Ayin Dekalogu

Ayin Dekalogu (veya Ayinsel Dekalog, Küçük Ahit kodu) Çıkış 34:11-26 'da verilen emirlerin listesidir. Johann Wolfgang von Goethe'nin teklifini benimseyen yüksek eleştiri ekolünden din bilimciler, On Emir olarak da bilinen Çıkış 20:2-17 ve Tesniye 5:6-21 'deki "Etik" veya "Ahlaki Dekalog" ile kıyaslamaktadır. İnanışa göre, Ahit'teki din "ayinsel"den "etik"e doğru evrim geçirmiştir ve metinde ters gözükse dahi "Ayin Dekalogu" "Etik Dekalog"dan önce yazılmıştır.^[1]^[2]^[3] Diğer din bilimciler, Çıkış 34'teki ayetleri "küçük Ahit kodu" olarak adlandırmaktadır; düşünüşe göre küçük Ahit kodu, On Emir ile aynı zamanlarda yazılmış olup ya İsrail dininin farklı bir fonksyonuna hizmet ediyordu ya da Antik Yakın Doğu dini metinlerinden etkilenilmişti.^[4]^[5]^[6]

Yunanca dekalog (δέκα λόγοι) ve İbranice aseret ha-dvarim (עשרת הדברים) "On Emir" anlamına gelmektedir.

Tevrat'ta metin

[...] RAB Musa'ya, "Öncekiler gibi iki taş levha kes" dedi, "Kırdığın levhaların üzerindeki sözleri onlara yazacağım. [...] bu sözlere dayanarak antlaşma yaptım.

[Çıkış 34]

Tevrat'ta aseret ha-dvarîm'den sonra emirleri sıralayan tek yer burasıdır.

Yorumlar

Musa, altın buzağı olayına kızgınlığından dolayı orijinal iki taş tableti parçaladıktan sonra ikinci set tabletleri almak için tekrar Sina Dağı'na çıktı. Ortodoks Yahudilik ve Hristiyanlık görüşüne göre her iki seferde de yazılan emirler aynı olmasına rağmen bazı bilimadamları 11-26 ayetlerinin "On Emir"e alternatif olduğunu düşünüp buna "Ayin" dekalogu demektedir.^[7]^[8]^[9] Uzmanların kullandıkları "Ayin Dekalogu" ve "Etik Dekalog" terimleri iki farklı On Emir'i ifade etmektedir.

Ayinsel Dekalog'daki emirler Ahit Kodu'nda genişletilmiştir ve Tevrat'ta Ahit Kodu'ndan önce gelir dolayısıyla Ahit Kodu'nun özeti olduğu intibası yaratmaktadır. Ahit eleştirisinde bulunan bilimadamlarının inancına göre Ahit Kodu, Tevrat'tan bağımsız bir metindi dolayısıyla Ahit Kodu ile Ayinsel Dekalog arasındaki ilişki tartışma konusudur. İki görüş ortaya atılmaktadır, ne kanıtsal olarak ne de buna inanan uzmanların sayısının çokluğu olarak herhangi bir görüş diğerine oranla üstün değildir. Bu görüşler şöyledir:

Ayinsel Dekalog'daki emirler Ahit Kodu'nun belirsiz bir parçasıdır. Ya zamanla süzgeçten geçerek ya da bir kişinin inisiyatifiyle Ahit Kodu özetlenerek yaratılmıştır.
Ayin Dekalogu, ya zamanla büyütülerek veya bir kişinin inisiyatifiyle genişletilmiş, yeni emirler eklenerek Ahit Kodu oluşturulmuştur.

Belgesel hipoteze göre, Ayin Dekalogu Yehuda Krallığı'ndan gelen Yahvist kaynağa bağlı bir çalışma olup Ahit Kodu İsrail Krallığı'ndan gelen Elohist kaynağın bir çalışmasıdır, dolayısıyla birbirlerinden bağımsızdır. Fakat bu durum, iki farklı ulustan gelen iki metnin ne şekilde ilişkili olduğunu açıklayamamaktadır. Belgesel hipotezin açıklayabildiği konu Ayin Dekalogu ile Etik Dekalog arasındaki bağdır. Hipoteze göre Musa önce Ayin Dekalogu ile gelmiş, ikinci gelişinde ise Etik Dekalog tabletlere yazılmıştır.

