Avrupa
| Avrupa | |
|---|---|
  | |
| Alan | 10.186.000[1] km² (3.932.836 sq mi) |
| Nüfus | 745.173.774 (2021) |
| Yoğunluk | 72,9/km² |
| Ülkeler | 50 Ülke 8 De facto |
| Halklar | İngiliz Kafkasya halkları Alman Fransız İskandinav İtalyan İspanyol Yunan Türk Serbomakedon |
| Dil aileleri | Hami-Sami dilleri ailesi Kafkas dilleri Moğol dilleri Hint-Avrupa dilleri ailesi Ural dilleri ailesi Türk dilleri Baskça Yunanca İtalyanca İspanyolca |
| Büyük şehirler |  İstanbul Moskova Londra Paris Madrid Sankt-Peterburg Berlin Atina Roma Barselona |
| Zaman dilimi | En batısı :UTC-1 (İzlanda) En doğusu: UTC+5 (Rusya) |
Okyanusu
Avrupa, kuzeyde Arktik Okyanusu, batıda Atlantik Okyanusu, güneyde Akdeniz ve doğuda Asya ile çevrili bir kıtadır. Avrupa'nın Asya'dan Ural Dağları, Ural Nehri, Hazar Denizi, Büyük Kafkaslar, Karadeniz ve Türk Boğazlarının su yolları ile ayrıldığı kabul edilir.[2]
Avrupa'nın yüzölçümü yaklaşık 10,18 milyon km²'dir ve bu da onu en küçük ikinci kıta yapmaktadır.[3] Coğrafi olarak kıtanın %39'unu, nüfusunun ise %15'ini oluşturan Rusya, Avrupa'nın en büyük ve en kalabalık ülkesidir. 2021 yılı itibarıyla Avrupa'nın toplam nüfusu yaklaşık 745 milyondur.[4]
Antik
Avrupa kültürü, soyu Antik Yunan ve Antik Roma'ya kadar uzanan Batı uygarlığının başlangıç noktasıdır.[5][6] MS 476'da Batı Roma İmparatorluğu'nun çöküşü ve ardından gelen Kavimler Göçü, Avrupa'nın antik tarihinin sonu, Orta Çağ'ın ise başlangıcı oldu. Rönesans hümanizmi, coğrafî keşifler, sanat ve bilim, modern çağa öncülük etti. Portekiz ve İspanya tarafından başlatılan Keşif Çağı'ndan bu yana, Avrupa küresel meselelerde baskın bir rol oynadı. 16. ve 20. yüzyıllar arasında, Avrupalı güçler çeşitli zamanlarda Amerika kıtasını, neredeyse tüm Afrika ve Okyanusya'yı ve Asya'nın çoğunluğunu sömürgeleştirdiler.
Aydınlanma Çağı, ardından gelen Fransız Devrimi ve Napolyon Savaşları, kıtayı 17. yüzyılın sonundan 19. yüzyılın ilk yarısına kadar kültürel, politik ve ekonomik olarak şekillendirdi. 18. yüzyılın sonunda Büyük Britanya'da başlayan Sanayi Devrimi, önce Batı Avrupa'da, sonrasında tüm Dünyada radikal ekonomik, kültürel ve sosyal değişime yol açtı. Her iki dünya savaşı da çoğunlukla Avrupa'da gerçekleşti, 20. yüzyılın ortalarında Sovyetler Birliği ve Amerika Birleşik Devletleri'nin öne çıkması, Batı Avrupa'nın dünya meselelerindeki hakimiyetinin azalmasına neden oldu. Soğuk Savaş sırasında Avrupa, 1989 Devrimleri'ne, Berlin Duvarı'nın yıkılmasına ve Sovyetler Birliği'nin dağılmasına kadar Batı'da NATO, Doğu'da Varşova Paktı arasında Demir Perde boyunca bölündü.
