Aykut Kence

Aykut Kence, evrimsel biyoloji alanındaki çalışmalarıyla tanınan Türk biyolog ve bilim insanı. 1988 yılında Uluslararası Böcek Fizyolojisi ve Ekolojisi Merkezi Ödülü'nü, 1996 yılında Türk Tabipler Birliği İzmir Tabip Odası I. Türkiye Ekopatoloji Ödülü'nü ve 2008'de TÜBA Ders Kitapları Çeviri Ödülü'nü kazanmıştır. 1968 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi'nden mezun olmuştur. 1973 yılında Stony Brook, New York Eyalet Üniversitesi’nde doktorasını tamamlamıştır.^[1] 1974 yılından 2013 yılına kadar Orta Doğu Teknik Üniversitesi’nde çeşitli görevlerde bulunmuştur.

Aykut Kence, İstanbul’da 27 Ağustos 1946 tarihinde doğdu. Çocukluğunu ve gençliğini İstanbul’da geçiren Aykut Kence, eğitimine 1953 senesinde Karaahmet Paşa İlkokulu’nda başladı. 1958’de Şehremini Ortaokulu’na ve 1961 yılında Türkiye’nin en köklü liselerinden biri olan Pertevniyal Lisesi’ne gitti.^[2] 1968 yılında birlikte araştırma gruplarına katıldığı arkadaşı Meral Kence ile evlendi. Meral Kence ile olan evliliklerinden iki çocuğu dünyaya geldi.

Kence, 1964 yılının sonbaharında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesine başladı. Burada zooloji ve botanik eğitimleri aldı. İstanbul Üniversitesinde aldığı eleştirel düşünce temelli eğitim, Türkiye’de evrimsel biyoloji ekolünün önemli akademisyenlerinden biri olmasında büyük rol oynadı. Aykut Kence üniversite yıllarında oldukça atılgan ve başarılı bir öğrenciydi. Bölüm arkadaşı Prof. Dr. Mehmet Sakınç, Kence’den "Ben derslerden geçmiştim ama grupta bir kişi tüm derslerden pekiyi alarak hepimize fark atmıştı…” sözleriyle bahsetmektedir.^[3] Kence’nin hayatına büyük etkisi olan bir diğer konu üniversitedeki arkadaş grubu ile katıldığı arazi etkinlikleri idi. Bölümde laboratuvarların haricinde hafta sonları mutlaka civara yakın Adalar, Yalova, Çamlıcalar, Yakacık, Sarıyer, Küçük Çekmece gibi yerlere günübirlik arazi keşif gezilerine gitmek zorunlu tutuluyordu. Başarılı öğrencilerden oluşan bir grup öğrenci, bilimsel keşif gezileri (ekskürsiyonlar) ile gözlem yapabilme pratiklerini geliştiriyorlardı.^[2] Aykut Kence’nin ilk arazi deneyimi Önder, Aydonat, Mehmet, Nermin ve Meral isimli arkadaşları ile seçildiği Antalya ve Batı Toroslar ekskürsiyonuydu. Aykut’un bu gezideki görevi, genetik araştırmalarda oldukça ünlü olan Drosphila melonagaster (meyve sineği) türüne mensup sinekleri toplamaktı. Bölüm başkanı tarafından verilen bir diğer görevlendirmede ise arkadaşı Mehmet ile Lüleburgaz’da, Drosphilalar toplamaları istendi. Sirke sineği olarak da bilinen bu sineklere karşı kazandığı ilgi akademik hayatı boyunca devam etti.^[3] 1975’ten 2004’e dek yayınladığı 8 farklı makalenin genetik çalışmalarını meyve sinekleri ile gerçekleştirdi.^[2] İstanbul Üniversitesi’ni bitirmesinin ardından 1968 yılında NATO bursu kazanan Aykut Kence; Stony Brook, New York Eyalet Üniversitesi’nde Prof. Dr. Robert Reuven Sokal danışmanlığında doktorasını yapmaya başladı. 1968’de başladığı “Karasineklerde (Musca domestica L.: Diptera: Muscidae) etolojik izolasyon ve eşeysel davranışların kalıtsal denetimi” isimli doçentlik tezi 1979'da Ankara, ODTÜ'de görev yaptığı sırada yayınlandı.^[1] Stony Brook'taki doktora sürecini 1 yıllık doktora sonrası araştırmacılık ile sürdürdü.^[2]

