Alfabe veya abece, her biri dildeki bir sese karşılık gelen harfler dizisidir. "Abece" kelimesi, Türkçedeki ilk üç harfin okunuşundan oluşur. Benzer biçimde Fransızca kökenli “Alphabet” kelimesinden Türkçeye geçen "alfabe" sözcüğü, eski Yunancadaki ilk iki harf olan "alfa" ile "beta"nın okunuşundan gelir.
Arap harfleri, 7. yüzyılın üçüncü çeyreğinden itibaren Emevi ve Abbasi imparatorlukları aracılığıyla Orta Doğu merkezli geniş bir alana yayılma olanağı bulmuş İslam dininin benimsendiği coğrafyalarda kabul gören, kökeni Arap alfabesine dayalı, ünsüz alfabesi türünde bir yazı sistemidir. Dünyada Latin alfabesinden sonra en çok kullanılan yazı sistemidir.
Modern Kırım Tatar dili için Latin ve Kiril alfabeleri kullanılmıştır.
Rusça, Hint-Avrupa dil ailesinin Slav dilleri koluna bağlı bir dil. Rusça, Belarus ve Ukrayna dilleri ile yaşayan üç Doğu Slav dilinden biridir. Yaklaşık 260 milyon konuşanı olan Rusça dünyanın en çok konuşulan dillerinden biri olup Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, Moldova (Gagavuzya) ile kısmî olarak tanınan Abhazya, Güney Osetya, Transdinyester'de resmî dil statüsündedir. Aynı zamanda Birleşmiş Milletler'in altı resmî dilinden biri ve Uluslararası Uzay İstasyonu'nun İngilizce ile birlikte kullanılan iki dilinden biridir. Orta Asya, Kafkasya, Ukrayna ve kısmen Baltık devletlerinde lingua franca olarak kullanılmaktadır.
Türk dilleri alfabeleri veya çağdaş Türk yazı dilleri alfabeleri çağdaş dönem Türk yazı dilleri için kullanılan çeşitli alfabelerdir. Uzun tarihî dönemler içinde kullanılmış olan Türk yazı sistemlerinin sonrasında, bazılarının terki, bazılarının devamı ile günümüzde kullanımda olmuşlardır.
Kiril alfabesi, Avrasya'da çeşitli dillerin yazımı için kullanılan alfabedir. Çeşitli Slav, Kafkas, Moğol, Ural, ve İranî dillerinin resmî alfabesidir. En eski Slav kitaplarının yazıldığı iki alfabeden biri olan Kiril yazısı, Aziz Kiril ve kardeşi Metodius tarafından 9. yüzyılın ilk çeyreğinde oluşturulmuştur.
Kazak alfabesi, Kazakistan'ın resmî dili olan ve Türk dilleri ailesinde yer alan Kazakçayı yazarken kullanılan yazı sistemidir. Kazak alfabesinde tarih boyunca; Kiril alfabesi, Latin alfabesi ve Arap alfabesi olmak üzere üç farklı alfabe türü kullanılmıştır. 2017 yılında, dönemin Kazakistan cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev tarafından 2025 yılına kadar Kiril alfabesinden Latin alfabesine kademeli olarak geçileceği belirtilmiştir. Arap alfabesi ile yazılan Kazakça, günümüzde Çin, İran ve Afganistan'da yerel olarak kullanılmaya devam etmektedir.
Gürcü alfabesi, Güney Kafkas dillerinin, özellikle Gürcücenin yazımında kullanılan alfabedir. 1940'larda Osetçe ve 1937-1954 arasında Abhazcanın yazımında da kullanılmıştır. Gürcü alfabesi Dağıstan'da Avarlar tarafından da yüzyıllarca Avar dilini yazmak için kullanılmıştır. Avarlar Gürcü krallıkları ile Alazan vadisi yüzünden çatışmaya başlayınca Gürcü alfabesi, 16. yüzyıldan itibaren yerini Avar dili için düzenlenmiş Arap harflerinden oluşan Ajam alfabesine bıraktı.
Gagavuzca veya Gagauzca, çoğunluğu Moldova'daki Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi'nde yaşayan Gagavuzların konuştuğu Batı Oğuz grubuna bağlı bir Türk dili. Gagavuzca, Balkan Gagavuzcasından bir dereceye kadar farklı bir dildir. Kimi Türkologlar ise Gagavuzca'yı ayrı bir dil veya lehçe saymayarak Türkiye Türkçesinin Rumeli ağızlarına dahil etmişlerdir. Yaklaşık 300.000 kişi tarafından konuşulur.
(Š: Büyük harf, š: Küçük harf) Latin Alfabesi'ndeki S harfinin haçek ile birleşmesiyle oluşan bir harftir. Genellikle Türkçedeki Ş gibi okunur. Š harfi içeren diller şunlardır:
- Slav dillerinde: Hırvat ve Boşnak alfabelerinin 25., Sloven alfabesinin 20. harfidir. Aynı zamanda Çekçe, Slovakça ve Slovencede de Š harfi vardır. Bu dillerde karakterine uygun olarak sesletilir. Karakter aynı zamanda Sırp alfabesinin 25. harfinin ve Makedon alfabesinin 26. harfinin Latin harflerine uyarlanmış biçimi olarak kullanılır. Slovakçada, yerine kullanılır. Bulgarcadaki Ш harfinin de Latin harflerinde karşılığı olarak kullanılır. Yalnız Bulgarca'da değil, Kiril alfabesiyle yazılan tüm dillerde Š harfinin karşılığı Sha (Ш) harfidir. İngilizcede sh, Almancada sch, Türkçede ş olarak yazılır.
