İçeriğe atla

Azerbaycan'da din özgürlüğü

Azerbaycan'da din özgürlüğü, anayasasının 18. maddesine göre laik bir ülkedir. Azerbaycan'da laiklik, özellikle Sovyetler Birliği döneminde yaygınlaşmış ve yerleşmiştir.

Tarihçe

1880'li yıllarda Azerbaycan'da dini eleştiren Ekinçi gazetesi.

Rus-Türk ve Rus-İran savaşlarının sonunda Rus İmparatorluğu bünyesine katılmaya zorlanan Azerbaycan bu dönemde laik bir düzene aşama aşama geçmeye başlamıştır. 19. yüzyılın 2. yarısındaki Azeri eğitimciler milli ve dini değerlerden ziyade Avrupa kültürüne ulaşabilmeyi hedeflemişlerdir. Dinin toplumdaki rolünün ve nüfuzunun azaltılmasına gidilen ve Avrupa değerlerine ulaşılmaya çabalanan bu yenilenme döneminde, paralel olarak, ulusal kendini tanıma süreci de gerçekleşmeye başlamıştır. Çağına göre liberal sayılabilecek bir düşünce ortamına geçilen dönemde, örneğin 1875-1877 yıları arasında yayınlanan Ekinci gazetesindeki yazılarda İslam dini eleştirilebiliyordu.

1918'de bağımsız Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti laik ilkelerle kurulmuştur. Yeni oluşturulan ülkenin öncelik verdiği başlıca ilkeler dünyevi milliyetçilik ve Avrupalaşma olmuştur. Bunun yanında, İslami değerler de milletin kültürel değeri olarak değerlendirilmiştir.

Sovyetler Birliği'nin Azerbaycan'ı işgal etmesi ve Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla laiklik daha da yaygınlaşmış ve yerleşmiştir.

Azerbaycan'ın 1991 yılında bağımsızlığını kazanmasından sonra, özellikle İslam bilgisi ve ibadet bağlamında artış görülse de laiklikten uzaklaşılmamıştır. Bu dönemde doğrudan İslam dinine bağlı olan yapıların, kuruluşların, eğitim ve ibadet kurumlarının sayısı kayda değer ölçüde artmıştır. 2011 yılı itibarıyla ülkede camilerin sayısı 1802'ye yükselmiştir. Bu camilerin çoğu hâlâ Sovyetler döneminden kalma eski binalar olsa da, yeni inşa edilen camilerin sayısı 595'i bulmuştur. Azerbaycan Cumhuriyeti Dini Kurumlarla İşbirliği İçin Devlet Komitesi çoğu Müslümanlara ait olan 534 dini topluluk kayda geçirmiştir.

Müslümanların dini eğitim kurumlarına ve bunların faaliyetlerine Azerbaycan'ın Eğitim Bakanlığı tarafından çıkarılan lisans ile izin verilir. Öncesinde bu kurumların kanuna uygunluğu doğrulanmak ve belgelendirilmek zorundadır.[1] Azerbaycan'ın dini eğitim kurumlarının mezunlarına, dini propaganda yürütülmesi ve dini görevlerin yerine getirilmesinde öncelik verilir.

1992 yılında Bakü Devlet Üniversitesi'ne bağlı olarak, yüksek eğitimli ilahiyatçı kadrolar yetiştirmek amacıyla İlahiyat Fakültesi kurulmuştur.[2] Bu fakülte, Azerbaycan'ın Eğitim Bakanlığı, Bakü Devlet Üniversitesi ve Türkiye'nin Diyanet Vakfı arasında imzalanan anlaşmanın temelinde açılmıştır. Eğitim süresi beş yıl olan fakültenin mezunları, ilahiyatçı ve Arap dili öğretmeni ihtisasını almaktadırlar.[3]

Yine 1991 sonrasındaki bağımsızlık döneminnde Azerbaycan'da Bakü İslam Üniversitesi gibi daha büyük bir eğitim kurumu da açılmıştır. QMRİ'nin bünyesinde faaliyet gösteren bu üniversitede İslamşünaslık ve Şeriat fakülteleri vardır. Üniversitenin, ülkenin Bakü dışındaki şehirlerinde şubeleri de vardır.

