İçeriğe atla

Azerbaycan'ın dış ilişkileri

Azerbaycan'ın diplomatik ilişkilerde bulunduğu ülkeler

Azerbaycan'ın uluslararası politikaları ve ilişkileri, Azerbaycan'ın diğer devletler, fikir akımları ve uluslararası teşkilatlarla olan ilişkilerinin tamamına verilen addır. Azerbaycan Devleti dış ilişkilerde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin taraf olduğu ve kabul ettiği uluslararası yasal düzenlemelere bağlıdır.

Azerbaycan'ın bulunduğu bölge jeostratejik ve ekonomik açıdan dünyanın politik haritasında çok önemli bir yer almaktadır. Bu yönden Azerbaycan hem komşu politikasında hem de diğer bölgelerdeki ülkelerle olan ilişkilerinde denge politikası yürütmektedir. Burada tüm ülkelerle aynı mesafede olmak, ilk olarak Azerbaycan ulusal çıkarlarının dış politikanın temeli olarak kabul ediliyor. Diğer ülkelerle ilişkilerde denge politikasının baz alınması Azerbaycan'ın bulunduğu bölgenin son derece hassas olmasından kaynaklanıyor.[1]

Tarih

Azerbaycan'ın uluslararası politikaları ve ilişkilerinin ilk temelleri 1918 ile 1920 yılları arasında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti döneminde atıldı. Kısa ömürlü Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, altı ülke ile diplomatik ilişkiler kurmayı başardı ve Ankara Hükûmeti, Alman İmparatorluğu ile Finlandiya'ya diplomatik temsilciler gönderdi.[2]

Azerbaycan Cumhuriyeti'in bugünkü bağımsız dış politikası Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla, Azerbaycan'ın bağımsızlığını elde etmesi ile şekillenmiştir. 1920 yılında Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti, Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip ilhak edildikten sonra, diğer Sovyetler Birliği cumhuriyetlerinde de olduğu gibi Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin iç ve dış siyasetini Sovyetler Birliği Komünist Partisi'nin yönetim kurulu belirtmekte idi. Ancak 18 Ekim 1991 yılında Azerbaycan bağımsızlığını ilan etti ve böylece ülkenin bağımsız iç ve dış politikasının temeli atıldı.[1]

Sovyetler Birliği'nin çökmesinden sonra kurulan Azerbaycan Cumhuriyeti'nin uluslararası platformda tanınması ise yaklaşık bir yılı buldu, çünkü bağımsızlığının ilk yıllarında ülkede yönetim sık sık el değiştiriyordu ve bu da dış politikayı olumsuz yönde etkiliyordu. Misyonların karşılıklı değişimi de dahil olmak üzere tam diplomatik ilişkiler, ilk kez Türkiye, Pakistan, Amerika Birleşik Devletleri, İran[2] ve İsrail ile kuruldu.[3] Azerbaycan-Türkiye ilişkilerinin önemini özellikle vurguladı.[4][5] İki devlet, birbiri arasındaki ilişkiler için "İki Devlet, Tek Millet" (İki dövlət, tək millət) ibaresini kullanmaktadır.[6] Azerbaycan'ı 6 Kasım 1996 tarihinde tanıyan Bahreyn, ülkeyi tanıyan en son ülke oldu.[7]

Bağımsızlığını kazanmasıyla Azerbaycan Birleşmiş Milletler, Bağımsız Devletler Topluluğu, Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı gibi uluslararası örgütlere üye olmuştur. Bu örgütlerden Dünya Ticaret Örgütü'nde gözlemci statüsüne sahiptir.[8] 9 Mayıs 2006 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından İnsan Hakları Konseyi üyeliğine seçilmiştir.[9] Azerbaycan, bugüne kadar 179[10] ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuştur ve 38 uluslararası örgüte üyedir.[8]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin dış politikasının amaçları