1949'da, ortak hedeflere ulaşmak, gelecekteki savaşları önlemek ve Avrupa'yı birleştirmek fikriyle Avrupa Konseyi kuruldu.[7] Avrupa bütünleşmesi fikri, bir konfederasyon ve bir federasyon arasında yer alan ve ayrı bir siyasi varlık olan Avrupa Birliği'nin kurulmasına yol açtı. AB, Batı Avrupa'da kuruldu, ancak 1991'de Sovyetler Birliği'nin çöküşünden bu yana doğuya doğru genişlemektedir. Avrupa Birliği ülkelerinin çoğunun para birimi Euro'dur.
Etimoloji
Avrupa, Sami dillerde Erep (yahut Irib), güneşin battığı taraf anlamına gelir. Fenikelilerden Yunanlara geçen bu ad, Yunancada Europa olmuş ve Ege Denizi'ne göre batıda bulunan ülkelere bu ad verilmiştir.
Ayrıca mitolojide Fenike kralı Agenar ile Telepassa'nın kızının adıdır. Boğa şekline giren Zeus tarafından İda'ya kaçırılmış, Zeus'tan Minos, Sarppedon ve Rhadamnthys isminde üç oğlu olmuştur, adı bu yarımadaya verilmiştir.[8]
Tarihçe
Öteden beri büyük krallık ve imparatorluklara beşiklik yapmış bu yarımada, endüstri devriminden sonra da gelişmişliğini korumuş ve diğer tüm kıtalara göre endüstrileşmesini kısa sürede tamamlamıştır.
Avrupa'nın önemi; konumu, yüz ölçümü, doğal kaynakları, nüfusu ve fiziki özelliklerinden değil sahip olduğu insan kaynağı ve onun niteliklerinden ileri gelmektedir. İyi eğitilmiş insanlardan oluşan nüfus, bilim ve teknolojide göstermiş olduğu ilerlemeler sayesinde ekonomik yönden de gelişmiş ve yüksek bir hayat standardına ulaşmıştır. Doğal kaynakları görece az olan Avrupa, bu gelişmesini tamamen eğitimli insan kaynağına ve sömürgecilik sisteminin kazanımlarına borçludur. Günümüzde dünyanın en büyük güç odağı olan ABD'nin halkı da büyük oranda Avrupa kökenlidir. Ayrıca bilimsel ve teknolojik gelişmelerin kilometre taşları olan önemli buluşların çoğu da Avrupalılar tarafından gerçekleştirilmiştir.[] Avrupa ülkelerinin her yönden birleşmesini amaçlayan ve bu yolda önemli aşamalar gerçekleştiren Avrupa Birliği, Avrupa'nın yeryüzündeki gücünü ve önemini daha da artırmaktadır.
1990 yılına kadar (Soğuk Savaş'ın bitimi) Avrupa'da birbirinden farklı siyasal ve ekonomik sistemler ve bunların temsilcilerinden oluşan bloklar mevcuttu. Bunlardan biri, şimdi de mevcut olan çok partili demokratik sistemi ve serbest piyasa ekonomisini uygulayan Batı Bloku, diğeri ise tek partili sosyalist siyasal sistemle ekonomiyi uygulayan Doğu Bloku'ydu. Ancak Doğu Bloku'nun lideri olan SSCB'nin ekonomik ve siyasal sisteminin iflas etmesiyle doğu bloğu da çökmüştür. Eski Doğu Bloku ülkeleri, ekonomik ve siyasal sistem olarak Batı Bloku'na yakınlaşma yolunda önemli adımlar atmışlardır. Çok partili demokratik sisteme ve serbest pazar ekonomisine geçiş yapmanın sancıları büyük oranda atlatılmıştır. Avrupa Birliği'ne yapılan başvurular olumlu karşılanmış ve başvuran ülkeler ile AB arasında uyum çalışmaları sürdürülmektedir. Doğu Bloku'nun askeri örgütü olan Varşova Paktı da dağıtılmış ve eski Doğu Bloku ülkeleri, Batı Avrupa'nın askeri örgütü olan NATO'ya girmek için başvuruda bulunmuşlar, bu konuda önemli gelişmeler sağlamışlardır. Böylece Avrupa'da 1990 öncesinin askeri, ekonomik ve siyasi kutuplaşması önemli ölçüde ortadan kalkmıştır.