Din özgürlüğü ve laiklik

Azerbaycan çok kültürlü, çok dinli ve çok mezhepli, laik bir ülkedir.[4][5] Azerbaycan'da pek çok dine mensup insanlar bir arada yaşamaktadır.[5]

Azerbaycan Anayasası'nın 48. maddesi hürriyet hakkını garanti eder ve tüm inanç sahibi insanlar, kendi din ve mezheplerini kısıtlama olmaksızın seçebilir ve uygulayabilir. Azerbaycan Anayasasının 18. maddesi dinin devlet işleri ve hükûmetten ayrı hareket ettiğini belirtir.[4] Nüfusun çoğunluğu Müslüman olmakla birlikte, tüm inançlara mensup kişiler, İslam da dahil olmak üzere herhangi bir dinin yasa ve propagandası açısından eşit kabul edilir.[5] Hümanizma ise, çelişkili bir durum olarak hâlâ yasak tutulmaktadir.

Ayrıca İlham Aliyev 2016 yılını "Çok Kültürlülük Yılı" (AzericeMultikulturalizm ili) ilan etmiş ve çeşitli etkinlik ve faaliyetler düzenlenmesini sağlamıştır.[6]

Dini demografi

Ülkenin 86.600 kilometre karelik bir alanı[7][8] ve 2017 itibarıyla 9,8 milyon nüfusu[9] vardır. Belirli dini gruplara üyelik konusunda güvenilir istatistikler yoktur; ancak resmî rakamlara göre nüfusun yaklaşık yüzde 96'sını Müslümanlar oluşturmaktadır. Nüfusun geri kalan kısmı, çoğunlukla Rus Ortodoks, Ermeni Apostolik (hemen hemen hepsi Dağlık Karabağ'ın işgal bölgesinde yaşayan), Yahudiler ve inanmayanlardan oluşmaktadır. Müslüman çoğunluk arasında dini gözlem göreceli olarak düşüktür ve Müslüman kimliği dinden çok kültür ve etnik kökene dayanma eğilimindedir. Dini Birliklerle Çalışma Devlet Komitesi'ne (SCWRA) göre, Müslüman nüfus yaklaşık yüzde 85'i Şii ve yüzde 15'i Sünni'dir; geleneksel olarak farklılıklar keskin bir şekilde tanımlanmamıştır. 2016 tarihli bir raporda, ABD Dışişleri Bakanlığı bu rakamı 2011 yılı için yüzde 65 Şia ve yüzde 35 Sünni olarak göstermiştir.[] Hristiyanların büyük çoğunluğu Rus Ortodoks'tur. Yine ABD Dışişleri Bakanlığı'na göre, Müslümanların kimlikleri, dine göre değil, kültür ve etnik kökene dayanmaktadır. Hristiyanlar, ülkenin başkenti Bakü ve üçüncü büyük şehri olan Sumgayit'in kentsel bölgelerinde yoğunlaşmıştır.

Yaklaşık 15.000 kişilik toplam Yahudi nüfusunun çoğunluğu Bakü'de yaşamaktadır. Guba'da köy ve belediyede, Kızıl Kent ve başka yerlerde çok daha küçük topluluklar da vardır. Ülkede beş ilâ altı haham ve altı sinagog vardır.[10]

Şii, Sünni, Rus Ortodoks ve Yahudileri ülkenin "geleneksel" dini grupları olarak kabul edilir. 100 yıldan fazla bir süredir Lüterciler, Roma Katolikleri, Vaftizciler, Molokalılar (Eski İnananlar), Yedinci Gün Adventistleri ve Bahailerin cemaatleri bulunmaktadır.

Son on yılda, "Wahhabi" ve Selefi Müslümanlar, Pentekostal ve Hristiyan Hristiyanlar, Yehova Şahitleri ve Hare Krishnas da dahil olmak üzere yabancı veya "geleneksel olmayan" olarak kabul edilen bir dizi dini grup varlığını ortaya koydu.

Bakü'de önemli ölçüde gurbetçi Hristiyan ve Müslüman topluluklar vardır. Yetkililer genellikle bu grupların özgürce ibadet etmelerine izin vermiştir.