Belgesel hipotezin iddiasına göre Yahvist ve Elohist metinler bir redaktör tarafından birleştirilip JE oluşturuldu; burada Tanrı taşlara Ahit Kodu'nu yazdırdı; Musa, altın buzağı olayından sonra taşları parçalayıp kanunları ikinci defa almak için geri gitti ve Ayin Dekalogu ile geri döndü. JE'deki altın buzağı hikâyesine gücenen Ruhbani kaynak bu hikâyeyi çıkarıp başlangıçta yine Ayin Dekalogu'nu baz alarak yeni (etik) dekalog yarattı fakat başka yerlerden de yeni kanunlar ekledi; Ahit Kodu'nu yeni kanunlarla değiştirdi; Hikâyeleri dekalogun ardına sıraladı; bu hikâyeler mitsvaların çoğunun bulunduğu Levililer kitabını oluşturdu.

Bundan bir asır sonra, Ruhbani kaynağa karşı çıkan Tesniyeci kaynak Etik Dekalog'un az değiştirilmiş versiyonunu altın buzağı hikâyesini geri koyarak tekrar yapılandırdı. Redaktör'ün ikinci düzenlemesinde JE, Ruhbani ve Tesniyeci kaynaklarda anlatılan üç farklı dekalog birlikte tutuldu. JE ve Ruhbani kaynak iç içe geçirilerek ve özenle düzenlenerek iki kere alınan emirlerin ikisinin de Etik Dekalog olduğu iması yaratıldı; her ne kadar ilkinin Ayin Dekalogu olduğu metinde aktarılmış olsa bile:

RAB Musa'ya, "Bunları yaz" dedi, "Çünkü seninle ve İsrailliler'le bu sözlere dayanarak antlaşma yaptım." [...] Antlaşma sözlerini, on buyruğu taş levhaların üzerine yazdı. [vurgu eklendi; antlaşma = ahit]