Aykut Kence 1974 yılında öğretim görevlisi olarak geldiği ODTÜ'de 1975-1980 yılları arasında, yardımcı doçent unvanı ile göreve devam etti. Bu yıllarda, dönemin Milli Eğitim Bakanı Vehbi Dinçerler'in girişimiyle, MEB'de evrim karşıtı bir kampanya başlatılmıştı. 1980'ler ve 90'lar boyunca evrim, ortaokul ve lise eğitim müfredatlarından ya çıkarılmıştı ya da eksik bir içerikle işlenmeye başlanmıştı.^[4] Aykut Kence bu evrim karşıtı grupların argümanlarını çürütmek ve evrim öğretiminin ehemmiyetini anlatmak için çokça uğraş verdi, çeşitli platformlarda bu kişilerle tartıştı; yazılar yazdı. Arkadaşları ile “Evrim karşıtları Avrupa'da profillerini yükseltiyorlar” temalı yayını Nature dergisinde yayımlayarak evrimin kabulüne yönelik sayısal veriler sundu.^[5] 1986 yılında TÜBİTAK bursu kazanan Aykut Kence, 1980 yılında doçentlik unvanını kazandı. 1988 yılına dek süren doçentliği sırasında ODTÜ Biyoloji Bölüm Başkanlığı görevini üstlendi. Profesör olduğu 1988 yılında ise Türk Tabipler Birliği Ankara Tabip Odası Halk Sağlığı Hizmet Ödülü ve III. Dünya Bilim Akademisi, Uluslararası Böcek Fizyolojisi ve Ekolojisi Merkezi Ödülü'ne layık görüldü. Aynı yıl TÜBİTAK'ta Temel Bilimler Araştırma Grubu Yürütme Komitesi Sekreteri ve Türkiye Biyologlar Derneği Başkanı seçildi.^[1] Türkiye Biyologlar Derneği'nde faal olarak 6 yıl hizmet verdi.^[5]

Aykut Kence, 29 yaşında Türkiye'ye dönene dek böcek modelleri kullanarak popülasyon genetiği çalışmıştı, Türkiye'ye döndükten sonra da popülasyon genetiği ve evrimsel biyoloji alanlarında çalışmaya devam etti.^[4] Karasinek, nohut, keçi, insan ve sirke sineği gibi farklı türlerde evrimsel dinamikleri ve genetik çeşitlilikleri inceledi. 1986 Çernobil Kazası sonrası Türkiye'de radyasyonun etkileri gündemdeyken Aykut Kence; ODTÜ Kimya Bölümü'nden Olcay Birgül, İnci ve Ali Gökmen gibi bilim insanları ile sistematik bir çalışma ile Türkiye Atom Enerjisi Kurumu’nun tespitlerindeki açıkları ortaya koydu, radyasyondan korunmak için alınabilecek önlemleri belirledi.^[6] 1990’lardan itibaren ise Türkiye’nin bal arısı türlerinin genetik, morfolojik ve davranışsal çeşitliliği üstüne yaptığı araştırmalara ağırlık veren Aykut Kence’nin yürüttüğü bilimsel çalışmalar zengin bir içeriğe sahipti; sineklerde eş seçme davranışı gibi genel evrimsel olgulardan Türkiye’nin yerel gen kaynakları veya bal arısı koloni kayıpları gibi yerel ve pratik sorunlara kadar geniş bir alana yayılmışlardı.^[4] Kence 1991 yılında Türk Zooloji Derneği editörlüğüne başladı. Journal of Apicultural Research, Apimondia ve Zoological Science gibi dergilerde hakemlik yapan Prof. Dr. Aykut Kence, Türkiye Entomoloji Derneği’nin de uzun yıllar üyesiydi. Bal arıları ile ilgili birçok araştırma yürüten Aykut Kence 1994’ten 2007’ye kadar 20’den fazla yayın hazırladı. “Türkiye’de bal arıları ile yapılacak genetik ıslah çalışmaları için gereklidir ve korunmalıdır. Türkiye’de bulunan yerel balarısı ırkların yabancı ırklarla değiştirilmesi uygulamasının önüne geçilmelidir.” sözleri ile başta Muğla, Trakya bölgeleri olmak üzere tüm Anadolu’da balarısı genetik çeşitliliğinin günümüzde ve gelecekte yararlanılmak üzere korunması gerekliliğini savundu.^[7] Aykut Kence, 1996 ve 2006 yılları arasında 5 üstün başarı ödülüne layık görüldü. Ankara’da Geometric Morphometrics Workshop, Evolution in Daily Life, Eurbee4 gibi etkinliklerin düzenlenmesini sağladı. Genetik Terimleri Sözlüğü, Yanlış Yönde Kuantum Sıçramaları, Evrim gibi önemli eserlerin dilimize çevrilmesine katkı sağladı; aynı zamanda 1998 tarihli TÜBA'ya bağlı Evrim Komisyonu'nun kurucularındandır. Arkasında 9 kitap ve genetik, morfometri, etholoji, ekoloji, evrimsel biyoloji ve koruma biyolojisi alanlarında 180’den fazla yayın bıraktı.^[2]

2005 yılından bu yana her yıl yapılan “Ulusal Evrim Konferansı”, Aykut Kence'nin 2014 yılında ölümünün ardından kendisini onurlandırmak ve hatırasını yaşatmak amacıyla “Aykut Kence Evrim Konferansı” adıyla düzenlenmeye başladı. Aykut Kence Evrim Konferansı, ODTÜ Biyoloji ve Genetik Topluluğu tarafından düzenlenmektedir.^[8]

ODTÜ BİYOGEN 17 Ekim 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Aykut Kence Evrim Konferansı Facebook sayfası 16 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Yaz Hocam 15 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.