Yasal çerçeve

Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasası, tüm inançlara sahip kişilerin dinlerini kısıtlama olmaksızın seçmelerini ve uygulamalarını sağlar. Anayasa uyarınca, her kişi kendi dini bağlılığını ve inancını (ateizm dahil olmak üzere) seçme ve değiştirme, kendi seçtiği dini gruba katılma veya kurma ve dinini uygulama hakkına sahiptir.[11] Dini özgürlükler yasası, Hükûmetin herhangi bir bireyin veya grubun dini faaliyetlerine müdahale etmesini açıkça yasaklamaktadır; ancak, dini bir grubun faaliyetinin "kamu düzeni ve istikrarı tehdit ettiği" durumlar dahil olmak üzere istisnalar vardır.[11][12]

Kaynakça

  1. ^ Ağaksanov, Mail. "Azerbaycan'da medreseler ve dini eğitim" (Azerice). 4 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  2. ^ "Fakültənin Tarixi" (Azerice). Bakü Devlet Üniversitesi. 2009. 19 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  3. ^ "Fakültenin tarihi" (Azerice). Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi resmi sitesi. 4 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  4. ^ a b "Muasir Azerbaycan Anayasası Özeti". 2011. 31 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  5. ^ a b c PRESIDENTIAL LIBRARY (20 Ağustos 1992). "Religion in Azerbaijan" (PDF) (İngilizce). Administrative Department of the President of the Republic of Azerbaijan. 17 Eylül 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  6. ^ "Azerbaycan Multikültüralizm Resmî Sayfası" (Azerice). multiculturalism.preslib.az. 2016. 2 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  7. ^ Ciment, James; Ness, Immanuel (1999). Encyclopedia of Global Population and Demographics (İngilizce). s. 173. ISBN 978-1135950743. 30 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010. 
  8. ^ "UNdata | country profile | Azerbaijan" (İngilizce). Birleşmiş Milletler. 31 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  9. ^ "Population of Azerbaijan" (İngilizce). The State Statistical Committee of the Republic of Azerbaijan. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  10. ^ Nielsen, Jørgen S.; Nielsen, Jørgen; Akgönül, Samim; Alibasi, Ahmet; Racius, Egdunas (12 Ekim 2012). "Yearbook of Muslims in Europe" (İngilizce). BRILL. 4 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  11. ^ a b "International Religious Freedom Report for 2016" (İngilizce). www.state.gov. 6 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 
  12. ^ "Law on Freedom of Religious belief of the Republic of Azerbaijan" (Azerice). www.e-qanun.az. 9 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2019. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan</span> Güney Kafkasyada bir ülke

Azerbaycan, resmî adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti, Batı Asya ile Doğu Avrupa'nın kesişim noktası olan Kafkasya'da yer alan bir ülkedir. Güney Kafkasya'nın en büyük yüz ölçümüne sahip ülkesi olan Azerbaycan'ın doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Rusya, kuzeybatısında Gürcistan, batısında Ermenistan ve güneyinde İran ile komşudur. Kendisine bağlı olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin ise kuzey ve doğusu Ermenistan ile, güneyi ve batısı İran ile çevrilmiştir, Türkiye ile 17 km'lik sınırı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Bakü</span> Azerbaycanın başkenti

Bakü, Azerbaycan'ın, Hazar Denizi'nin batı kıyısında yer alan başkentidir. Kafkasya’nın en büyük şehri, en önemli kültür ve ticaret merkezidir. Ülkenin en doğusundaki ve en önemli sanayi, ticaret ve kültür merkezi olmanın yanı sıra bir liman kenti olarak da önemlidir. Şehirde yaşayanların büyük çoğunluğunu Azerbaycanlılar oluşturur.

Laiklik veya laisizm, devlet yönetiminde dinin veya dinsizliğin referans alınmamasını ve devletin din veya dinsizlik karşısında tarafsız ve tepkisiz olmasını savunan ilkedir.

