Ayda Dünya

Ayda Dünya
Il mondo della luna

Joseph Haydn portresi Ressam:Thomas Hardy (1791)
Özgün isim	Il mondo della luna
Müzik	Joseph Haydn
Libretto	Carlo Goldoni
Gala	3 Ağustos, 1777
İlk gösterim yeri	Eszterháza Sarayı, modern Macaristan
Oyuncular	Ecclitico, Sahte müneccim, tenör Ernesto, Bir şövalye, kontralto kastrato Buonafede, Venedikli bir tüccar, bas Clarice, Buonafede'nin kızı, soprano Flaminia, Buonafede'nin bir diğer kızı, soprano Lisetta, Buonafede'nin oda hizmetçisi, mezzo-soprano Cecco, Ernesto'nun uşağı, tenör

Ayda Dünya Hob. dizini: 28-7 (İtalyanca: İl mondo della luna; İngilizce:The World on the Moon), libretto'su 1750'de Carlo Goldoni tarafından İtalyanca yazılmış; besteci Joseph Haydn tarafından hazırlanmış "opera buffa" janrında bir 3 perdelik operadır. İlk temsili 3 Ağustos 1777'de modern Macaristan'da Eszterháza'da yapılmıştır.

Haydn'in 1777de hazırladığı "Ayda Dünya" opera eserinden önce Goldoni tarafından hazırlanmış olan libretto yine aynı adlı opera eseri olarak 7 diğer besteci tarafından bestelenmiştir. Bunlardan ilki Baldassare Galuppi tarafından bestelenmiş ve 1750'de Venedik Karnaval sezonunda ilk temsilleri başarılı olarak yapımlanmıştır. Bundan sonra aynı Goldoni librettosu "Florian Leopold Gassmann" (1761), Niccolò Piccinni (1762), "Pietro Antonio Avondano" (1765), Giovanni Paisiello (1774, 1777, 1783, 1792) ve "Gennaro Astarıta" (1774) tarafından opera eserleri olarak bestelenmiş ve yapımlanmıştır.

Goldoni'nin hazırladığı librettoyu kullanan Haydn 1777'de patronu olan Prens Niklaus Esterhazy'nin küçük oğlu olan Kont Nikolaus Esterhazy ile Kontes Maria Anna Wissenhoff'un evlenme töreni şenlikleri için "Ayda Dünya" operasını hazırlamış ve bu eser 3 Ağustos 1777'de Esterhazy Şatosunda Heydn'in patronu ve yeni evliler önünde Haydn'in orkestra şefliği altında ilk defa icra edilmiştir.

Bu eser bazen Almanca adı olan "Die Welt auf dem Monde" ile bir "singspiel" janrında eser olarak, özellikle Alman operaevlerinde temsil edilmektedir.

Günümüzde Haydn'in "Ayda Dünya" operası, diğer Haydn operaları gibi, dünya operaevlerinin normal repertuvarlarında fazla izlenmeyen bir opera eseridir. Dünya opera temsillerini izleyen en inanılır kaynak olan "Operabase" veri bankası ve websitesine göre 2005-2010 döneminde Haydn'ın "Ayda Dünya" operası dünya operaevlerinde yapımlanma sayısı sıralanmasına göre 156. sırayı almaktadır. Fakat aynı dönemde Avusturya opera yapımlarına göre sıralanmada 23. olarak bulunmakta ve tüm Haydn operaları arasında yapılan sıralanmada 20 adet yapımlanma ile başı çekmektedir.^[1]

Sahte astronomcu Ecclitico'nun evinde bulunan bir teras. Bu terasta küçük bir teleskop monte edilmiş bir gözlemci kulesi. Tam ay altında yıldızlarla dolu bir gök.

