratic Republic (1918-1920); - Printed publications of the Soviet era (1920-1991); - Emigrants’ press; - Publications printed since the restoration of independence (from 1991 to the present).
^ Aşırlı, Akif (2009). Azərbaycan mətbuatı tarixi. Baku: Elm və Təhsil. ss. 11, 12. Mətbuat tariximizin dövriləşmə konsepsiyasına daha dəqiq və geniş yanaşmanı BDU-nun tarix və ideoloji iş metodları kafedrasının tədris proqramında görmək mümkündür. Beş mərhələdən ibarət olan mətbuat tarixinin xronoloji çərçivəsi bu şəkildə müəyyənləşdirilib: 1. "Əkinçi"yə qədərki hazırlıq dövrü. 2. Azərbaycan milli mətbuatının və jurnalistika sisteminin yaranması(1875-1917) 3. AXC dövrü mətbuatı və jurnalistikası (1918-1920) 4. Sovet dövrü Azərbaycan jurnalistikası (1920-1991) 5. Müasir Azərbaycan jurnalistikası (1991 - hazırkı dövrədək)
^ "Azerbaijan's first newspaper". 3 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. ‘Ekinchi’ was the first national Azerbaijani-language newspaper. It first appeared in Baku on 22 July 1875. Undoubtedly, this very fact was a significant event in the public, political and spiritual life of the Azerbaijani people. The creation of a national newspaper is the strongest indication of the national existence of any people and is an important condition for progress and evolution. It is to Hasan bey Zardabi’s credit that he took the first practical step along this very difficult path. There is no doubt at all that by its very existence, ‘Ekinchi’, considered to be the “first swallow” of the Azerbaijani press, gave a powerful impetus to the formation of a national press.
^ "Azerbaijani Press". 3 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. ‘Ekinchi’ was the first national Azerbaijani-language newspaper. It first appeared in Baku on 22 July 1875. Undoubtedly, this very fact was a significant event in the public, political and spiritual life of the Azerbaijani people. The creation of a national newspaper is the strongest indication of the national existence of any people and is an important condition for progress and evolution. It is to Hasan bey Zardabi’s credit that he took the first practical step along this very difficult path. There is no doubt at all that by its very existence, ‘Ekinchi’, considered to be the “first swallow” of the Azerbaijani press, gave a powerful impetus to the formation of a national press.
^ ^a ^b "Azerbaijani Press". 3 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. The language and style of the Azerbaijani press began with ‘Ekinchi’. Now, when reading old editions of the newspaper, you cannot but be amazed by the language of Hasan bey and like-minded people: they wrote simply, in a clear and pure mother tongue accessible to a broad section of the population.
^ "Establishing a national press". 3 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. In comments on the main goal and tasks of ‘Ekinchi’, Hasan bey himself said in one of the first issues of the newspaper: “The newspaper in every region should be a mirror of that region. This means that the paper should publish things done by that region’s residents, things they need, a summary, every one of their problems and requests, so that anyone looking at the newspaper can see the people as in a mirror.”
^ "Azerbaijan Democratic Republic and national-cultural renaissance". 29 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Azərbaycan hökuməti və parlamenti mətbuat və nəşriyyat işinin də dövrün tələblərinə uyğun qurulması üçün bir sıra qərarlar qəbul etdi. Məsələn, parlamentin 1919-cu il 30 oktyabr tarixli qərarında mətbuat, litoqrafiya və buna bənzər müəssisələrin açılmasının, çap məhsulunun nəşrinin və satılmasının azad olduğu bildirilirdi. Hökumətin 1918-ci il 9 noyabr tarixli sərəncamı ilə kütləvi informasiya vasitələri üzərində dövlət nəzarəti ləğv edilmişdi. İki il ərzində Azərbaycan türkcəsində, rus, gürcü, yəhudi, polyak, fars dillərində təxminən 100 adda qəzet və jurnal çıxmışdır. "Molla Nəsrəddin", "İstiqlal", "Azərbaycan", "Açıq söz", "İqbal", "Dirilik", "Təkamül", "Mədəniyyət", "Qurtuluş" kimi mətbu orqanlar milli ideyaların carçısı idi. Təsadüfi deyildir ki, o dövrdə Azərbaycanda söz, mətbuat və vicdan azadlığı yüksək səviyyəyə çatmışdı. Cümhuriyyətin əvvəlcə Ukraynada, daha sonra Türkiyədə səfiri olan Yusif Vəzir Çəmənzəminli "Bu gün yazıçıya nə gərəkdir?" sualına cavabında müasir dövrümüzlə səsləşən "Dil azadlığı, qələm azadlığı" cavabını vermişdi.
^ ^a ^b ^c "List of Media Outlets in Azerbaijan". 21 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "English-language Media in Azerbaijan - Azerbaijan - Angloinfo". Angloinfo (İngilizce). 20 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2017.
^ "Mətbuat Şurası "reket qəzetlər"in yeni siyahısını açıqadı - SİYAHI". news.milli.az (Azerice). 10 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2014.
^ ^a ^b ^c Ministry of Communications and Information Technologies - Radio-TV yayımı 27 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Azerice)
^ "Telecompaper - Azerbaijan cable TV penetration reaches 28% in 2013". 23 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2023.
^ ^a ^b "Cinema in Azerbaijan: Pre-Soviet Era". "Azerbaijan International". Sonbahar 1997. 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2016.
^ Celebrating 100 Years in Film, not 80 6 Mart 2001 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Aydin Kazimzade. Azerbaijan International, Autumn 1997
^ ^a ^b "Azerbaijani cinema in 1920–1935: Silent films". OCAZ.eu. 19 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ "Azerbaijan - Telecoms, Mobile, Broadband and Forecasts". 8 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2023.
^ Freedom House, Azerbaijan 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 2015 Press Freedom report