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin dış politikasının amaçları şunlardır: Azerbaycan Devleti'nin bağımsızlığını, egemenliğini ve ülke bütünlüğünü ve güvenliğini korumak, tüm bunları uluslararası güvenlik sistemleri ile bağlamak; Azerbaycan'ın ulusal çıkarları ile örtüşen ülkelerle daha sıkı iş birliği içerisinde olmak, müttefiklik yapmak, bu imkanları kullanarak uluslararası sistemde kendi duruşunu sağlamlaştırmak; Bölgede yaşanmış herhangi bir gerginliğin veya anlaşmazlığın giderilmesi için çaba göstermek; Halkın çıkarları doğrultusunda ekonomik siyaset yürütmek, ülke ekonomisini uluslararası ekonomik sistemde temsil etmek; Yabancı ülkelerle bilimsel, kültürel, insani ilişkiler kurmak ve bu doğrultuda çalışan kuruluşlarda faaliyet göstermek.[1]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nin dış politikasının öncelikleri

Azerbaycan'ın dış politikasının öncelikleri şunlardır: Her şeyden önce toprak bütünlüğünün korunması; Dağlık Karabağ ve çevresinde işgal altında olan yedi bölgenin işgal edilmesi sorunlarının ortadan kaldırılması;[11][12] Avrupa ve Avrupa-Atlantik yapısına uyum; uluslararası güvenliğe katkı; uluslararası örgütlerle iş birliği; bölgesel iş birliği ve ikili ilişkiler; savunmanın güçlendirilmesi; iç politika sayesinde güvenliğin teşviki; demokrasinin güçlendirilmesi; ahlaki değerlerin bilimsel, eğitimsel ve kültürel politikalarla korunması; etnik ve dini hoşgörünün korunması; ekonomik ve sosyal kalkınma; iç güvenliği ve sınır güvenliğini artırmak; göç, enerji ve ulaşım güvenliği politikası.[11]

2007 yılının sonlarında Azerbaycan Hükûmeti, Ermeni işgali altındaki Dağlık Karabağ toprakları üzerinde uzun zamandır devam eden anlaşmazlığın çözülmemesi halinde yeni bir savaşın körükleneceğinin neredeyse kesin olduğunu belirtti.[11] Hükûmet, askeri bütçesini artırma sürecindedir. Ayrıca, Azerbaycan ve Türkiye arasında Gürcistan üzerinden Bakü-Tiflis-Kars demiryolu'nun 2016 açılması, Ermenistan'ı işgal ettiği Dağlık Karabağ'dan çekilmeye zorlayacağını düşünen Ermeni diasporası, Avrupa Birliği ve ABD'deki lobiler bu projenin karşısında olduklarını açıkça dile getirmektedirler.[13]

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b c "Dış politika". Azerbaijans.com. 29 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2007. 
  2. ^ a b "Azerbaijan – Foreign Relations". Country Studies. 25 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mayıs 2007. 
  3. ^ Lenk, Arthur (7 Mart 2007). "15th Anniversary of Israel-Azebraijan Diplomatic Relations" (PDF). Ministry of Foreign Affairs of Israel. 17 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Mart 2008. 
  4. ^ Kardas, Saban. "Turkey Develops Special Relationship with Azerbaijan". Eurasia Daily Monitor Volume. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2010. 
  5. ^ Katik, Mevlut. "Azerbaijan and Turkey Coordinate Nagorno-Karabakh Negotiation Position". EurasiaNet. 9 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2010. 
  6. ^ "2 devlet tek millet tek yürek". Hürriyet. 26 Ekim 2011. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2013. 
  7. ^ "Bilateral relations". Ministry of Foreign Affairs. 4 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2007. 
  8. ^ a b "Azerbaijan: Membership of international groupings/organisations:". British Foreign & Commonwealth Office. 9 Haziran 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2007. 
  9. ^ "Elections & Appointments – Human Rights Council". United Nations. 20 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ocak 2009. 
  10. ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Eylül 2017. 
  11. ^ a b c "National Security Concept of the Republic of Azerbaijan" (PDF). United Nations. 23 Mayıs 2007. 13 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Mayıs 2007. 
  12. ^ Selim Özertem, Hasan. "Independence of Kosovo and the Nagorno-Karabakh Issue". TurkishWeekly. 3 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Nisan 2008. 
  13. ^ "Armenia opposes Turkish-Azeri railway". ISN Zurich. 14 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2006. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan</span> Güney Kafkasyada bir ülke

