İçeriğe atla

Ay krateri

Lunar Orbiter 1'den Webb krateri görünümü

Ay krateri, Ay'daki çarpma kraterleridir. Ay'ın yüzeyinde, tümü çarpmalarla oluşan birçok krater bulunmaktadır. Uluslararası Astronomi Birliği, günümüzde 1.675'i tarihlendirilmiş 9.137 krateri tanımaktadır.[1]

Kategorizasyon

1978'de Lunar & Planetary Lab'den Chuck Wood ve Leif Andersson, Ay çarpma kraterlerinin sınıflandırılması için bir sistem tasarladılar.[2] Sonraki etkilerle nispeten değişmemiş olan kraterlerden bir örnekleme kullandılar ve ardından sonuçları beş geniş kategoride gruplandırdılar. Bunlar, tüm Ay çarpma kraterlerinin yaklaşık% 99'unu başarıyla oluşturdu.

LPC Krater Tipleri aşağıdaki gibiydi:

  • ALC — çapı yaklaşık 10 km veya daha az olan ve merkezi zemini olmayan küçük, fincan şeklinde kraterler. Bu kategorinin ilk örneği Albategnius C'dir.
  • BIO — ALC'ye benzer, ancak küçük, düz zeminlidir. Genel çapı yaklaşık 15 km'dir. Ay krateri arketipi Biot'tur.
  • SOS - iç kat geniş ve düzdür, merkezi bir tepe noktası yoktur. İç duvarlar teraslanmamıştır. Çap normalde 15–25 km aralığındadır. Arketip Sosigenes'tir.
  • TRI — bu karmaşık kraterler, iç duvarlarının yere çökmesini sağlayacak kadar büyüktür. Boyutları 15–50 km arasında değişebilir. İlk örnek krater Triesnecker'dir.
  • TYC - bunlar 50 km'den daha geniş, teraslı iç duvarlar ve nispeten düz zeminler. Sıklıkla büyük merkezi tepe oluşumlarına sahiptirler. Tycho, bu sınıfın arketipidir.

Birkaç yüz kilometre çapından sonra TYC sınıfının merkezi tepe noktası kaybolur ve bunlar havza olarak sınıflandırılır. Boyut olarak ay denizlerine benzer, ancak koyu lav dolgusu olmayan büyük kraterlere bazen talasoidler denir.[3]

Kaynakça

  1. ^ Yang, Chen; Zhao, Haishi; Bruzzone, Lorenzo; Benediktsson, Jon Atli; Liang, Yanchun; Liu, Bin; Zeng, Xingguo; Guan, Renchu; Li, Chunlai; Ouyang, Ziyuan (Aralık 2020). "Lunar impact crater identification and age estimation with Chang'E data by deep and transfer learning". Nature Communications. 11 (1). s. 6358. arXiv:1912.01240 $2. Bibcode:2020NatCo..11.6358Y. doi:10.1038/s41467-020-20215-y. PMC 7755906 $2. PMID 33353954. 
  2. ^ Wood C. A.; Anderson L. (1978). "New morphometric data for fresh lunar craters" (PDF). Proceedings of the 9th Lunar and Planetary Science Conference, Houston, Texas, March 13–17, 1978. Cilt 9. ss. 3669-3689. Bibcode:1978LPSC....9.3669W. 10 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Aralık 2022. 
  3. ^ J. A. Jackson; J. P. Mehl; K. K. E. Neuendorf (American Geological Institute), (Ed.) (2005). Glossary of Geology (5. bas.). Springer Science & Business Media. s. 665. ISBN 978-0-922-15276-6. 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Kasım 2022. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Merkür</span> Güneş sisteminde yer alan, Güneşe en yakın ve sistem içerisindeki en küçük gezegen

Merkür, Güneş Sistemi'ndeki en küçük ve Güneş'e en yakın gezegendir. Adını, ticaret ve iletişim tanrısı ve tanrıların habercisi olan antik Roma tanrısı Mercurius'tan (Mercury) almıştır. Yüzey kütleçekimi yaklaşık olarak Mars ile aynı olan bir karasal gezegen olarak sınıflandırılır. Yüzeyi, milyarlarca yıldır biriken sayısız çarpma olayının bir sonucu olarak yoğun şekilde kraterlerle kaplıdır. En büyük krateri olan Caloris Planitia, 1.550 km (960 mi) çapındadır ve gezegenin çapının üçte biri kadardır. Dünya'nın uydusu Ay'a benzer şekilde Merkür'ün yüzeyi, bindirme faylarından kaynaklanan geniş bir uçurum sistemi (yarıklar) ve çarpma olayı kalıntıları tarafından oluşturulan parlak ışın sistemleri sergiler.