Ecclitico ve dört öğrencisi ay hakkında bir ilahi şarkısı söylemektedirler. Ecclitico, Buonafede gibi, aptalları nasıl her zaman aldattabilecegini söyleyerek kendinle övünmektedir. Tam bu sıraya sahneye Buonafede girer. Buonafede pek bilgisiz olup ay hakkında en ufak bir şey bile bilmemektedir. Ecclitico ona terasta bulunan gayet güçlü olduğunu bildirdiği teleskop ile ayin bir cam gibi şeffaf olan yüzeyinden ay içinde bulunan evleri seyredileceğini ve bu evler içinde yaşamakta bulunan genç kadınların uyumak için yataklarına yatmak için elbiselerini çıkartıp geceliklerini giymelerini seyrebileceğini ifşa eder. Bunun üzerine Buonafede Ecclitico'nun teleskopunu kullanarak ayı gözümlemeye girişmeye karar ve teleskobu kullanmaya baslar. Ama gerçek ay yüzeyi göreceğine Ecclitico'nun uşaklarının telekopun en uç merceği önünde yaptıkları yapmacık temsilleri seyretmektedir. Bu yapmacık temsili seyreden Buonafede çok güzel bir kadının bir yaşlı adam ile sarmaş dolaş kucaklaştıklarını; genç kadının kocasının karısını kendine vefasızlıkla ihanetini cezalandırmaya hazırlanmasını ve genç kadının erkek sevgilisinin her isteğinin genç kadın tarafından itaatle yerine getirilmesini görür ve bunların gerçek gözümlemeler olduğunu sanmaktadır Buonafede kendine bunları gösterdiği için Ecclitico'ya birkaç kıymetli sikkeyi bahşiş olarak verir. Sonra Buonafede sahneden ayrılır.

Sahnede yalnız kalan Ecclitico kendi kendine yüksek sesle söylenerek bu yaşlı adam yaptığı oyunda amacının yaşlı adamdan para sızdırmak olmadığını; oyunun esas amacının kendinin yaşlı adamın kızı Clarice ile evlenmesini sağlamak olduğunu açıklar.

Bir soylu olan Ernesto da Clarice'nin kızkardeşi Flamia'ya âşık olmuştur. Ernesto'nun uşağı olan Cecco'da Buonafede'nin kadın hizmetçisi olan Lisetta'ya âşık olmuştur. Buonafede ise Clarice ve Flamia adlı bu iki kızı için zengin damat adayları bulup iki kızını bu zengin kişilerle evlendirmek istemektedir.

Ecclitico Ernesto ve Cecco ile konuşarak eğer biraz daha fazla paraları olsa idi tüm problemlerinin çözümlenebilmesinin imkân dahilinde olacağını onlara bildirir. Ernesto gayet ağır ve ciddi arya olan "Begli occhi vezzosi (Çok güzle gözler için)" şarkısını Flamia'nın gözlerinin içine bakarak büyük aşk ve ümitle söyler ve ikisinin evlenip birlikte yaşamaya başlama tarihini gayet sabırsızlıkla beklediğini kıza bildirir. Ernesto'nun uşağı Cecco herkesin bir aldatmaca oyunu oynamaya katılmış olduğuna inanmıştır. Fakat Cecco hayatında karşılaştığı her sorunu hic ciddiye almamakta ve hayatının komik taraflarını bularak tüm sorunlara çare bulduğunu iddia edip ciddi davranışlardan kaçınmaktadır.

Buonafede'nin evinde bir oda:

Buonafede'nin kızları Flamınia ve Clarice babalarının kendilerine karşı gayet sert, tiran bir şekilde davrandığından şikayetçilerdir. Flaminia uzun bir arya söyler ve bu aryanın konusu eğer insan ruhunu tümüyle mantık egemenliği altına alsa bile aşk sonunda araya girerek her şeyi kendi hakimiyeti altına alacağıdır. Buonafede kızı Clarice'yi inatçı olmakla itham eder. Clarice karşı gelerek eğer babası olarak kendine bir uygun koca bulmaya hazır değilse kendinin uygun bir erkeği koca seçeceğini bildirir. İki kız kardeşin görüşleri değişiktir. Clarice söylediği aryalarla gayet gerçekçi ve pratik görüşlere dayandığını göstermektedir. Buonafede kızlarının oda hizmetçisi olan Lisetta'yı kendine uygun bir kadın olarak görmektedir. Onu kendine inandırmak için ona oradaki teleskoptan bakarak bu teleskoptan gördüğü ayın harikalarını görmeye onu davet eder. Lisetta onun parasına göz dikmiştir ve bu nedenle ona karşı sevgi gösterileri yapmaktadır. Onu sevdiğini, gayet iffetli olduğunu ve ona karşı vefalı olacağını ona bildirir ama onun bu faziletleri gerçekte olmadığı seyircilerce bilinmektedir.