Azerbaycan, resmî adıyla Azerbaycan Cumhuriyeti, Batı Asya ile Doğu Avrupa'nın kesişim noktası olan Kafkasya'da yer alan bir ülkedir. Güney Kafkasya'nın en büyük yüz ölçümüne sahip ülkesi olan Azerbaycan'ın doğusunda Hazar Denizi, kuzeyinde Rusya, kuzeybatısında Gürcistan, batısında Ermenistan ve güneyinde İran ile komşudur. Kendisine bağlı olan Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti'nin ise kuzey ve doğusu Ermenistan ile, güneyi ve batısı İran ile çevrilmiştir, Türkiye ile 17 km'lik sınırı bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Türkiye ilişkileri</span>

Azerbaycan-Türkiye ilişkileri, Türkiye ve Azerbaycan'ın süregelen uluslararası politikalarını içerir. Ortak tarihi ve geçmişi olan Türkiye ve Azerbaycan arasındaki ilişkiler dostane olmuştur. Karabağ Savaşı'nda Türkiye Azerbaycan'ı desteklemiştir. Bunun yanında Azerbaycan da Türkiye'yi çetrefilli meselelerde desteklemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan-Türkiye ilişkileri</span> ikili ilişkiler

Ermenistan-Türkiye ilişkileri, Ermenistan ile Türkiye'nin 1918 yılından bu yana sürdürdüğü uluslararası politikaları içerir.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti</span> 1991-2023 yılları arasında Karabağda varlığını sürdüren de facto bir devlet.

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti veya 2017-2023 yılları arasındaki resmî ismiyle Artsah Cumhuriyeti, Güney Kafkasya'da, Azerbaycan'ın uluslararası tanınmış sınırları içinde de facto devletti. Azerbaycan Devleti'nin 2023 yılında egemenliğini tesis etmesinin ardından lağvedilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin dış ilişkileri</span>

Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'nin dış ilişkileri, de jure olarak Azerbaycan Cumhuriyeti'ne bağlı Dağlık Karabağ bölgesinde Ermenistan Cumhuriyeti'nin bölgeye müdahalesinden sonra 10 Aralık 1991'de halkoylamasıyla bağımsızlığı kabul edilen ve 6 Ocak 1992'de bağımsızlığı ilan edilen fakat Ermenistan dahil, hiçbir ülke veya uluslararası kuruluş tarafından bağımsızlığı tanınmayan de facto cumhuriyet olan Dağlık Karabağ Cumhuriyeti'ni dışişlerinde Dağlık Karabağ Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı temsil etmekte ve girişimlerde bulunmaktaydı.

<span class="mw-page-title-main">Çin-Türkiye ilişkileri</span>

Çin-Türkiye ilişkileri, Çin ile Türkiye arasındaki hem tarihî hem de günümüzdeki ilişkileri içerir. Çin Komünist Partisi'nin Çin İç Savaşı'nı kazanması ve Çin Halk Cumhuriyeti devletinin 1 Ekim 1949 tarihinde kurulmasından sonra bile Türkiye, İç Savaş'ı kaybetmenin sonucu olarak Tayvan adasına çekilmeye zorunda kalmış Çin Cumhuriyeti devletini "Çin" ülkesinin tek meşru temsilcisi olarak tanımaya devam etti, ancak 4 Ağustos 1971 tarihinde Türkiye, Çin Halk Cumhuriyeti'yle diplomatik ilişkiler kurup "Tek Çin politikası"na uyarınca Çin Cumhuriyeti'yle olan resmî ilişkilerini askıya aldı ve Çin Halk Cumhuriyeti'nin Tayvan dahil tüm Çin toprakları üzerindeki egemenliğini tanıdı. Buna rağmen, Türkiye, Çin Cumhuriyeti'yle (Tayvan) yine gayrıresmî, hükümet dışı seviyede ilişkiler sürdürmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan ekonomisi</span>

Azerbaycan, doğal kaynakları, gelişmiş sanayisi ve coğrafyası itibarıyla önemli bir ülkedir. Azerbaycan'da özellikle büyük petrol ve doğalgaz rezervleri bulunmaktadır. Hacim ve çeşit bakımından hammadde yatakları ile dünyanın sayılı ülkelerinden biridir.