- Š aynı zamanda Estonca, Fince, Letonca ve Litvancada da Š harfi vardır. Š, yerine de kullanılır.
- Sümerce ve Akadca veya harflerinin transliterasyonu için de Š harfi kullanılır. Hititçedeki sesi ve Semitik dillerdeki sesi için de bu karakter kullanılır.
Nogayca veya Nogay Türkçesi, Türk lehçelerinin Kıpçak öbeğine bağlı, Nogaylar tarafından konuşulan lehçe. Ağırlıklı olarak Rusya'nın güney kesiminde konuşulur. Günümüzde Kiril alfabesiyle yazılmaktadır.
Tacikçe, çoğunluğu Tacikistan'da yaşayan Taciklerin konuştuğu dil. Farsçanın bir lehçesidir. Tacikçe, Tacikistan dışında, Afganistan, Türkmenistan, İran gibi ülkelerde yaşayan Taciklerin de dilidir.
Çeçence, çoğunluğu Çeçenya’da ve başka ülkelerde yaşayan Çeçenlerin konuştuğu bir Kuzeydoğu Kafkas dilidir. Yaklaşık olarak 1.300.000 kişi tarafından konuşulduğu tahmin edilmektedir.
İnguşça, çoğunluğu İnguşetya'da yaşayan İnguşların konuştuğu dildir. Kafkas dillerinin Kuzeydoğu Kafkas dilleri öbeğine bağlıdır.
Tsezce veya Didoca, Kuzeydoğu Kafkas dillerinden biridir. Rusya içinde yer alan Dağıstan’ın batı ve güney kesimlerinde, dağlık Tsunta bölgesinde Tsezler tarafından konuşulur. 2002 verilerine göre bu dili konuşan nüfus yaklaşık 15.500’dür. Tsez adı, halk etimolojisine göre Tsezcedde “kartal” anlamına gelen kelimeden türemiştir. Dido adı ise, Gürcüce "büyük” anlamındaki didi (დიდი) kelimesinden gelir.
Pe harfi İbrani alfabesinin 17. harfi olup Arap alfabesindeki muadili Fe harfidir. Karşılığı Yunan alfabesinde Pi (Π), Latin alfabesinde P ve Kiril alfabesinde Pe'dir. Kelime başında ve ortasında פ, kelime sonunda da ף olarak yazılır.
Əə Kiril alfabesinin bir harfidir. Genellikle Tatarca, Başkurtça, Kazakça, Türkmence, Kalmukça, Azerice, Abhazca, Dunganca, Hantıca, Mansice, Hakasça dillerinde kullanılan Kiril alfabesinde kullanılan bir harftir. Latin alfabesinde karşılığı Ä ve Ə harfidir. Azericedeki karşılığı Əə dir. [æ] diye okunur. Ama Abhazca'daki fonemi [ʷ] şeklindedir, yani kendisinden önce gelen ünsüzün dudakların yuvarlatılarak söylenmesini sağlar. Kalmık dilinde ve Dungan dilinde ise [ә] diye okunur. Kimi latin alfabelerinde "Ǝɘ" biçiminde de kullanılır. Latin harfleri arasında da yer almaya başlamıştır. Bu biçimiyle günümüzde Azeri Latin alfabesinde kullanılır. Kısa, kapalı, gırtlaktan gelen ve sert bir E harfidir. Normal E harfine göre daha kısa ve serttir. Ayrıca A ve E arası bir ses olarak öngörülür (Æ). Ses ve harf karşılığı olarak Arapçada ve Almancada da bulunur. Türkçede normal e sesinden tam olarak ayırt edilebilmesi günümüzde çok zordur. Azericede yoğun olarak kullanılır. İnce bir harf olduğu halde kalın uyumludur. Bu harfi içeren sözcüklerin aslında Büyük Ünlü Uyumuna uymadığı hâlde kulağı tırmalamıyor olması bu nedenledir. Örneğin: İncə. Türkçede Selçuk ismi Azericede “Səlcuk” olarak yazılır. Kazakçada ise ince harftir ve ince uyumludur. Örneğin: Әріп/Harf, Әке/Baba, Әже/Nine
Paloçka (Ӏ), Slavik olmayan Kiril alfabesi'ndeki kullanılan bir harftir. Bu harf genellikle Kuzey Kafkas dillerinin yazımında kullanılır. Abazalar, Adigeler, Avarlar, Çeçenler, Dargiler, İnguşlar, Kabardeyler, Laklar, Lezgiler ve Tabasaranlar tarafından kullanılır. Harfin büyük ve küçük hali aynıdır. Birçok bilgisayar tarafından doğru gösterilmediği için bu harfin yerine sık sık Latin Alfabesi'ndeki I harfi de kullanılır. Genelde harf /ʔ/ veya /'/ olarak kullanılır.
Ortak Türk Alfabesi, Türk dillerindeki asal sesler esas alınarak ve aynı kaynaktan çıkanlar sınıflandırılarak tüm harflerin gösterildiği bir sistemdir. Henüz ortak bir biçime ulaşılamamış olmasına rağmen büyük oranda şekillenmiştir.
Sahur, Kuzey Azerbaycan ve güneybatı Dağıstan'da (Rusya) Sahurlar tarafından konuşulan bir dildir. Azerbaycan'da yaklaşık 13.000, Dağıstan'da yaklaşık 9.770 kişi tarafından konuşulmaktadır. Sahur kelimesi, bu dili konuşanların çoğunlukta olduğu bir Dağıstan köyünün adından gelmektedir.