Coğrafya
Avrupa geleneksel olarak Dünya'daki 7 kıtadan biri olarak düşünülmekle birlikte aslında Asya ile coğrafi açıdan bağlantılı bir kıtadır ve bazen Avrasya adı altında anılır. Avrupa'nın geleneksel tanımına göre Ural Dağları Avrupa'nın doğudaki sınırını oluştururlar. Güneydoğu'daki sınırını Ural Nehri oluşturur. Sınır Hazar denizi, Kafkas Dağlarının zirveleri boyunca devam eder, Karadeniz, İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı'yla belirlenir. Akdeniz Avrupa'nın güney sınırını, Kuzey Buz denizi kuzey sınırını, Atlas Okyanusu ise kuzey ve batı sınırını belirler. İzlanda Avrupa'dan çok Kuzey Amerika'ya yakın olmakla birlikte Avrupa'nın bir parçası olarak sayılmaktadır. Avrupa yarımadası güneyde Afrika kıtasına oldukça yaklaşır (Cebelitarık Boğazı 14 km). Güneydoğuda ise Asya ile hemen hemen bitişir (İstanbul Boğazı 0,7 km., Çanakkale Boğazı 1,3 km.).
Avrupa'nın yüz ölçümü 10.523.000 km² dir. Bu ise yeryüzünün %2'i, karaların %7'si Avrasya'nın 1/5'i demektir. Avrupa, yaklaşık olarak harita üzerinde 35 ile 70 kuzey paralel daireleri ile 10 ile 60 doğu meridyenlerinin çerçevelediği bir üçgene benzer. Yarımadada 0-4 saat dilimleri yer alır.
Avrupa'nın uç noktaları ise; kuzeyde Kuzey burnu (71° 10' kuzey enlemi), güneyde Mora'daki Mani Yarımadası'nda bulunan Matapan burnu (36° 23' kuzey enlemi), Batıda Rocca (Portekiz) burnu (9° 29' batı boylamı), doğuda Ural dağları (60° doğu boylama)'dır. Rocca burnu ile Ural Dağları arasındaki uzunluk 5500 km, Kuzey burnu ile Matapan burnu arasındaki genişlik 3800 km'dir.
Avrupa ülkeleri kültürleri, coğrafi konumları, yani bulundukları yer, ekonomik, sosyal gelişmişlik gibi kriterler göz önünde bulundurularak; Batı Avrupa ülkeleri, Kuzey Avrupa Ülkeleri (İskandinavya ve Baltık ülkeleri), Akdeniz ülkeleri, Orta Avrupa ülkeleri, Doğu Avrupa ülkeleri ve Balkan Ülkeleri gibi gruplara ayrılmaktadır.
Avrupa'nın genel coğrafi özellikleri şöyledir:
- Avrupa bir devrimler yarımadasıdır. Özellikle demokrasi, endüstriyel ve bilimsel açıdan dünyayı etkileyen devrimleri gerçekleştirmiştir.
- Nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bir yarımadadır. Hayat seviyesi yüksektir. Nüfus artışı çok azdır. Hatta bazı ülkelerde nüfus azalması vardır.
- Avrupa, dünyada ihracat ve ithalatta önde gelen yarımadadır. Dünyada üretilen endüstri ürünlerinin üçte biri bu kıtaya aittir.
- Endüstrileşmiş ülkelerin toplandığı bir kıtadır. Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, İtalya ve Almanya endüstrileşme açısından çok ileri durumdadır.
- Çeşitli uluslara mensup insanların yaşadığı Avrupa'da 50 civarında devlet vardır. Komşu ülkeler arasında dil, ekonomik ve kültürel açıdan önemli farklar bulunur.
