İçeriğe atla

Aydede (dergi)

Aydede
EditörRefik Halit Karay
KategorilerDergi, süreli yayın, haftalık
İlk sayı2 Ocak 1922 (I. dönem), 8 Mayıs 1948 (II. dönem)
Son sayı9 Kasım 1922 (II. dönem), 1 Ekim 1949 (II. dönem)
ÜlkeOsmanlı İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu
Türkiye CumhuriyetiTürkiye
DilOsmanlıca, Türkçe (eski ve yeni harflerle)

Aydede, Refik Halit Karay tarafından 1922 yılında İstanbul'da haftada iki gün yayımlanmış daha sonra 1948-1949'da yeniden çıkarılmış siyasi mizah dergisi.

Türk Kurtuluş Savaşı sırasında çıkan en etkili iki mizah dergisinden birisidir (Diğeri Güleryüz). Kurucusu ve başyazarı Refik Halid Karay’dır. Milli Mücadele’ye mizah yoluyla muhalefet eden dergi, kısa süren yayın hayatı boyunca çok sayıda yazar ve çizer yetiştirmiş, kendisinden sonra yayınlanacak mizah dergilerine zemin hazırlamıştır.[1]

Yayın hayatı

1922

İlk sayı 2 Ocak 1922’de yayımlandı. Pazartesi ve Perşembe günleri, dönemin birçok yayını gibi dört sayfa olarak çıktı. 29x40cm boyutlarında idi.[2] Sabah Matbaası’nda basıldı. Düzenli olarak 90 sayı çıktı. Hemen hemen bütün yazı ve karikatürlerinde Milli Mücadele hareketinin eleştirildiği dergi; 30 Ağustos’ta zaferin kazanılmasından sonra Mustafa Kemal resimleri ve övgü yazılarına yer verdi. Derginin kurucusu ve başyazarı Refik Halid, Yüzellilikler listesinde yer alarak yurtdışına sürgün edildi. Derginin son sayısı Refik Halid’in İstanbul’dan ayrıldığı 9 Kasım 1922’de basıldı[2] Son sayıda Refik Halid’in hiçbir yazısına yer verilmedi.

Refik Halid, sürgüne giderken Aydede’yi Yusuf Ziya’ya bırakmıştı. Yusuf Ziya Ortaç, bir ay sonra Orhan Seyfi Orhon ile birlikte aynı kadro, aynı biçim ve yapısı ile Akbaba dergisini çıkarmıştır.[3]

1948

1938’de Yüzelliliklerin yurda dönmesini engelleyen kanun kalkınca İstanbul’a geri gelen Refik Halid, dönüşünden on yıl sonra dergiyi yeniden yayımlamaya başladı. Cumartesi ve Çarşamba günleri 8 sayfa yayımlana derginin ilk sayısı 8 Mayıs 1948’de çıktı. 104. sayıdan itibaren haftada bir gün 12 sayfa olarak çıkmaya başladı. Başlangıçta Tan Matbaası’nda, 110. Sayıdan itibaren Akça Matbaası’nda b asıldı. Sahibi F. Karay (Fatma Karay) olarak belirtilen derginin baş yazarı Refik Halid idi. Dergi bu dönemde antikomünist, başlangıçta büyük ölçüde Amerika yanlısı bir yayın yapmıştır.[3] İkinci dönemine Aydede eski başarısını yakalayamadı ve 1 Ekim 1949 tarihli 125. sayıda kapandı.

Kadrosu

1922

Orhon Seyfi, Halil Nihad, Fazıl Ahmed, Rıza Tevfik, Osman Cemal derginin ilk yayın dönemindeki yazarları arasındadır.[4] Refik Halid “Nakş-ı Berâb” başlıklı 89 başyazının tamamının "Aydede" imzasıyla kaleme aldığı gibi “Kirpi” ve “Refik Halid” imzasyla da yazılar yayımlamaktaydı. Dergideki imzasız yazıların da çoğunun ona ait olduğu düşünülür.[2] Dergide Refik Halid’ten sonra en çok Osman Cemal ve Abdulbaki Fevzi’nin imzalarına rastlanır. Karikatüristler arasında, Rıfkı, Cem, Münif Fehim, Ramiz, Ratip Tahir sayılabilir. Baş çizer Ahmet Rıfkı’dır. Türk karikatür tarihinin başarılı çizerlerinden olan Ahmet Rıfkı, “hain” ve “işkenceci” sıfatları ile de tanınır.[2]

1948

1948'de yeniden çıkarılmaya başladığı dönemde Cemal Refik, Fikret Ali, Semih Mümtaz, Melih Cevdet Anday, Fazıl Ahmet Aykaç, Ercüment Ekrem Talû gibi yazarlar ve Togo, Turhan Selçuk gibi karikatüristler dergiye katkıda bulundu.[4]

Kaynakça

  1. ^ "Necati Tonga, Türk Edebiyatı Tarihinde Mühim Bir Mecmua: Akbaba (1922–1977), Turkish Studies, Cilt 3/2, Bahar 2008" (PDF). 12 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Eylül 2014. 
  2. ^ a b c d "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1922, İnkılap Kitabevi, 2013" (PDF). 29 Kasım 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014. 
  3. ^ a b "Refik Halid Karay (Editor:Ahmet Bozkurt), Aydede 1948, İnkılap Kitabevi, 2013" (PDF). 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014. 
  4. ^ a b "Aydede ve Akbaba, Atılım Üniversitesi Elektronik Bülteni, Sayı 4, Eylül 2006". 24 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2014. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<i>Gırgır</i> (dergi) mizah dergisi

Gırgır Dergisi, 1972'de yayına başlayan, Türkiye'nin en çok satmış kült mizah dergisidir.