<span class="mw-page-title-main">Ay</span> Dünyanın doğal uydusu

Ay, Dünya'nın tek doğal uydusu ve Güneş Sistemi içindeki beşinci büyük doğal uydudur. Dünya ile Ay arasında ortalama merkezden merkeze uzaklık 384.403 km, yani Dünya'nın çapının yaklaşık otuz katı kadardır. Jeofiziksel açıdan Ay, gezegen kütleli gök cismi veya uydu gezegendir. Kütlesi, Dünya'nın kütlesinin %1,2'si ve çapı 3.474 km (2.159 mi) ile Dünya'nın yaklaşık dörtte biri kadardır. Yüzeyinde kütleçekim etkisi yerçekiminin yaklaşık %17'sidir. Ay, Dünya'nın yörüngesinde bir turunu 27 gün 7 saatte tamamlar. Dünya, Ay ve Güneş geometrisinde görülen periyodik değişimler sonucunda her 29,5 günde tekrar eden Ay'ın evreleri oluşur.

<span class="mw-page-title-main">Meteoroit</span> Güneş Sisteminde bulunan,  büyüklüğü kumdan kaya boyutuna kadar değişebilen enkaz parçacığı

Meteoroit, dış uzayda bulunan küçük bir kaya veya metal cisimdir. Meteoroitler, asteroitlerden önemli ölçüde daha küçük ve boyutları taneciklerden bir metreye kadar değişen nesneler olarak ayırt edilirler. Meteoroitlerden daha küçük nesneler, mikrometeoroit veya uzay tozu olarak sınıflandırılır. Pek çoğu kuyruklu yıldızlardan veya asteroitlerden gelen parçalardır, diğerleri ise Ay veya Mars gibi gök cisimlerinden çarpma etkisiyle fırlatılmış olan uzay enkazıdır.

<span class="mw-page-title-main">Phobos (uydu)</span> Marsın iki uydusundan biri

Phobos Mars'ın iki uydusundan biridir. Yunancada Phobos Korku anlamına gelir. Mars'ın diğer uydusu Deimos'dan hem daha büyüktür, hem de Mars'a daha yakındır. Güneş Sistemi'ndeki tüm diğer uydular içinde gezegenine en yakın konumlanmış uydudur. Yörüngesi Mars yüzeyinden sadece 6000 km yüksekliktedir ve ortalama çapı 22 km'dir.

<span class="mw-page-title-main">Oberon (uydu)</span> Uranüsün uydusu

Oberon, Uranüs'ün önemli uydularının en dışta olanıdır. Ortalama 760 km çapıyla Uranüs'ün ikinci en büyük uydusudur. 1787 yılında William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Adı William Shakespeare'in A Midsummer Night's Dream adlı oyununda perilerin kralı olan Oberon'dan gelir. Oberon'un yörüngesi kısmen Uranüs'ün Manyotosferinde bulunmaktadır.Dış yüzeyi ile çekirdek arasındaki sınırda Sıvı su tabakası mevcut olabilir. Dış yüzeyinde çok sayıda çarpma kraterleri bulunur, yaklaşık olarak 210 kilometre çapında çarpma kraterlerinin olduğu düşünülüyor.

<span class="mw-page-title-main">Çarpma krateri</span>

Çarpma krateri, bir gezegenin, Ay'ın veya başka bir katı cismin yüzeyinin de, daha küçük bir cismin yüzeye hiper hızla çarpmasıyla oluşan bir dairesel çöküntüdür. Patlama veya içsel çökme nedeniyle oluşan volkanik kraterlerin tersine çarpma kraterleri, çevresindeki araziden yükseklik olarak daha alçakta olan kenar ve zeminleri yükseltir. Çarpma kraterleri küçük, basit, kâse biçiminde çöküntüden geniş, karmaşık çoğul halkalı çarpma havuzuna kadar dağılım gösterir. ABD'nin Arizona eyaletinde bulunan Barringer Meteor Krateri küçük çarpma kraterinin dünya üzerindeki en bilindik örneğidir.

<span class="mw-page-title-main">Bosumtvi Gölü</span> Ganada göl

Bosumtwi Gölü Gana'daki tek doğal göldür. Yaklaşık 105 kilometre (65 mi) çapında eski bir çarpma krateri içindedir. Yaklaşık 30 km (19 mi) Ashanti'nin başkenti Kumasi'nin güneydoğusundadır ve popüler bir rekreasyon alanıdır. Bosumtwi Gölü'nün krater gölü yakınlarında toplam nüfusu yaklaşık 70.000 olan yaklaşık 30 köy vardır. Turistlerin geldiği köyler arasında en popüler genellikle Abono'dur.