<span class="mw-page-title-main">Tanınmayan Devletler Topluluğu</span>

Tanınmayan Devletler Topluluğu, uluslararası toplumun sınırlı bir kesimin tanıdığı, eski Sovyetler Birliği'ndeki çeşitli devletler birleştiren uluslararası bir organizasyondur.

<span class="mw-page-title-main">Hırvatistan-Türkiye ilişkileri</span>

Hırvatistan-Türkiye ilişkileri, Türkiye ile Hırvatistan'ın sürdürdüğü uluslararası politikaları içerir. Hırvatistan'ın Ankara'da bir elçiliği ve İstanbul ile İzmir'de iki genel konsolosluğu vardır. Türkiye'nin Zagreb'de bir elçiliği vardır.

<span class="mw-page-title-main">Dışişleri Bakanlığı (Azerbaycan)</span>

Azerbaycan Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı —yabancı ülkeler ve uluslararası organizasyonlar alanında faaliyet gösteren Azerbaycan yürütme organı. Şu anda Bakanlığı Ceyhun Bayramov yönetiyor.

Arnavutluk'un dış ilişkileri, ülkenin diğer hükûmet ve halklarla olan ilişkilerini ifade eder. Dış ilişkiler, başkent Tiran'da bulunan Avrupa ve Dışişleri Bakanlığı aracılığıyla yürütülür. Mevcut bakan Ditmir Bushati'dir. Güneydoğu Avrupa'da bulunan ve Akdeniz'e kıyısı olan Arnavutluk, 28 Kasım 1912'de bağımsızlığını ilan ederek egemen bir devlet oldu. Tüm ülkelerle dostça ilişkiler kurmayı hedefleyerek tamamlayıcılık politikasını sürdürür. 1990'da komünizmin çöküşünden sonra dünya genelindeki diğer uluslarla iyi ilişkiler kurarak sorumluluklarını ve konumunu genişletti.

Malta-Sovyetler Birliği ilişkileri, Sovyetler Birliği ile Malta arasındaki diplomatik ilişkilerdir.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Ermenistan ilişkileri</span> Azerbaycan ve Ermenistan ülkelerinin ilişkileri

Ermenistan ile Azerbaycan arasında, büyük ölçüde süregelen, fakat Azerbaycan ordusunun 27 Eylül 2020 tarihinde başlattığı Karabağ operasyonu ile alınan, Dağlık Karabağ sorunu nedeniyle diplomatik bir ilişki yoktur. Komşu halklar, 1918-1921 yılları arasında, çökmüş Rus İmparatorluğu'ndan Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti ve Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti olarak kazandıkları kısa bağımsızlıkları sırasında resmi hükûmet ilişkilerine sahiptiler; bu ilişkiler Rus Devrimi'nden sonra Sovyetler Birliği tarafından işgal edilip ilhak edilene kadar vardı. Geçen yüzyılda ülkeler tarafından yürütülen bir savaş nedeniyle -biri 1918'den 1921'e, diğeri 1988'den 1994'e kadar- iki ülke gergin ilişkilere sahipti.

<span class="mw-page-title-main">Arnavutluk-Azerbaycan ilişkileri</span>

Arnavutluk-Azerbaycan ilişkileri Arnavutluk ve Azerbaycan'ın ekonomik, kültürel ve siyasi ikili ilişkilerini kapsar. Arnavutluk Bakü'de bir büyükelçilik açmayı planlıyor ve Azerbaycan, Atina'daki büyükelçisini Arnavutluk Büyükelçiliği ek göreviyle resmen görevlendirdi.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Belçika ilişkileri</span>

Belçika Krallığı, 31 Aralık 1991'de Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bağımsızlığını tanıdı. Azerbaycan, 20 Şubat 1992'de Belçika ile diplomatik ilişkiler kuran ilk eski Sovyet ülkesi oldu.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Belarus ilişkileri</span>

