İçeriğe atla

Avustralya Aborijin dillerinin transkripsiyonu

1856 yılına ait bir kitaptan Gamilaraaya ait alfabenin harflerinin resimsel gösterimi. eng (ŋ) ve sesli harfin uzun olduğunu göstermek için (¯) olan işaretler belirtilmiştir.

Avrupalıların gelişinden önce, Avustralya Aborijin dilleri yalnızca konuşma dilleriydi ve yazma sistemleri yoktu. Kolonicilerin Latin alfabesi Avustralya Aborijin dillerinin transkripsiyonu için kaçınılmaz şekilde kullanılmıştır, fakat seslerin nasıl temsil edildiğinin detayları zamanla ve yazardan yazara değişmiştir, bazen aynı sözcük veya ismin çok büyük şekillerde farklı yazımı oluşmuştur.

Erken yazım

İlk başlarda, Avustralya dilleri yazarın duyduğu şekilde İngilizce yazım kurallarına göre yazılmaktaydı. Bu ise Avustralya dillerinde farklı olan fakat İngilizce olmayan seslerin yazımda tek olarak yazılmasına sebep olmuştur. Aynı zamanda Avustralya dillerinde alofon olan fakat İngilizcede farklı olan seslerin farklı yazılmasına sebep olmuştur.

İngilizcedeki birçok Avustralya Aborijin dili kökenli sözcük, aşağıdaki kuralları kullanmıştır ve asıl dilinde sözcüğün nasıl telaffuz edildiği konusunda kesin bir fikir veremez.

Avustrayla dillerinin zamanla transkripsiyonları
Dil Anlamı Erken
yazımı 		Modern
yazımı 		Telaffuz (IPA) Notlar
Guugu Yimidhirr “dil”unjar (1770)[1]
ngandar (1901)[2]		nganhdhaar (1979)[3][ŋan̪d̪aːɻ]İlk telaffuzlar sözcük başındaki [ŋ] sesini kaçırmışlardır ve dişsel sessizlerden ayırt edememişlerdir.
Gamilaraay “bal”wuddul (1903)[4]warrul (1993)[5][waɾul]İlk telaffuzlar [ɾ] ve [d] seslerini ayırt etmemişlerdir, bu ikisi İngilizcede alofondur fakat Avustralya dillerinde değildir.

Dilbilimsel konuda daha çok bilgiye sahip yazarlar, bazen ŋ veya ġ sembollerini /ŋ/ için kullanmışlardır, ñ sembolünü /ɲ/ için, sesli harfin uzun olduğu göstermek için (¯) veya inceltme işareti (^) uzun ünlüler için, sesli harflerin kısa okunması için (˘) sembolleri kullanılmıştır, fakat bunlar genellikle tutarsız olarak kullanılmıştır.

Modern pratik yazım

Bugün Avustralya dilleri üzerinde çalışan dilbilimciler belirli fonemik yazımları kullanmaktadırlar, bu sayede her konuşulan sözcük yalnız bir şekilde yazılır ve her yazılan sözcük yalnız bir şekilde okunabilir.

Genellikle, fakat her zaman değil, pratik yazımlar yalnızca temel Roman alfabesi harflerini kullanır. Bu ise standart karakteri olmayan sesler için digrafların kullanılmasını gerektirir. Bazı durumlarda bu belirsizliklere yol açar, örneğin tek ses /ŋ/ ve sessiz harflerinin /ng/ her ikisi de ng olarak yazılabilir. Genellikle n.g (araya nokta eklenerek), n’g (kesme işareti ekleyerek) veya nk şekillerinde yazılarak bu sorunun üstesinden gelinebilir.

Sesliler ve yarı sesliler

Çoğu Avustralya dilleri üç sesli kullanır, bunlar i, a ve u olarak yazılırlar. Bazı durumlarda e veya o olarak ses verebilir, fakat e veya o olarak yazılmazlar, örneğin Martuthunira sözcüğü wirrirri "alev" kabaca vereri olarak [weɾeɾɪ] telaffuz edilir. Uzun sesliler çift harfle gösterilirler, örneğin ii /iː/, aa /aː/, uu /uː/.