Etik Dekalog ile Ayin Dekalogu mukayesesi

Ayinsel Dekalog, Çıkış 34:11-26	Etik Dekalog, Çıkış 20:2-17	Etik Dekalog, Tesniye 5:6-21
11 Bugün sana verdiğim buyruğu tut. Amor, Kenan, Hitit, Periz, Hiv ve Yevus halklarını senin önünden kovacağım. 12 Gideceğin ülkedeki insanlarla antlaşma yapmaktan kaçın. Çünkü bu senin için bir tuzak olur. 13 Onların sunaklarını yıkacak, dikili taşlarını parçalayacak, Aşera putlarını keseceksiniz. 14 Başka ilahlara tapmayacaksınız. Çünkü ben kıskanç bir RAB, kıskanç bir Tanrı'yım. 15 Ülke halkıyla herhangi bir antlaşma yapmayın. Yoksa onlar başka ilahlara gönül verir, kurban keserken sizi de çağırırlar; siz de gider yersiniz. 16 Kızlarını oğullarınıza alırsınız. Kızlar başka ilahlara gönül verirken oğullarınızı da artlarından sürükler. 17 "Dökme putlar yapmayacaksınız. 18 "Size buyurduğum gibi, Aviv ayının belirli günlerinde yedi gün mayasız ekmek yiyerek Mayasız Ekmek Bayramı'nı kutlayacaksınız. Çünkü Mısır'dan Aviv ayında çıktınız. 19 "Bütün ilk doğanlar benimdir; ister sığır, ister davar olsun, ilk doğan erkek hayvanlarınızın tümü bana aittir. 20 İlk doğan sıpanın bedelini bir kuzuyla ödeyin. Bedelini ödemeyecekseniz, sıpanın boynunu kıracaksınız. Bütün ilk doğan oğullarınızın bedelini ödemelisiniz. "Kimse huzuruma eli boş çıkmasın. 21 "Altı gün çalışacak, yedinci gün dinleneceksiniz. Ekim, biçim vakti bile olsa dinleneceksiniz. 22 "İlk buğday biçiminde Haftalar Bayramı, yıl sonunda da Ürün Devşirme Bayramı yapacaksınız. 23 Bütün erkekleriniz yılda üç kez İsrail'in Tanrısı ben Egemen RAB'bin huzuruna çıkacaklar. 24 Öteki ulusları önünüzden kovacak, sınırlarınızı genişleteceğim. Yılda üç kez Tanrınız RAB'bin önüne çıktığınız zaman, kimse ülkenize göz dikemeyecek. 25 "Evinizde maya bulunduğu sürece bana kurban kesmeyeceksiniz. Fısıh kurbanı sabaha bırakılmayacak. 26 "Toprağınızın seçme ilk ürünlerini Tanrınız RAB'bin Tapınağı'na getireceksiniz. "Oğlağı anasının sütünde haşlamayacaksınız."	2 "Seni Mısır'dan, köle olduğun ülkeden çıkaran Tanrın RAB benim. 3 "Benden başka tanrın olmayacak. 4 "Kendine yukarıda gökyüzünde, aşağıda yeryüzünde ya da yer altındaki sularda yaşayan herhangi bir canlıya benzer put yapmayacaksın. 5 Putların önünde eğilmeyecek, onlara tapmayacaksın. Çünkü ben, Tanrın RAB, kıskanç bir Tanrı'yım. Benden nefret edenin babasının işlediği suçun hesabını çocuklarından, üçüncü, dördüncü kuşaklardan sorarım. 6 Ama beni seven, buyruklarıma uyan binlerce kuşağa sevgi gösteririm. 7 "Tanrın RAB'bin adını boş yere ağzına almayacaksın. Çünkü RAB, adını boş yere ağzına alanları cezasız bırakmayacaktır. 8 "Şabat Günü'nü kutsal sayarak anımsa. 9 Altı gün çalışacak, bütün işlerini yapacaksın. 10 Ama yedinci gün bana, Tanrın RAB'be Şabat Günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun, kızın, erkek ve kadın kölen, hayvanların, aranızdaki yabancılar dahil, hiçbir iş yapmayacaksınız. 11 Çünkü ben, RAB yeri göğü, denizi ve bütün canlıları altı günde yarattım, yedinci gün dinlendim. Bu yüzden Şabat Günü'nü kutsadım ve kutsal bir gün olarak belirledim. 12 "Annene babana saygı göster. Öyle ki, Tanrın RAB'bin sana vereceği ülkede ömrün uzun olsun. 13 "Adam öldürmeyeceksin. 14 "Zina etmeyeceksin. 15 "Çalmayacaksın. 16 "Komşuna karşı yalan yere tanıklık etmeyeceksin. 17 "Komşunun evine, karısına, erkek ve kadın kölesine, öküzüne, eşeğine, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin."	6 "'Seni Mısır'dan, köle olduğun ülkeden çıkaran Tanrın RAB benim. 7 "'Benden başka tanrın olmayacak. 8 "'Kendine yukarıda gökyüzünde, aşağıda yeryüzünde ya da yer altındaki sularda yaşayan herhangi bir canlıya benzer put yapmayacaksın. 9 Putların önünde eğilmeyecek, onlara tapmayacaksın. Çünkü ben, Tanrın RAB, kıskanç bir Tanrı'yım. Benden nefret edenin babasının işlediği suçun hesabını çocuklarından, üçüncü, dördüncü kuşaklardan sorarım. 10 Ama beni seven, buyruklarıma uyan binlerce kuşağa sevgi gösteririm. 11 "'Tanrın RAB'bin adını boş yere ağzına almayacaksın. Çünkü RAB, adını boş yere ağzına alanları cezasız bırakmayacaktır. 12 "'Tanrın RAB'bin buyruğu uyarınca Şabat Günü'nü tut ve kutsal say. 13 Altı gün çalışacak, bütün işlerini yapacaksın. 14 Ama yedinci gün bana, Tanrın RAB'be Şabat Günü olarak adanmıştır. O gün sen, oğlun, kızın, erkek ve kadın kölen, öküzün, eşeğin ya da herhangi bir hayvanın, aranızdaki yabancılar dahil, hiçbir iş yapmayacaksınız. Öyle ki, senin gibi erkek ve kadın kölelerin de dinlensinler. 15 Mısır'da köle olduğunu ve Tanrın RAB'bin seni oradan güçlü ve kudretli eliyle çıkardığını anımsayacaksın. Tanrın RAB bu yüzden Şabat Günü'nü tutmanı buyurdu. 16 "'Tanrın RAB'bin buyruğu uyarınca annene babana saygı göster. Öyle ki, ömrün uzun olsun ve Tanrın RAB'bin sana vereceği ülkede üzerine iyilik gelsin. 17 "'Adam öldürmeyeceksin. 18 "'Zina etmeyeceksin. 19 "'Çalmayacaksın. 20 "'Komşuna karşı yalan yere tanıklık etmeyeceksin. 21 "'Komşunun karısına kötü gözle bakmayacaksın. Komşunun evine, tarlasına, erkek ve kadın kölesine, öküzüne, eşeğine, hiçbir şeyine göz dikmeyeceksin.