Azerbaycan ve Belarus arasındaki ilişkiler, Beyaz Rusya Cumhurbaşkanı Aleksander Lukaşenko'nun Azerbaycan'ı Beyaz Rusya'nın bağımsızlığı ve egemenliği için "koruyucu" olarak nitelendirerek Azerbaycan-Belarus ilişkilerinde "yakın bir ilişki olmadığını" belirtmiştir. Her iki ülke 1918'e kadar Rus İmparatorluğu'nun ve 1991'den önce Sovyetler Birliği'nin bir parçasıydı. Azerbaycan'ın Minsk'te ve Beyaz Rusya'nın Bakü'de bir elçiliği var. Her iki ülke de Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı'nın (AGİT) ve Bağımsız Devletler Topluluğu'nun (BDT) tam üyesidir. Azerbaycan Avrupa Konseyi'nin tam üyesidir, Beyaz Rusya adaydır. Hem Azerbaycan hem de Beyaz Rusya, Bağlantısızlar Hareketi'nin (BH) tam üyesidir. Beyaz Rusya'da 6.000'den fazla Azeri yaşıyor.

<span class="mw-page-title-main">Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 884 sayılı kararı</span>

Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 884 sayılı kararı 822 (1993), 853 (1993) ve 874 (1993) numaralı kararlar yeniden teyit edildikten sonra 12 Kasım 1993 tarihinde oy birliğiyle kabul edildi. Konsey, Dağlık Karabağ'da Ermenistan ile Azerbaycan arasında özellikle de Zengilan ve Horadiz şehirlerindeki devam eden çatışmalardan duyduğu endişeyi dile getirdi ve taraflar arasındaki ateşkes ihlallerini kınadı.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-Yunanistan ilişkileri</span>

1991'de Azerbaycan, 31 Aralık 1991'de Yunanistan tarafından tanınan Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazandı. Diplomatik ilişkiler 1992'de kuruldu. Bakü'deki Yunan büyükelçiliği 1993 baharında açıldı. Azerbaycan'ın Atina Büyükelçiliği Ağustos 2004'te açıldı.

<span class="mw-page-title-main">Azerbaycan-İran ilişkileri</span>

Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran İslam Cumhuriyeti arasında resmi diplomatik ilişkiler, Sovyetler Birliği'nin dağılmasının (1991) ardından kurulmuştur. İran ve Azerbaycan büyük ölçüde aynı tarihi, dini, etnik kökeni ve kültürü paylaşıyor. Şu anda Azerbaycan Cumhuriyeti olarak adlandırılan topraklar, İran'dan ancak 19. yüzyılın ilk yarısında, Rus-İran Savaşları ile ayrıldı. Aras nehrinin kuzeyindeki bölgede, çağdaş Azerbaycan Cumhuriyeti'nin toprakları, Rusya tarafından işgal edilene kadar İran topraklarıydı. İran ve Azerbaycan ayrıca çoğunluğu Şii Müslüman olan iki ülkedir. Sırasıyla dünyadaki en yüksek ve ikinci en yüksek Şii nüfus yüzdesine sahipler, ve her iki komşu milletin nüfusunun çoğunluğu ağırlıklı olarak Sünni iken tarihin tam olarak aynı anından itibaren her iki ülkede de Şiilik kök salmıştır. Ancak siyasi uyum zaman zaman değişebileceğinden iki ülke arasında bazı gerginlikler yaşanıyor. Azerbaycan Cumhuriyeti, İsrail, Türkiye ve Amerika Birleşik Devletleri ile müttefik olan Batı yanlısı bir hükûmete sahipken, İran ise ABD ile düşmanlığı nedeniyle sıkı bir şekilde Rusya ve Çin yanlısı desteğe sahip ve yaptırımlarla hedef alınıyor.

<span class="mw-page-title-main">Ermenistan-Suudi Arabistan ilişkileri</span>

Ermenistan ile Suudi Arabistan arasında resmi diplomatik ilişki bulunmamaktadır. Bununla birlikte, iki ülke arasındaki ilişki, muhtemelen artan Türk etkisine karşı ortak muhalefet nedeniyle, 2010'lardan bu yana önemli ölçüde ısınmaya tanık oldu.