Ayasofya, resmî adıyla Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi, İstanbul'da kiliseden camiye çevrilmiş önemli bir tarihî yapıdır. Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından, 532-537 yılları arasında İstanbul'un tarihî yarımadasındaki eski şehir merkezine inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedrali olmuştur. 1453 yılında İstanbul'un Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra II. Mehmed tarafından camiye dönüştürülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1934 yılında yayımlanan kararname ile tadilat çalışmasına alınmış, 1935 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile müzeye dönüştürülme kararı alınıp müzeye dönüştürülmüş, kazı ve tadilat çalışmaları başlatılmış ve 1935'ten 2020'ye kadar müze olarak hizmet vermiştir. 2020 yılında ise tekrar camiye çevrilmiştir. 2024 yılında caminin üst katı ücretli bir müze olarak hizmet vermeye başlamıştır. Böylelikle Ayasofya'nın alt katı cami, üst katı müze olmuştur.
Ayasofya ya da eskiden Ayasofya Kilisesi, Trabzon'un Fatih Mahallesi'nde bulunan tarihi yapı.
Sofya, Bulgaristan'ın başkenti ve en büyük şehri. Nüfusu yaklaşık 1,3 milyon kişidir. Balkan Yarımadasının merkezinde, Bulgaristan'ın batısındaki Sofya Havzasında yer alır.
Kalenderhane Camii ya da eski adıyla Theotokos Kyriotissa Kilisesi, İstanbul'un Vefa semtinde Doğu Roma döneminden kalma bir yapıdır. Bozdoğan Kemeri'nin en doğu ucunun güneyinde yer alır. Doğu Ortodoks Kilisesi formundadır. 18. yüzyılda Osmanlı'lar tarafından camiye çevrilmiştir. Yüksek olasılıkla kilise ilk durumunda Theotokos Kyriotissa'ya adanmıştı. Yapı, Yunan haçı kemerli Bizans kilisesi örneğinin var olan birkaç örneğinden birini temsil eder. Plan ve üslup özelliklerine göre binanın 9. veya 10. yüzyıla ait olduğu varsayılır.
Kara Camii, Sofya’da 1528 yılında Kanunî Sultan Süleyman’ın emri ile Mimar Sinan tarafından yapılan, 1903 yılında kiliseye çevrilen cami. Bulgaristan'da günümüzde Sveti Sedmoçislenitsi Kilisesi olarak bilinmektedir.
Arap Camii, Türkiye'nin İstanbul iline bağlı Beyoğlu ilçesindeki Galata semtinde yer alan cami. Önceleri Aziz Paolo (San Paolo) veya Aziz Domeniko Kilisesi (San Domenico) olarak bilinen ibadethane, 1453 yılında şehrin Osmanlı egemenliğine girmesinin ardından camiye çevrildi.
Küçük Ayasofya Camii, İstanbul'un Küçük Ayasofya Mahallesi'ndeki cami. Bizans İmparatoru I. Justinianus ve karısı Theodora tarafından 527-536 yılları arasında Aya Sergios ve Bakhos Kilisesi adıyla yaptırılan kilise, 1497'de II. Beyazıt dönemi Darüssaade ağası Hüseyin Ağa tarafından camiye çevrilmiştir.
Aşağıda camiye dönüştürülmüş kiliselerin bir bölümü bulunmaktadır. Eğik olarak yazılan isimler günümüzde artık cami olarak kullanılmamaktadır.
Fenari İsa Camii, Molla Fenari Camii ya da eski adıyla Lips Manastırı Kilisesi, İstanbul'da, eskiden Ortodoks kilisesi olarak kullanılırken Türklerin şehri ele geçirmesi ile birlikte camiye çevrilen bir ibadethanedir.
İmrahor İlyas Bey Camii veya Studios Manastırı, Hagios İoannes Prodromos Kilisesi, günümüze ulaşabilen en eski Bizans Dönemi dini yapısıdır. İstanbul'un Fatih ilçesi, Yedikule semtinde, İmam Aşir Sokak'ta bulunmaktadır.