Avrupa'ya ait ölçümler
- Yüzölçümleri: 10.600.000
- Nüfusu: 743.000.000 kişi
- Nüfus yoğunluğu: 70 kişi/km²
- En yüksek ve en alçak noktası: Elbruz Dağı 5642 m(Rusya Kafkasları), Hazar Denizi'nin kuzeyi -28m.[9]
- En büyük gölü: Ladoga Gölü -18.400
- En büyük adası: Büyük Britanya
Ekonomi
Avrupa ekonomisi, 50 farklı devlet içinde 743 milyondan fazla kişiyi kapsar. Benzer diğer kıtalar, Avrupa devletlerinin farklı zenginlikleri, en fakirlerinin diğer kıtalardaki en fakir devletlerin yaşam standartlarından ve GSYİH koşullarından çok üstünde olmasına rağmen. Zenginlikler farkı en kabaca Avrupa boyunca batı-doğu bölümünde görülebilir. Batı Avrupa ülkelerinin hepsi yüksek GSYİH ve yaşam standartlarına sahipken Avrupa ekonomilerinin pek çoğu hala eski Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ve çöken Sovyetler Birliği'nden hasıl olmaktadır. Buradaki Avrupa sözcüğü Avrupa ekonomisi sınırlarını Asya'da Kıbrıs sınırı olarak içerir.
Kıta olarak Avrupa dünyada en büyük ekonomiye sahiptir. Avrupa'nın en geniş ulusal ekonomisi Almanya olup, nominal GSYİH sıralamasında dünyada 3. sırada, satın alma gücü paritesi'ne (SAGP) göre beşinci sıradadır. Avrupa'nın ikincisi Birleşik Krallık olup, nominal GSYİH'de dünyada 5. sırada ve SAGP'de dokuzuncudur. Avrupa Birliği dünyanın en geniş (IMF ve Dünya Bankası'na göre 2005) veya ikinci en geniş ekonomisidir. (CIA World Factbook-2006)
Demografi
2017 yılı Birleşmiş Milletler tahminlerine göre Avrupa'da yaklaşık 742 milyon kişi yaşamakta olup; bu değer dünya nüfusunun dokuzda birinden biraz fazlasına tekabül etmektedir. Bu tahmin 38 milyon kişinin yaşadığı Sibirya'yı saymış, ancak Türkiye'nin Avrupa'da yer alan bölgelerindeki 12 milyon kişiyi dahil etmemiştir. Kıta, Asya'dan sonra en yüksek nüfus yoğunluğuna sahiptir. Avrupa'nın ve dünyanın en yüksek nüfus yoğunluğuna sahip devleti Monako olmaktadır.
Çoğu ülkenin düşük doğum oranına sahip olduğu Avrupa'da nüfus artışının %85'inden göçmenler sorumludur.[11] Kıta, yaklaşık 71 milyon göçmen ile dünyadaki bölgeler içerisinde en yüksek göçmen nüfusunu barındırmaktadır.[12] 2017'de AB üyesi ülkelere toplamda 2,4 milyon kişi AB dışı ülkelerden göç etmiştir.[13]
Tarihi açıdan 16. yüzyıldan beri Avrupa'dan Yeni Dünya'ya yapılan göçler ile de bu bölgelerde Avrupa kökenli topluluklar oluşmuştur. Kuzey Amerika'nın yanı sıra Güney Amerika'da bulunan Uruguay, Arjantin, Şili ve Brezilya gibi ülkelerin nüfuslarının önemli bir bölümünü Avrupa kökenliler oluşturmaktadır. Bu nüfus, büyük oranda 19. yüzyılda fakir ailelerin bu bölgelere yerleşmesi ile meydana gelmiştir.[14] Kuzey Asya ve Kazakistan'a da Avrupalı (çoğunlukla Rus) yerleşimi yaşanmıştır.[15]
Dil
Avrupa'da y. 225 adet yerel dil bulunmakta olup,[16] bu dillerin çok büyük bir kısmı Hint-Avrupa dil ailesine mensup olmaktadır. Bu aile içerisinde ise Güney ve Batı Avrupa ile Romanya ve Moldova'da konuşulan Halk Latincesi kökenli Latin dilleri, Kuzey ve Orta Avrupa ile Britanya Adaları'nda konuşulan Cermen dilleri ve Doğu Avrupa ve Balkanlar'da konuşulan Slav dilleri baskındır. Bunların yanı sıra bu aileye mahsus Baltık dilleri, Kelt dilleri, İranî diller (Osetçe), Yunanca, Arnavutça ve (eğer Güney Kafkasya Avrupa içerisinde sayılacak ise) Ermenice de kıtada konuşulmaktadır.