İngilizcedeki yarı seslilerden w ve y İngilizcede olduğu gibi telaffuz edilir. Bazı dillerde w u sesinin yanında ve y i sesine yanında telaffuz edilmez fakat dilbilimciler yine de onları yazmayı terchi eder. Örneğin Gamilaraay yinarr "kadın" gerçekte inar olarak telaffuz edilir [inar].

Az sayıda dilde dişsel yarı sesli mevcuttur, bu ise yh olarak telaffuz edilir (aşağıdaki boğumlamanın yeri kısmına bakınız).

Rotikler

Avustralya dillerinin birçoğu iki rotiğe veya r-gibi seslere sahiptir: Amerikan İngilizcesinde olduğu gibi r olarak yazılan bir üstdamaksıl aproksiman; ve ses titremesi şeklinde veya çarpma şeklinde bir ses (her ikisi de İspanyolcada bulunur) olan ve rr olarak yazılan ses.

Bu iki r'den sadece birine sahip dillerde, yalnızca r yazılır.

Boğumlamanın yeri

Çiftdudaksıl, artdamaksıl ve alveoler sessizler genellikle İngilizcede olduğu gibi yazılırlar, örneğin p /p/, b /b/, m /m/, k /k/, g /ɡ/, ng /ŋ/, t /t/, d /d/, n /n/, l /l/. Ng ayrıca eng olarak adlandırılan ŋ karakteri ile de yazılabilir.

Damaksal sessizler bir alveoler sessiz + j şeklinde eklenen digraf ile gösterilirler, örneğin tj /c/, dj /ɟ/, nj /ɲ/, lj /ʎ/. J tek başına dj yerine veya ny nj yerinede kullanılabilir.

Dişsel sessizler alveoler sessiz + h şeklinde eklenen digraf ile gösterilirler. Örneğin th /t̪/, dh /d̪/, nh /n̪/, lh /l̪/. th Avustralya İngilizcesinde olduğu gibi frikatit değildir, fakat İrlanda İngilizcesinde olduğu gibi kesme şeklindedir.

Üstdamaksıl sessizler r + alveoler sessiz şeklinde digraf ile gösterilirler. Örneğin rt /ʈ/, rd /ɖ/, rn /ɳ/, rl /ɭ/.

Bazı dillerde damaksıl-artdamaksıl sessizler vardır, damaksıl ile artdamaksıl arasındadır. Yanyuwa için, yk /ɡ̟/, nyk /ⁿɡ̟/ (bir ön-genizsel duruş— Ön-genizsel için aşağıya bakınız), nyng /ŋ̟/ olarak yazılırlar.[6]

Duruşların seslendirilmesi

Avustralya dillerinin birçoğu seslendirilmiş ve sessiz duruşları ayırt etmez, bu nedenle t ve d aynı sesin farkları olarak olur. Her iki alofon aynı şekilde yazılır, fakat sessiz veya sesli sembollerden hangisinin kullanılacağı o dilde kullanım sıklığına göre değişir. Bazı diller bir dilbilimci tarafından sesli sembolle yazılırken, diğer tarafından sessiz sembolle yazılabilir. Daha fazlası, bazı dilbilimciler bir dildeki bazı sessizler için sessiz olanı kullanırken diğeri için sesli sembolü kullanmayı seçebilirler.

Ancak bazı diller sesli ve sessiz duruşları ayırmaktadır.

Ön-genizsel

Bazı diller ön-genizsel sessizlere sahiptir, genizsel bir sesten önce bir duruş olur ve bu tek ses olarak kabul edilir. Yanyuwada bunlar mb /mb/, ngk /ŋɡ/, nj /ɲɟ/, nth /ⁿd̪/, nd /ⁿd/, rnd /ɳɖ/[6] olarak yazılırlar.

Kaynakça

Kanıt gösterilen kaynaklar

  1. ^ Cook, James (1955). The Journals of Captain James Cook. Cambridge: Cambridge University Press. 
  2. ^ Roth, Walter E. (1901). The structure of the Koko-Yimidir language. Brisbane: Government Printer. 
  3. ^ Haviland, John (1979). "Guugu Yimidhirr Sketch Grammar". R. M. W. Dixon and B. Blake (Ed.). Handbook of Australian Languages Vol I. ss. 26-180. 
  4. ^ Mathews, R. H. (1903). "Languages of the Kamilaroi and Other Aboriginal Tribes of New South Wales". The Journal of the Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. Cilt 33. ss. 259-283. 
  5. ^ Austin, Peter (1993). A Reference Dictionary of Gamilaraay, northern New South Wales. La Trobe University. 28 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006. 
  6. ^ a b Bradley, John (1992). Yanyuwa Wuka: language from Yanyuwa country. 22 Aralık 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006. 