Eccliticio sahneye gelerek Ay İmparatoru kendisini aydaki sarayına gelerek huzuruna çıkması için davet ettiğini bildirir. Aya gitmek için bir özel iksir içmesi yeterlidir ve bu sıvı iksir de kendisine gönderilmiştir. Buonafede de Ecclitaico ile birlikte aya gidip imparator huzuru çıkmak istediğini ona söyler. Eccliticio buna razı olur. Gönderilen sıvı iksirin yarısını içmesi için Buonafede'ye verir ve kalanı da kendi içecektir. Gerekten bu iksir bir uyku ilacıdır. Eccliticio kendi yarısını içer gibi yapar. Diğer yarıyı içen Buonafede derin bir uykuya dalıp aya gitme rüyaları görmeye başlar. Clarice ve Lisetta önce onun olduğunu anıp onun mirasına konma sevincine girerler.

Ecclitico'nun bahçesi. Bahçenin ay yüzeyinde olduğunu Buanofede'yi inandırmak için bahçe acayip şekilde güya ayın yüzeyine benzeyen bir dekorla kaplanmış:

Eccliticio ve Ernesto bir aldatmaca mizansen hazırlayarak Buonafade uykusundan uyanınca kendisinin gerçekten ayda olduğuna inanması için bir gizli oyun planı hazırlamışlardır ve bu planın gelişmesini aralarda görüşmektedir. Buonafade uyandığında güya ay aristokratları gibi gayet zarif giysiler giymiş bale mensuplarının sundugu bir bale dansı ile eğlendirilmeye başlanır. Güya ay geleneklerine uyarak kadınlar çok uysal davranmaktadırlar. Ecclitico ona kendi kızları ve onların oda hizmetçisi tarafından ağırlanacağını bildirir. Cecco Ay İmparatoru gibi giyinip rol yapmaya başlar ve Ernesto ise Hesperagus yıldızı rolü yapmaktadır. Buonafede aydaki bu türlü yaşayışı çok beğenmiştir. Bale mensupları onu ağırlamak niyetiyle yeni bir bale temsiline başlarlar. Lisetta sahneye girdiğinde bu gizli tertipten haberdar değildir. Buonafede onunla flört etmeye başlar. Cecca ona kendiyle evlenip Ay İmparatoriçe olmasını teklif eder. Bu Lisetta'yı şaşırtır. İki kızı Flamınia ve Clarice sahneye gelirler ve imparator Cecca'ya acayip bir seremoni ile biat ettiklerini gösterirler. Cecca Lisetta'nın imparatoriçe olarak taç giymesi seremonisine hazırlık yaptığını bildirir. Flamınia Ernesto ile Clarice'de Ecclitico evlenmek için seremonilere katılacaklardır. Bu maskaralık sırasında Buonafede üç yeni çiftin evlenmesini kabul ettiğini anlar. Fakat bu sonuçlar için kendisinin kandırıldığını ve bu gerçeği anlayıp aklının başına gelmesi epeyce zaman almıştır.

Ecclitico'nun evinde bir oda:

Buonafede'yi aldatmak için ona karşı oyun yapanlar günlük elbiselerini giyip sahneye gelmişlerdir. Buonafede'yi kendi evinden çıkmasını önleyerek sanki onu evinden hapis tutmaktadırlar. Buonafede'nin bundan kurtulama çaresini ona bildirirler. Kızlarından onlara karşı aksi disiplinci davranışlarından dolayı onu affetmelerini istemesi gerekmektedir. Ayrıca da her iki kızına da daha iyi bir evlilik yapabilmeleri için epeyce drahoma vermeye söz vermesi gerekmektedir. Sonunda Buonafede bu şartlara razı olur.