<span class="mw-page-title-main">Orhan Seyfi Orhon</span> Türk şair, gazeteci, yazar, yayımcı, siyaset adamı

Orhan Seyfettin Orhon, Türk şair, gazeteci, yazar, yayımcı, siyaset adamı.

Köşe yazısı veya fıkra; bir yazarın ve köşe yazarı'nın herhangi bir konu veya günlük olaylar hakkındaki görüşlerini, düşüncelerini ayrıntılara inmeden anlattığı gazete ve dergilerde yayımlanan kısa fikir yazılarının genel adıdır. Fıkralar, gazete ve dergilerin belli sütun veya köşelerinde yayımlanır. Yazarın, gündelik olayları, özel bir görüşle, güzel bir üslupla, kanıtlama gereği duymadan yazdığı kısa, günübirlik yazılardır.

<span class="mw-page-title-main">Falih Rıfkı Atay</span> Türk gazeteci ve yazar

Falih Rıfkı Atay, İstiklâl Madalyası sahibi Türk yazar, gazeteci ve milletvekili.

<span class="mw-page-title-main">Yusuf Ziya Ortaç</span> Türk yazar

Yusuf Ziyaettin Ortaç, Türk şair, yazar, edebiyat öğretmeni, yayımcı ve siyasetçidir.

<i>Akbaba</i> (dergi) haftalık siyasi mizah dergisi

Akbaba, 1922-1977 yılları arasında yayımlanmış haftalık siyasi mizah dergisi.

<span class="mw-page-title-main">Refik Halit Karay</span> Türk yazar

Refik Halid Karay, Türk yazar.

<span class="mw-page-title-main">Turhan Selçuk</span> Türk karikatürist

Turhan Selçuk, Türk karikatürist.

Osman Cemal Kaygılı, Türk yazardır.

<span class="mw-page-title-main">Cemal Nadir Güler</span> Türk karikatürcü

Cemal Nadir Güler, Türk karikatürist. "Amcabey", "Efruz Bey", "Dalkavuk", "Akla Kara", "Yeni Zengin" gibi tiplerin yaratıcısı.

<i>Uykusuz</i> (dergi) mizah dergisi

Uykusuz, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs'ta haftada bir yayımlanan ve Türkiye'nin en çok satan mizah dergisi. Mürekkep Yayıncılık tarafından perşembe günleri çıkarılan dergi, 16 sayfadır.

Diken, Sedat Simavi tarafından İstanbul'da çıkarılan edebi ve siyasi mizah dergisi. İlk başlarda 15 günde bir çıkarılan dergi daha sonraları haftalık olarak çıkarılmaya başlamıştır ve 72 sayı basılmıştır.

<i>Cem</i> (dergi)

Cem, yılları arasında İstanbul'da Cemil Cem tarafından yayımlanan haftalık mizah dergisi.

<i>Kalem</i> (dergi)

Kalem, Türkçe-Fransızca olarak İstanbul'da 3 Eylül 1908-29 Haziran 1911 yılları arasında yayımlanmış olan haftalık mizah dergisi. Çağdaş Türk mizahı ve karikatürünün öncüsü olarak sayılan dergi.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de yayımlanmış mizah dergileri</span>

Türkiye'de yayımlanmış mizah dergileri

Çınaraltı, 1941-1948 yılları arasında yayımlanmış haftalık Türkçü fikir ve sanat dergisi.

Âyine, 1921-1922 yıllarında İstanbul'da yayımlanmış haftalık mizah dergisidir.

Zümrüd-ü Anka, 11 Ocak 1923'te pazartesi ve perşembe günleri haftada iki kere olmak üzere 23 Nisan 1925'e kadar yayımlanan mizah dergisidir. Derginin imtiyaz sahibi Semih Lütfi Erciyes, sorumlu müdürü ise Zeki Cemal Bakiçelebioğlu'dur. Matbaa-i Şems ie Cihan Biraderler Matbaası'nda basılmış olup toplamda 224 sayıdan yayımlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye'de basın</span> Türk basınına genel bakış

Türkçe olarak ilk gazete II. Mahmut'un emriyle 1 Kasım 1831'de kurulan Takvîm-i Vekâyi'dir ve bu adım, Osmanlı'de baskı makinesinin kurulmasından uzun bir süre sonraya denk gelmektedir. Takvîm-i Vekâyi, yayın hayatı boyunca birkaç kez kapatılmış ve 1922 itibarıyla meclis tarafından Resmî Ceride ve daha sonra Resmî Gazete adıyla yayımlanmıştır. İngiliz diplomat ve gazeteci William Churchill tarafından 1840 yılında yayın hayatına başlayan ve 1866'da kapanan Cerîde-i Havâdis, ikinci Türkçe gazetedir. 1860 yılında Osmanlı devlet adamı ve gazeteci Agâh Efendi tarafından hazırlanan Tercümân-ı Ahvâl, basılan ilk özel gazetedir. Yazarları arasında İbrahim Şinâsî ve Ahmed Vefik Paşa da yer almıştır. Sonraki yıllarda ise kurucusu Şinasî olan Tasvîr-i Efkâr yayımlanmış fakat 1866'da kapanmıştır.