Genel kaynaklar

  • Dixon, R. M. W. (2002). Australian Languages: Their Nature and Development. Cambridge: Cambridge University Press. 25 Mayıs 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2006. 
  • McGregor, William (2004). The Languages of the Kimberley, Western Australia. London, New York: Taylor & Francis. ss. 21-26. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Arap harfleri</span> Arap alfabesini temel alan yazı sistemi

Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.

<span class="mw-page-title-main">Rusça</span> Doğu Slav dili

Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kiril alfabesi</span> Slav dillerinin kullanımında rol oynayan bir alfabe

Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Uygurca</span> Uygur Türkçesi

Uygurca veya Yeni Uygurca, Uygurlar tarafından konuşulan, Türk dillerinin Uygur grubunda yer alan bir dil.

<span class="mw-page-title-main">Meroitik yazı</span>

Meroitik yazı, Meroë Krallığı'nın Meroitik dili yazmak için en azından MÖ 200 yılında kullandığı Mısır hiyeroglif ve Demotik kökenli bir alfabedir, ayrıca bir olasılıkla onu izleyen Nübye krallıklarının dilini yazmak için de kullanılmıştır. Eski Eski Nübyece daha sonraları Yunan uncial alfabesi ile yazıldığında bu alfabeye üç tane Meroitik glif (karakter) de dahil edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Letonca</span> Letonyanın resmi dili

Letonca ya da bir diğer adıyla Letçe, Letonya'nın resmî dilidir. 1,4 milyon kişi ana dil olarak, 1-1,5 milyon kişi yabancı dil olarak, toplamda yaklaşık 3,2 milyon kişi tarafından konuşulur. 33 harfli bir alfabe kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">İzlandaca</span> İzlandanın resmî dili olan Kuzey Cermen dili.

İzlandaca, Cermen dillerinden biri ve İzlanda'nın resmî dilidir. İzlandacaya en yakın diller, Faroe Adaları'nda konuşulan Faroe dili ile Sognamål gibi Batı Norveç lehçeleridir. İzlanda, anakaraya uzak bir ada devleti olmasından dolayı, diğer ülkelerle arasında kayda değer oranda kültür alışverişi gerçekleşmemiş, bunun sonucunda dile çok az yabancı sözcük girmiştir. İzlanda'nın konumu Amerika'ya daha yakın olmasına rağmen, İzlandaca bir İskandinav dilidir.

Eski İngilizce şu anki İngiltere olan bölgenin belli bölümlerinde ve Güney İskoçya'da 5. yüzyılın ortalarından 12. yüzyılın ortalarına kadar konuşulmuş İngilizcenin eski şeklidir. Bu dil, Batı Cermen dillerinden birisiydi ve bu yüzden de Eski Frizce ve Eski Saksoncayla yakından ilgilidir. Ayrıca dil, Kuzey Cermen dil grubundan Eski Norsçanın da büyük etkisi altında kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Harf</span> alfabetik bir yazı sisteminde grafem

Harf, yazı yazmak için kullanılan semboldür. Harfler, Seslerin yazı sistemlerindeki karşılığıdır. Harflerin hepsi birleşerek alfabeyi oluştururlar. Yazı harfler dışında rakam, noktalama işaretleri ya da başka semboller içerebilir ama harfler yazının en temel öğesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ayırıcı im</span>

Ayırıcı im, fonetik işaret veya diyakritik; telaffuz, ton ve diğer ayırıcı unsurları belirtmek için gliflere eklenen imdir. Örneğin Latin harflerine geçiş döneminde Türkçedeki ötümsüz artdişyuvasıl sürtünmeli ünsüz sesini karşılamak için yeni arayışlara gidilmiş ve mevcut S harfine sedil eklenerek Ş harfi elde edilmiştir. O > Ö veya A > Â ya da Y > Ý gibi harflerde ayırıcı imlere örnekler görülebilir.