Yıldızlarla dolu bir gök ve ışıl ışıl tam ay:

Clarice ve Ecclitico birbirlerine karşı olan aşkları konulu bir araya söylerler. Bu aryada açıklanan askdan etkilenen Buonafede iki gencin düzenledikleri oyunu hoş gördüğünü açıklar ve onlara karşı daha önceki sıkı disiplinli kontrolcü davranışından pişman olduğunu onlara bildirir. Herkes artık mutlu olmuştur ve bu mutlulukların herkesin sevinçle katıldığı sanki bayrammış gibi eğlence ile karşılarlar.

Haydn, bu eserin partitur notalarında şu küçük orkestrayı öngörmüştür:

• 2 flüt, 2 obua, 2 fagot
• 2 korno, 2 trompet
• yaylı çalgılar
• 1 timpani
• 1 klavsen, resitatifler için

• Uvertür

• Koro - O Luna lucente
• Koro - Prendiamo, fratelli
• Koro - Servitor obbligato
• İntermezzo I - Il signor Buonafede
• Kavatina - Ho veduto una ragazza
• İntermezzo II - Ho veduto! ho veduto!
• Kavatina - Ho veduto un buon marito
• Intermezzo III - Oh questa assai mi piace!
• Kavatina - Ho veduto dall'amante,
• Arya - La ragazza col vecchione
• Arya - Un poco di denaro
• Arya - Begli occhi vezzosi
• Arya - Mi fanno ridere
• Arya - Ragion nell'alma siede
• Arya - Son fanciulla da marito
• Arya - Una donna come me
• Resitatif - È poi la mia Lisetta
• Finale I - Vado, vado; volo, volo

• Sinfonia - Ecco qui Buonafede
• Bale - Oh che ninfe gentili! Oh che fortuna!
• Koro- Como felice, che goder lice
• Arya - Voi lo sapete come son fatte
• Marş - Umilmente m'inchino
• Arya - Un avaro suda e pena
• Arya - Qualche volta non fa male
• Arya - Che mondo amabile
• İkili - Non aver di me sospetto
• Resitatif - Lei è mio... ma se poi... ma s'io non sono
• Arya - Se lo comanda, ci venirò
• Bale - Figlie, mie care figlie
• Arya - Se la mia stella
• Arya - Quanta gente che sospira
• Finale - Al comando tuo lunatico

• İntermezzo - Voglio sortir, cospetto!
• İkili - An certo ruscelletto
• Finale - Dal mondo della luna

• Opera
• Joseph Haydn

• Bu madde kısmen İngilizce Wikipedia '"Il mondo della luna" maddesi kaynaklıdır. [1] 19 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

• Osborne, Richard, "Il mondo della luna", Kaynak:Sadie, Stanley (Ed.), (1998) The New Grove Dictionary of Opera, Cilt. xxxx. Londra: MacMillan Publishers, Inc. ISBN 0-333-73432-7 ISBN 1-56159-228-5 (İngilizce)
• Gossett, Philip ve Brauner, Patricia (2001), "Il mondo della luna", Kaynak: Holden, Amanda (ed.), The New Penguin Opera Guide, Londra: Penguin. ISBN 0-14-029312-4 (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Ayda Dünya ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• "IMSLP.org" websitesinde Il mondo della luna, Hob.XXVIII:7 (Haydn, Joseph) maddesinde sesler için ve tüm eser için partitür notaları ve genel enformasyon, Online: [2] 19 Nisan 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)
• "Librettidopera.it" websitesinde "Il mondo della Luna" maddesinde bu operanın orijinal İtalyanca librettosu. Online: [3] 31 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca)
• "J. Haydn: Il Mondo della Luna 2009 - HudbaZnojmo.cz " maddesi "YouTube" websitesinde opera eserinin tümünün video kaydı. Online: [4] 19 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim tarihi:27.6.2017).
• "F. J. Haydn: Il mondo della luna - Direttore Bruno Nicolai" maddesi "YouTube" websitesinde opera eserinin tümünün video kaydı Online: [5] 17 Ağustos 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Erişim tarihi:27.6.2017).