<span class="mw-page-title-main">Selenoloji</span> ayın fiziksel özelliklerinin bilimsel çalışması

Selenoloji ya da aybilim, Ay'ı inceleyen bilim dalına denir. Ay'ın yapısı, Dünya'nınkinden apayrıdır. Ay'ın hatırı sayılır bir atmosferi olmadığından hava durumu ve dolayısıyla ondan kaynaklanacak bir erozyon görülmez; Ay'ın levha tektoniği yoktur ve kütleçekimi, Dünya'nınkinden azdır. Küçük boyutlarından dolayı daha çabuk soğumuştur. Yüzeyinin karmaşık morfolojisi farklı süreçlerin kombinasyonuyla, bilhassa çarpma kraterleri ve volkanizmayla meydana gelmiştir. Ay farklılaşmış bir cisim olup kabuk, manto ve çekirdekten meydana gelir.

<span class="mw-page-title-main">Tycho (Ay krateri)</span> Ay krateri

Tycho, Ay'ın Dünya'ya bakan yüzünde güney kesimde bulunan ve adını Danimarkalı astronom Tycho Brahe'den (1546-1601) alan bir çarpma krateridir. 108 milyon yaşında olduğu tahmin edilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Sinan (krater)</span> Merkür gezegenindeki krater

Sinan, Merkür gezegeninde 134 km çapında bir çarpma krateridir. Krater tabanının güney-güneybatı tarafında ve merkezin biraz batısında simetrik bir çukuru vardır. Güney sınırında daha küçük bir isimsiz kraterle birlikte, Sinan krateri kart oyunlarında bulunan maçaya benzer bir şekil oluşturur. Krater, adını 16. yüzyıl Türk mimarı Mimar Sinan'dan almıştır. İsim, Uluslararası Astronomi Birliği tarafından 1976'da kabul edildi.

<span class="mw-page-title-main">21 Lutetia</span> ana kuşak asteroidi

Lutetia, ana asteroit kuşağında yer alan bir M-tipi asteroitdir. 1852 yılında Hermann Goldschmidt tarafından keşfedildi. Adı, Paris'in Latincesi olan Lutetia'dan gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Ay'ın uzak yüzü</span>

Ay'ın uzak yüzü', Ay'ın yörüngesindeki eşzamanlı dönüş nedeniyle her zaman Dünya'dan uzağa bakan yarımküresidir. Yakın yüzü karşılaştırıldığında, uzak yüzünün arazisi çok sayıda çarpma krateri ve nispeten az sayıda düz ve karanlık ay denizleri ile engebelidir, bu da Güneş Sistemi'ndeki Merkür ve Callisto gibi diğer çorak yerlere daha yakın bir görünüm vermektedir. Güney Kutbu-Aitken Havzası olan Güneş Sistemi'ndeki en büyük kraterlerden birine sahiptir. Yarımküre bazen "Ay'ın karanlık yüzü" olarak adlandırılır, burada "karanlık", "güneş ışığından yoksun" yerine "bilinmeyen" anlamına gelmektedir. Ay'ın her iki tarafı iki hafta güneş ışığı alırken, karşı taraf iki hafta gece yaşamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Güney Kutbu-Aitken Havzası</span>

Güney Kutbu-Aitken Havzası, Ay'ın uzak yüzünde bulunan bir çarpma krateridir. Yaklaşık 2.500 km çapında ve 6,2 ila 8,2 km derinliğinde, Güneş Sistemi'ndeki bilinen en büyük çarpma kraterlerinden biridir. Ay'da tanınan en büyük, en eski ve en derin havzadır. 4,2 ila 4,3 milyar yıl önce, Nektar Öncesi dönemde oluştuğu tahmin edilmektedir. Adını, bir uçta Ay'ın Güney Kutbu ve kuzey ucunda Aitken krateri olmak üzere havzanın zıt taraflarındaki iki özelliğinden almıştır. Bu havzanın dış kenarı, Dünya'dan Ay'ın güney kolunda yer alan ve bazen gayri resmi olarak "Leibnitz Dağları" olarak adlandırılan devasa bir sıradağ olarak görülebilir.