Artdamaksıl genizsil ünsüz sürekli, tonlu, art damak ünsüzüdür. IPA'da olarak ifade edilir. Genellikle <ñ> harfiyle gösterilir. Türkçede hâlâ yaşayan bir sestir ancak Türkiye Türkçesinde gösterimi yoktur. Kazak Türkçesi, Türkmen Türkçesi gibi çoğu Türk dilinde gösterilir. Kiril Abecesi kullanan Türk dillerinde n sesine karşılık gelen harfe kuyruk çizilmesi ile (Ң) gösterilir.

Telaffuz, söyleyiş, sesletim ya da boğumlanma; bir dildeki sözcüklerin söyleniş biçimi. Telaffuz sözcüğü Arapça kökenlidir. Dilbilimde, ilgili sözcük ya da cümlenin kullanıldığı dilin okuma özellikleri ve sese dönüşmesinin ifadesi olan telaffuz, kendi içinde yöresel farklılıklar gösterebilir. Her dilin söyleyiş özellikleri farklıdır. Türkçe yazıldığı gibi okunan bir dil olmasına karşın, yerel söyleniş ayrımları ile bunun geçerli olmadığı durumlar görülür. Ayrıca Türkçeye yabancı dillerden geçen sözcükler için de telaffuzdaki vurgu kuralları söz konusu olmayabilir.

Latinizasyon (Romanizasyon) tabiri genel olarak Latin alfabesi dışındaki ses sistemlerinin Latin alfabesine çevrilmesini ifade eder. Arapçanın Latin alfabesine çevirisi yapılırken bu uygulamaların hiçbirinde (fonetik alfabeler hariç) ortak bir uygulama geliştirilememiştir. Çünkü her ülke kendi harflerini esas alan bir çeviri sistemi benimsemiştir. Fakat yine de ana hatlarıyla genel kabul görmüş bazı sesler ve simgeler tercih edilmeye başlanmıştır. Ortak Türkçe alfabesi esas alınarak yapılan bir işaret sistemi büyük oranda geliştirilmiş durumdadır. Fakat yine de çeşitli ülkelerin, sesleri simgelerken kullandıkları harflerin değişik olması nedeniyle farklılıklar ortaya çıkmaktadır.

Yunancanın romanizasyonu, genelde Yunan alfabesi ile yazılan Yunanca metinlerin, Latin alfabesi ile temsili veya bunu yapmayı sağlayan bir sistemdir. Yunancanın romanizasyonu için çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. Bu yöntemler, kaynak metnin Eski Yunanca mı Modern Yunanca mı olduğuna ve arzu edilen dönüştürmenin transkripsiyon mu transliterasyon mu olduğuna bağlı olarak değişiklik göstermektedir.

İmlâ veya yazım, bir dilin söz varlığını o dilde yürürlükte olan ses, şekil, köken vb. kurallara uygun olarak yazıya geçirme; dildeki sözleri kurallarına uygun olarak yazma. Alfabetik dillerde standart belirleme açısından imlâ, ortografi biliminin bir alt disiplinidir.

<span class="mw-page-title-main">Avustralya İngilizcesi</span>

Avustralya İngilizcesi, İngilizcenin Avustralya'da konuşulan türü.

Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.

Çengel işareti, dil biliminde ve çoğu dilde kullanılan bir diyakritik işarettir. Türkçede yalnız sessiz harflerde kullanılan ve harflerin ses değerlerini değiştiren bir göstergedir.

Fula İngilizce telaffuz: [ˈfuːlə], Fulani İngilizce telaffuz: [fʊˈlɑːniː] veya Fulah, Batı ve Orta Afrika'da 20 ülkeye yayılan bir süreklilik içinde çeşitli lehçeler olarak konuşulan bir dildir.

Fonetik transkripsiyon, semboller kullanılarak konuşma seslerinin her birinin bir karakterle gösterilmesidir. Fonetik transkripsiyonun en yaygın hali, bir fonetik alfabe kullanılarak yapılan çeşididir, bunun en bilineni Uluslararası Fonetik Alfabe’dir (IPA).


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.