Bu aileden farklı bir dil ailesi olan Ural dilleri, Estonya (Estonca), Finlandiya (Fince), Macaristan (Macarca) ve Rusya'nın bazı kesimlerinde konuşulur. Türkçe, Azerice, Kazakça gibi dillerin yanı sıra Rusya'da bulunan Başkırca, Çuvaşça, Kırım Tatarca ve Nogayca gibi diller Türk dillerine ait Avrupa'da konuşulan dillerdir. Başlıca Gürcistan'da konuşulan Güney Kafkas dilleri (Gürcüce, Megrelce, Svanca) ile Kuzey Kafkasya bölgesinde konuşulan ve birbirlerinden ayrı olarak ele alınan Kuzeydoğu Kafkas dilleri (Çeçence, Avarca, Lezgice) ile Kuzeybatı Kafkas dilleri (Çerkes dilleri) de Avrupa'da konuşulmaktadır. Maltaca, hem Avrupa Birliği'nin hem de Avrupa kıtasının tek Sami dilidir. Baskça ise Kuzey İspanya ve Güneybatı Fransa'da Basklarca konuşulan bir izole dildir.
Din
Avrupa'da baskın din Hristiyanlık olup, Avrupa halkının %76,2'si kendilerini Katolik, Doğu Ortodoks veya çeşitli Protestan mezheplerine bağlı bir Hristiyan olarak tanımlamaktadır.[17] İkinci yaygın din İslam olup, Avrupalıların %6'sının dinini oluşturmaktadır. İslam, Balkanlar ve Doğu Avrupa'da gözlemlenmektedir.[18] Yahudilik, Hinduizm ve Budizm (Kalmukya'da baskın din) diğer azınlık dinleridir. Seküler bir kıta olan Avrupa'da dinsizlik, ateizm ve agnostisizm yaygın akımlar olup toplumun %18,2'sinin dini görüşlerini oluştururlar.[19] Dinsizlik özellikle Çekya, Estonya, Doğu Almanya ve Fransa'da yaygındır.[20]
Ülkeler
| Ülke ve Bayrağı | Yüzölçümü (km²) | Nüfus (2002) | Nüfus Yoğunluğu (km²) | Başkent |
|---|---|---|---|---|
| Doğu Avrupa | ||||
 Azerbaycan[21] | 86.600 | 8.870.000 | 105,7 | Bakü |
 Belarus | 207.600 | 10.335.382 | 49,8 | Minsk |
 Bulgaristan | 110.910 | 7.621.337 | 68,7 | Sofya |
 Ermenistan[22] | 29.800 | 3.002.594 | 112 | Erivan |
 Gürcistan[23] | 69.700 | 4.498.000 | 49,7 | Tiflis |
 Kazakistan[24] | 2.717.300 | 15.815.144 | 5 | Astana |
 Moldova[25] | 33.843 | 4.434.547 | 131 | Kişinev |
 Romanya | 238.391 | 21.698.181 | 91 | Bükreş |
| Rusya[26] | 3.960.000 | 106.037.143 | 26,8 | Moskova |
 Ukrayna | 603.700 | 48.396.470 | 80,2 | Kiev |
| Orta Avrupa | ||||
 Çekya | 78.866 | 10.256.760 | 130,1 | Prag |
 Macaristan | 93.030 | 10.075.034 | 108,3 | Budapeşte |
 Polonya | 312.685 | 38.625.478 | 123,5 | Varşova |
 Slovakya | 48.845 | 5.422.366 | 111 | Bratislava |
 Slovenya | 20.273 | 1.932.917 | 95,3 | Ljubljana |
| Kuzey Avrupa | ||||
| Birleşik Krallık | 244.820 | 60.201.000 | 244,2 | Londra |
 Danimarka | 43,094 | 5.368.854 | 124,6 | Kopenhag |