<span class="mw-page-title-main">Kepler (ay krateri)</span>

Kepler, batıda Oceanus Procellarum ile doğuda Mare Insularum arasında uzanan bir ay çarpma krateridir. Güneydoğuda Encke krateri bulunur. Kepler, adını 17. yüzyıl Alman astronomu ve matematikçisi Johannes Kepler'den almıştır.

Bedout veya daha spesifik olarak Bedout High, yaklaşık 250 kilometre (160 mi) Canning'de Avustralya'nın kuzeybatı kıyısının 250 km ötesinde bulunan ve Roebuck havzalarını örten jeolojik ve jeofiziksel bir yapıdır. Deniz tabanı topoğrafyasından belli olmamakla birlikte yaklaşık 30 kilometre (19 mi) çapında, şeklen kabaca dairesel bir alandır. Eski kayaların 4 kilometre (2,5 mi) kadar yükseltildiği bölgede yüzeye doğru uzanır ve 250 kilometre (160 mi) çapında, çok büyük, gömülü bir çarpma kraterinin merkezi olabilir. Bedout High, 1970'lerde ve 1980'lerde iki petrol sondaj platformu sondaj yaptı. Adını, yakındaki Bedout Adası'ndan alır.

<span class="mw-page-title-main">HED meteoriti</span> akondrit grubu

HED meteoritleri, akondrit meteoritlerin bir alt grubu olan bir klanı temsil eder. HED, "howardit–eukrit–diyojenit" kelimelerinin baş harflerinden oluşur. Bu akondritler, farklılaşmış bir ana cisimden gelmiş ve Dünya'da bulunan magmatik kayaçlardan çok da farklı olmayan yoğun bir volkanik süreç geçirmişlerdir. Bu nedenle Dünya'daki magmatik kayaçlara çok benzerler.

<span class="mw-page-title-main">Fermi (krater)</span>

Fermi, duvarlı ova olarak adlandırılan kategorideki büyük bir çarpma krateridir. Adını İtalyan-Amerikalı fizikçi ve Nobel ödüllü Enrico Fermi'den almıştır. Ay'ın uzak yüzünde yer alır ve Dünya'dan görülemez. Dolayısıyla bu kraterin yörüngedeki bir uzay aracından gözlemlenmesi gerekir.

<span class="mw-page-title-main">Dünya'daki çarpma kraterlerinin listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Dünya üzerindeki çarpma yapılarının aşağıdaki listesi, 2018 itibarıyla Earth Impact Database'de kayıtlı 190 doğrulanmış kraterden bir seçkiyi içermektedir. Listelerin yönetilebilirliğini korumak için, belirli bir zaman dilimindeki sadece en büyük çarpma yapıları dahil edilmiştir. Farklı kıtalar için alfabetik listeler aşağıdaki Kıtalara göre çarpma yapıları bölümünde bulunabilir.

<span class="mw-page-title-main">Çarpma yapısı</span> gezegensel bir yüzeye çarpma sonucu oluşan krater benzeri jeolojik yapı

Çarpma yapısı, genellikle dairesel veya krater benzeri bir jeolojik yapıdır. Bu yapı, gezegensel bir yüzeye çarpan cismin etkisiyle oluşan, deforme olmuş ana kayaç veya tortul tabakalarından meydana gelir. Yapının erozyon düzeyi ne olursa olsun bu terim kullanılabilir. Buna karşılık bir çarpma krateri, bir çarpma yapısının yüzeydeki belirtisidir. Dünya'da çoğu durumda, çarpma krateri erozyon nedeniyle yok olmuştur ve geriye sadece çarpmanın deformasyona uğrattığı kayaç veya tortul tabakaları kalmıştır. Bu, Ay'da korunan bozulmamış eski kraterlerin ve Güneş Sistemi'ndeki yaşlı yüzeylere sahip diğer jeolojik olarak aktif olmayan kayaç cisimlerin aksine, Dünya üzerindeki neredeyse tüm eski çarpma kraterlerinin kaderidir. Çarpma yapısı, daha az kullanılan ve "yıldız yarası" anlamına gelen astroblem terimiyle eş anlamlıdır.

<span class="mw-page-title-main">Apollo (krater)</span> Aydaki çarpma krateri

Apollo krateri, Ay'ın uzak yüzündeki güney yarım kürede bulunan devasa bir çarpma krateridir. Bu oluşum, batı kenarının yanında bulunan büyük Oppenheimer kraterini gölgede bırakır. Barringer krateri kuzey duvarı boyunca uzanır. Güneydoğusunda Anders krateri ve doğu kenarının hemen yanında Kleymenov krateri bulunur.