<span class="mw-page-title-main">Sekülerizm</span> Akıl ve mantığı esas alan örgütlü bir toplum yaratmayı amaçlayan düşünce akımı

Sekülarizm veya sekülerizm; toplumda ahiretten ve diğer dinî, ruhani meselelerden ziyade dünya hayatına odaklanılması yönündeki hareket. TDK, sekülerizm kavramına karşılık olarak dünyacılık sözcüğünü önermiştir. Sekülerizm, din merkezli veyahut dinî öğeleri sosyal, hukuki ve siyasi anlamda tayin edici kılan bir yaklaşımın tersine, bunları sosyal, hukuki ve siyasi kümeden ayıran bir yaklaşımı tanımlar. Çok geniş bir terim olan sekülerizm, içinde birçok farklı akım, tür ve teori barındırır. Seküler kelimesi, dünyevi veya çağa uygun olanı belirtir ve dünyanın nesnel hâlinin göz önünde tutulması demektir. Latince çağ anlamına gelen Saeculum sözcüğünden İngiliz dili için türetilen Secularism (Sekülerizm) Türkçeye laiklik, çağdaşlaşma veya dünyevileşme olarak üç farklı terimle çevrilebilmektedir. Fransa'da laiklik için Laïcité (Laicisme) terimi kullanılmaktadır. Bu terim, somut ve bilimsel olan ile soyut ve dinsel olanın birbirine karıştırılmamasını ifade etmektedirler.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti</span> ilk Azerbaycan cumhuriyeti (28 Mayıs 1918-28 Nisan 1920)

Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Azerbaycan Halk Cumhuriyeti veya kısaca Azerbaycan Cumhuriyeti, Doğu Kafkasya'da yerleşmiş ve yüzölçümü 147.629 km2 olan, Müslüman ve Türk toplumlarında kurulan ilk laik ve demokratik devlet. Nüfusu 2 milyon kişiye ulaşan cumhuriyetin sınırları kuzeyde Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti, kuzeybatıda Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti, batıda Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve güneyde İran'la belirlenmiştir. Azerbaycan'da en büyük şehir olan Bakü'nün Bolşevik Bakü Sovyeti'nin kontrolünde olması nedeniyle, AHC'nin geçici başkenti Gence olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de laiklik</span> Din ve devlet işlerinin birbirinden ayrılması

Türkiye'de laiklik, Osmanlı İmparatorluğu zamanında yargı ve devlet yönetiminde kısmen kendini göstermeye başlamış, Cumhuriyet devrimi ile anayasanın temel unsurlarından biri haline gelmiş, din ve siyasetin birbirine karışmaması ilkesidir. Laiklik terimi Fransızcadaki karşılığı Laïcité kelimesinden Türkçeye uyarlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Malezya'da İslam</span>

Malezya'da İslam, Malezya nüfusunun yüzde 61,3'ünü oluşturmaktadır. Malezya'da en kalabalık etnik kitle ülke nüfusunun yüzde 50'sinden fazlasını oluşturan Malaylardır. Malaylar Müslüman olarak tanımlanmakta ve gruba kamu görevleri, iş dünyası ve eğitim alanında birçok ayrıcalık tanınmaktadır. Malaylar din değiştirmeleri halinde bu ayrıcalıklarını kaybetmektedirler. İkinci en büyük etnik grup ise yüzde 35'lik nüfus yoğunluğuna sahip olan Çinlilerdir. Çinlilerin tamamına yakınını Budistler oluşturmaktadır. İçlerinde Müslüman olanları da vardır. Malezya'da yüzde 5 oranında ise Cavalılar, Minangkabululular, Samalar, Melunlar ve Güney Asyalılar yaşar. Bunların büyük bir bölümü İslam dinine mensuptur.

<span class="mw-page-title-main">Fetali Han Hoyski</span> Azerbaycan Demokratik Cumhuriyetinin ilk başbakanı

Fetali Han Hoyski, Azeri avukat, Rus İmparatorluğu Devlet Meclisi üyesi ve daha sonra 1918'de kurulan bağımsız Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı.

<span class="mw-page-title-main">Avrupa Birliği'nde din</span>

Avrupa Birliği'nde din ve dinlere bakış açısı her bir üye ülkeye göre değişiklik gösterir. Halkının büyük çoğunluğu Hristiyanlık inancına bağlı olan Avrupa Birliği, var olan hiçbir din ile bağlantısı olmayan ve yaptığı anlaşma ve aldığı kararlarda herhangi bir dine değinmeyen laik bir örgütlenmedir. Buna karşın üye ülkelerde devlete bağlı kiliselere rastlanmaktadır.