 Estonya | 45.226 | 1.415.681 | 31,3 | Tallinn |
 Finlandiya | 336.593 | 5.157.537 | 15,3 | Helsinki |
 İzlanda | 103.000 | 307.261 | 2,7 | Reykjavík |
 İrlanda | 70.280 | 4.234.925 | 60,3 | Dublin |
 Letonya | 64.589 | 2.366.515 | 36,6 | Riga |
 Litvanya | 65.200 | 3.601.138 | 55,2 | Vilnius |
 Norveç | 270.000 | 4.527.984 | 11,8 | Oslo |
 İsveç | 449.964 | 9.090.113 | 19,7 | Stokholm |
| Güney Avrupa | ||||
 Arnavutluk | 28.748 | 3.544.841 | 123,3 | Tiran |
 Andorra | 468 | 68.403 | 146,2 | Andorra la Vella |
 Bosna-Hersek | 51.129 | 3.964.388 | 77,5 | Saraybosna |
 Hırvatistan | 56.542 | 4.390.751 | 77,7 | Zagreb |
| Türkiye[27] | 783,562 | 83.154.997[28] | 94,6 | Ankara |
| Yunanistan | 131.940 | 10.645.343 | 80,7 | Atina |
| İtalya | 301.230 | 58.751.711 | 191,6 | Roma |
 Kuzey Makedonya | 25.333 | 2.054.800 | 81,1 | Üsküp |
 Malta | 316 | 397.499 | 1.257,9 | Valletta |
 Karadağ[29] | 13.812 | 616.258 | 44,6 | Podgorica |
 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Kıbrıs Cumhuriyeti[30] | 9.251 | 788.457 | 85 | Lefkoşa |
 | 3.354 | 326.000 | 97 | Lefkoşa |
 Kosova[31] | 10.887 | 2.200.000 | 220 | Priştine |
 Portekiz[32] | 91.568 | 10.084.245 | 110,1 | Lizbon |
 San Marino | 61 | 27.730 | 454,6 | San Marino |
 Sırbistan[33] | 77.474 | 9.663.742 | 109,4 | Belgrad |
| İspanya[34] | 498.506 | 40.077.100 | 80,4 | Madrid |
| Batı Avrupa: | ||||
 Avusturya | 83.858 | 8.169.929 | 97,4 | Viyana |
 Belçika | 30.510 | 10.274.595 | 336,8 | Brüksel |
| Fransa[35] | 547,.030 | 59.765.983 | 109,3 | Paris |
| Almanya | 357.021 | 83.251.851 | 233,2 | Berlin |
 Lihtenştayn | 160 | 32.842 | 205,3 | Vaduz |
 Lüksemburg | 2.586 | 448.569 | 173,5 | Lüksemburg |
 Monako | 1,95 | 31.987 | 16.403,6 | Monako |
 Hollanda[36] | 41.526 | 16.318.199 | 393 | Amsterdam |
 İsviçre | 41.290 | 7.301.994 | 176,8 | Bern |
| Toplam | 10.396.619 [37] | 694.270.001[38] | 66,9 | |
Ayrıca bakınız
Notlar
- ^ "Largest Countries In Europe 2020". worldpopulationreview.com. 8 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022.
- ^ National Geographic Atlas of the World (7. bas.). Washington, DC: National Geographic. 1999. ISBN 978-0-7922-7528-2. "Europe" (pp. 68–69); "Asia" (pp. 90–91): "A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles."
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 15 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2016.
- ^ "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. 15 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2022.