Kaynakça

^ Levinson, Bernard M. (July 2002). "Goethe's Analysis of Exodus 34 and Its Influence on Julius Wellhausen: The Pfropfung of the Documentary Hypothesis". Zeitschrift für die Alttestamentliche Wissenschaft 114 (2): 212–223
^ "There is another and, acc. to many OT critics, older version of the 'Ten Words' preserved in Exod. 34:11-28, where much more emphasis is laid on ritual prescriptions." (Cross & Livingstone 1997)
^ "There are two lists of pithy prohibitions in Exod. 20:1-17 (paralleled in Deut. 5:6-21) and in Exod. 34:11-26 that occupy pivotal points in the theophany and covenant texts. The lists of Exodus 34 and Deuteronomy 5 are called "ten commandments" in the biblical text (cf. Exod 34:27 and Deut. 4:13; 10:4), and that title, or the equivalent Latin term Decalogue, has traditionally been applied to the list of Exodus 20/Deuteronomy 5. Biblical scholars often distinguish the Exodus 20/Deuteronomy 5 list from the Exodus 34 list on the basis of content by referring to the former as the Ethical Decalogue and the latter as the Ritual Decalogue." (The Hebrew Bible: A Brief Socio-Literary Introduction. Norman Gottwald, 2008:118)
^ Julius Morgenstern 1927 The Oldest Document of the Hexateuch HUAC volume IV
^ Yehezkel Kaufmann 1960 The Religion of Israel: from its beginnings to the Babylonian Exile translated and abridged by Moshe Greenberg. New York: Shocken Press. 166
^ John Bright 1972 A History of Israel Second Edition. Philadelphia: the Westminster Press. 142, 164, 166
^ "The Ten Commandments occur in three versions. Two are almost identical with each other [...], but the third, which apparently replaced the tablets that were broken, is quite different" (Alexander & Baker 2003:501)
^ "What is the purpose of the Decalogue, commonly called the Ten Commandments, and why does the Penteteuch contain three versions (Exodus 20, Deuteronomy 5, and Exodus 34)?" (Aaron 2006:1)
^ "Another series is to be found in Exodus 34:14-26, sometimes referred to as the "Ritual Decalogue" in distinction from the "Ethical Decalogue"; it is called the "ten commandments" in v.28 and was inscribed by Moses at God's dictation on the second set of tablets that replaced the broken ones. The collection in Exodus 34 has some laws in common with the "Ethical Decalogue", but focuses more on cultic matters." (Whybray 1995:116)

Eserler

Levinson, Bernard M. (Temmuz 2002). "Goethe's Analysis of Exodus 34 and Its Influence on Julius Wellhausen: The Pfropfung of the Documentary Hypothesis". Zeitschrift für die Alttestamentliche Wissenschaft. 114 (2). ss. 212-223. doi:10.1515/zatw.2002.011. ISSN 0044-2526.
Mendenhall, George E. (2001). Ancient Israel's Faith and History: An Introduction To the Bible In Context. Louisville: Westminster John Knox Press. ISBN 0-664-22313-3.
Friedman, Richard Elliott (1987). Who Wrote the Bible?. Englewood Cliffs, N.J.: Prentice Hall. ISBN 0-671-63161-6.
Mendenhall, George E. (1973). The Tenth Generation: The Origins of the Biblical Tradition. Baltimore: Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-1267-4.
Kaufmann, Yehezkel (1960). The Religion of Israel, From Its Beginnings To the Babylonian Exile. trans. Moshe Greenberg. Chicago: University of Chicago Press.