Azerbaycan Yahudileri Azerbaycan'da yaşayan Yahudilere denir.

Türkiye'de nüfusun %95'e yakını İslam dinine mensuptur. Ülkedeki Müslümanların çoğunluğu Sünniliğin Hanefi mezhebine bağlıdır. Günümüzde modern Türkiye'yi oluşturan bölgede İslam'ın yerleşik varlığı, Selçukluların Doğu Anadolu'ya doğru genişlemeye başladığı 11. yüzyılın son yarısına kadar uzanmaktadır.

Lâik hukuk insanların bir toplum olarak birlikte yaşama ihtiyacından doğan, kaynağını doğrudan insan aklından alan, toplumsal gereksinimlere göre değişebilen, evrensel nitelikte genel geçerliliğe sahip olduğu kabul edilen hukuk anlayışıdır.

Lâik devlet bir devletin dinî konularda resmen tarafsızlığını belirten, ne dini ne de dinsizliği desteklemediğini ifade eden lâiklik kavramıdır. Lâik bir devlet, aynı zamanda tüm yurttaşlarına dinsel inançlarına bakılmaksızın eşit uygulamada bulunmayı iddia ve taahhüt eden ve belirli bir din/dinsizliğin diğer din/dinsizlik görüşlerinden imtiyazlı bir ön tercihe göre herhangi bir muameleden kaçındığını iddia ve taahhüt eden devlettir.

<span class="mw-page-title-main">Laik</span>

Laik, Türk Dil Kurumu sözlüğünde bulunan tanıma göre, Din işlerini devlet işlerine karıştırmayan, devlet işlerini dinden ayrı tutan. Örneğin, "Türkiye ... laik ve sosyal bir hukuk devletidir." Kısaca Laikler, kelime anlamı olarak Türkçeye ruhban sınıfından olmayanlar olarak girmiştir ve ruhban sınıfı (Dinî ibâdetleri topluca yürütmekle görevli olanlar) dışında kalanların tümü için kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">İslam ve laiklik</span> Laiklik ile İslam dini arasındaki ilişki

İslam ve laikliğin uyumlu ve bir arada olabileceği konusu Müslüman ülkelerinde tartışılmış ve değişik İslami çoğunluğa sahip ülkeler değişik uygulamalar benimsemişlerdir. Bunlardan Türkiye gibi bazı ülkeler kesin laik uygulamaları, bazıları kısmen şeriat yasalarının uygulanmasını, bir kısmı da tamamıyla şeriatın uygulanmasını esas almışlardır.

Azerbaycan'da din, Azerbaycan Cumhuriyeti Anayasasına göre Azerbaycan laik devlettir. Azerbaycan Cumhuriyeti'nde din devletten ayrıdır.

<span class="mw-page-title-main">Rusya'da İslam</span>

Rusya'da İslam, ülkenin en yaygın ikinci dinidir. Rusya, Avrupa'daki en fazla Müslüman nüfusa sahip, Hristiyan çoğunluklu ülkedir; 2024 yılında yapılan ülke çapındaki bir ankete göre, Rusya'daki Müslümanlar toplam nüfusun 14 milyonu veya %10'unu oluşturuyor.

<span class="mw-page-title-main">Sakine Ahundzade</span>

Sakine Mirza Heybet kızı Ahundzade Azeri oyun yazarıdır. Azerbaycan edebiyatının bilinen ilk kadın oyun ve drama yazarıdır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan'da eğitim</span> Azerbaycanın eğitim sistemi

Azerbaycan'da eğitim, Azerbaycan Cumhuriyeti Bilim ve Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenmektedir.

Azerbaycan'da Hristiyanlık bir azınlık dinidir. 280.000 ila 450.000 arasında tahmin edilen Hıristiyanlar çoğunlukla Rus ve Gürcü Ortodoks ve Ermeni Apostoliktir. Ayrıca, büyük çoğunluğu Müslüman kökenli olan küçük bir Protestan Hristiyan topluluğu da bulunmaktadır.