- ^ Lewis & Wigen 1997, s. 226
- ^ Covert, Kim (2011). Ancient Greece: Birthplace of Democracy. Capstone. s. 5. ISBN 978-1-4296-6831-6. 27 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Temmuz 2022.
Ancient Greece is often called the cradle of western civilization. ... Ideas from literature and science also have their roots in ancient Greece.
- ^ "History of the European Union 1945-59". european-union.europa.eu (İngilizce). 23 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2022.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2016.
- ^ Map Universal, European Continent/Map of Europe 12 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- ^ CIA.gov 27 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. CIA population growth rankings, CIA World Factbook
- ^ "Europe: Population and Migration in 2005". Migration Information Source. Haziran 2006. 9 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Haziran 2008.
- ^ "Rich world needs more foreign workers: report 20 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", FOXNews.com. 2 December 2008.
- ^ "Migration and migrant population statistics". Eurostat. Mart 2019. 7 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Aralık 2020.
- ^ Evans, N.J. (2001). "Work in progress: Indirect passage from Europe Transmigration via the UK, 1836–1914". Journal for Maritime Research. 3: 70-84. doi:10.1080/21533369.2001.9668313
. ISSN 1469-1957. - ^ Robert Greenall, Russians left behind in Central Asia 15 Kasım 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., BBC News, 23 November 2005
- ^ Language facts – European day of languages 2 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Council of Europe. Retrieved 30 July 2015
- ^ "Regional Distribution of Christians: Christianity in Europe". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Aralık 2011. 1 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2015.
- ^ "The Global Religious Landscape: Muslims". pewforum. 18 Aralık 2012. 25 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2012.
- ^ "Religiously Unaffiliated". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 18 Aralık 2012. 21 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Şubat 2015.
- ^ Dogan, Mattei (1998). "The Decline of Traditional Values in Western Europe". International Journal of Comparative Sociology. 39: 77-90. doi:10.1177/002071529803900106.
- ^ Azerbaycan bir Doğu Avrupa ve Batı Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir.
- ^ Ermenistan aslında tamamen Asya kıtasındadır. Fakat tarihi ve politik nedenlerden dolayı Avrupa'da kabul edilir.
- ^ Gürcistan bir Doğu Avrupa ve Batı Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir. Ayrıca ayrılıkçı bölgeler Abhazya ve Güney Osetya dahil.
- ^ Kazakistan bir Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkesidir, ancak tüm ülkenin nüfus ve yüzölçümü bilgileri verilmiştir.
- ^ Ayrılıkçı bölge Transdinyester dahil.
- ^ Rusya bir Doğu Avrupa ve Kuzey Asya ülkesi olduğu için, nüfus ve yüzölçümü bilgileri sadece Avrupa'daki kısmına göre verilmiştir.
- ^ Türkiye bir Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya ülkesi olmasına rağmen nüfus ve yüzölçümü bilgileri bütün Türkiye'yi kapsar.
- ^ "2020 itibarıyla Türkiye Cumhuriyeti verileri". 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ Sırbistan-Karadağ'dan 3 Haziran 2006'da bağımsızlığını elde etti.
- ^ a b Kıbrıs aslında tamamen Asya kıtasındadır. Fakat tarihi ve politik nedenlerden dolayı Avrupa'da kabul edilir.
- ^ Sırbistan'dan 17 Şubat 2008'da bağımsızlığını elde etti.
- ^ Sadece Avrupa kıtasındaki kısmının bilgilerini içerir.
- ^ Bilgilere Kosova dahil.
- ^ Afrika kıtasındaki toprakları hariç.
- ^ Sadece Avrupa'daki kısmının bilgileri.
- ^ Sadece Avrupa kıtasındaki kısmının bilgileri verilmiştir.
- ^ Toplam yüzölçümü ülkelerin sadece Avrupa kıtasındaki topraklarını içerir.
- ^ Toplam nüfus ülkelerin sadece Avrupa kıtasındaki nüfusunu içerir.
| ||||||||
| ||||||||