Zeyrek Camii veya Pantokrator Manastırı, İstanbul'un Fatih ilçesine bağlı Fazilet Sokağı'nda Haliç'e bakan büyük bir camidir. İki eski Bizans kilisesi ve birleştirilmiş bir şapelden oluşur ve Konstantinopolis'teki Orta Bizans mimarisinin en iyi örneğini temsil eder. Ayasofya'dan sonra İstanbul'da ayakta kalan en büyük Bizans dinî yapısıdır.
Kümbet Camii ya da Havariler Kilisesi, Kars'ta yer alan tarihi bir yapı. 10. yüzyılda Ermenilerin katedral kilisesi olarak inşa edilen yapı, Doğu'nun Ayasofya'sı diye nitelendirilir. Ermeni Kırımı'ndan sonra camiye çevirilmiştir.
İznik Ayasofya Camii veya İznik Ayasofya Orhan Camii veya eskiden Azize Sofya Kilisesi, İznik'in tam ortasında, surlarla çevrili kentin dört kapısından gelen yolların kesiştiği yerde inşa edilmiş olan yapıdır.
V. Leon (775- 25 Aralık 820), 813 – 820 döneminde Bizans imparatoru.
Ayasofya veya Kutsal Bilgelik Kilisesi, Selanik'te bulunan dinî yapılardan biridir. Kilise olarak kurulup sonradan camiye dönüştürülen bu yapı, şehrin en eski yapılarından biridir ve UNESCO listesindedir. Üçüncü asırdan beri bu yerde bir kilise bulunmaktadır fakat şimdiki yapı 7. asırda inşa edilmiştir. İstanbul’daki Ayasofya örnek alınmıştır. Kilisenin içine ikonlar çizilmiştir. Binanın planı Yunan haçı şeklindedir ve orta Bizans devri mimarisinin en iyi örneklerinden biridir.
Aşağıdaki liste modern Arnavutluk sınırları içinde bulunan Osmanlı camilerin bir listesi.
Ohri Ayasofya Kilisesi, Kuzey Makedonya'nın Ohri ilçesinde bulunan, Osmanlı İmparatorluğu döneminde cami olarak da hizmet veren üç nefli bir Orta Çağ kilisesidir.
Yeni Cami, Lefkoşa'nın kuzey kesiminde yer alan bir camidir. İçinde bulunduğu Yenicami Mahallesi'ne adını verir. Mevcut cami 1898-1899 yılında tamamlanmış olup, yanında bulunan ve günümüze kalıntıları ulaşan eski cami ise kiliseden çevrilmişti.
Hacı Bendo Camii veya Hacı Bedo Camii (Xhamia e Haxhi Bedos), Arnavutluğun Borşi köyünün yanındaki Sopot tepesinin üstünde bulunmakta olan ve Osmanlı döneminde inşa edilen tarihî bir Türk dinî yapısıdır. Yapı, Borşi Kalesi'nin içinde bulunmaktadır. Fakat bu cami komünizm dönemde zarar görmüştür ve bugüne kadar yeniden ibadete açılamıştır. Eskiden kırmızı tuğladan olan kubbesi, bugün beton ile kapatılmıştır. Bölgedeki Bizans dönemi kiliseler ve manastırlar bugün restore edilirken Hacı Bendo Camii bugüne kadar restore edilmemiştir. İçindeki Müslüman freskler ve nakkaşlık işleri yok olma tehlikesindedir. Taştan olan minaresinin yarısı eksiktir.
Ortaköy Kilise Camii veya Berta Camii, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Ortaköy'de bir camidir. Bu köye eski adını veren Berta Manastırı'nın ana kilisesinin camiye çevrilmesiyle ortaya çıkmıştır.
Bulgaristan
1878'te Ayasofya
1925'te Ayasofya
Ayasofya'nın şimdiki dış hâli