Atlas (anatomi)

Kemik: Atlas
Atlasın konumu (kırmızıyla gösterilmiştir)

Atlas, anatomide omurganın en üstündeki (ilk) boyun omurudur.

Kafatasını taşımasından dolayı ismini Yunan mitolojisindeki Atlas'tan almıştır.

Atlas en üst omurdur ve -axis kemiğiyle birlikte- kafatası ve omurgayı bağlayan eklemi oluşturur. Atlas ve axis normal omurlara göre çok daha geniş bir hareket sahası oluşturmak üzere özelleşmiştir. Bu iki omur başın öne arkaya ve sağa sola hareket ettirilmesinden sorumludur.

Atlanto-occipital eklem başın omurga üzerinde öne arkaya sallanmasına izin verir.

Axis kemiğindeki dens bir mil gibi görevi yaparak atlas ve ona bağlı başın sağa sola hareket etmesine izin verir.

Atlasın karakteristik özelliği gövdesinin olmamasıdır. Yüzük şeklindedir, ön ve arka kemerleri ve yan taraflarında birer massası vardır.

Atlas ve axis nörolojik açıdan önemlidir. Çünkü beyin sapı axise kadar uzanır.

Ön kemer yüzük şeklindeki atlasın beşte birlik kısmını oluşturur. Ön tarafı konvekstir ve merkezinde longus colli kaslarının ve anterior longitudinal ligamentin bağlanması için bir tüberkül bulunur. Arka tarafı konkavdır ve axisin densiyle eklem yapmak üzere oval veya dairesel pürüzsüz bir eklem yüzeyi (fovea dentis) bulundurur.

Üst kenarı anterior atlantooccipital membrane ile üstündeki oksipital kemiğe bağlanır. Alt kenarı anterior atlantoaxial ligament ile altındaki axis kemiğine bağlanır.

Arka kemer dairesel yüzüğün çevresinin beşte ikilik kısmını oluşturur. Arka tarafında spinosus processusun körelmesiyle oluşmuş, recti capitis posteriores minorese ve ligamentum nuchaeye başlangıç noktası oluşturan bir çıkıntı bulunur. Bu çıkıntının çok küçük olması atlas ve kafatası arasındaki hareketlerin engellenmemesini sağlar.

Kemerin arka kısmı üst ve arka tarafında, posterior atlantooccipital membranın bağlanması için yuvarlatılmış bir kenar bulundurur. Her bir üst eklem çıkıntısının(processus articularis superior) tam arkasında sulcus arteriae vertebralis denilen oyuk vardır.

Bu oluk superior vertebral çentiği ifade eder ve içinden vertebral arter geçer. Vertebral arter transvers çıkıntıdaki delikten yukarı çıktıktan sonra lateral massanın etrafında arkaya ve mediyale doğru dönerek bu oluğun içine yerleşir. Ayrıca suboccipital sinir (ilk spinal sinir) de bu oluktan geçer. Vertebral arterin kavisli bir foramenden geçmesi yaygın bir anatomik variyenttir.

Arka kemerin alt yüzeyinde, articular facetlerin arkasındaki iki sığ oluk alt vertebral çentikler olarak adlandırılır. Daha alçaktaki kenar posterior atlantoaxial ligament ile bağ yapar ve onu axise bağlar.

Massa lateralisler atlasın en büyük ve sağlam kısımlarıdır. Çünkü başın ağırlığını taşırlar.

Her biri alt ve üst olmak üzere iki eklem yüzeyi taşır.

• Üst eklem yüzleri geniş, oval ve konkavdır. Önde birbirlerine yaklaşırlar ama arkada birbirlerinden uzaklaşırlar, yukarı ve biraz geriye yönelmişlerdir. Occipital kemiğin kondiline uygun çanak gibi bir yüzey oluştururlar ve başın öne arkaya sallanma hareketine uyumludurlar. Kenarlarına yapılan girintiler tarafından kısmen bir kez daha bölünmüşlerdir.
• Alt eklem yüzeyleri dairesel şekildedir. Düz veya hafif konvekstir ve aşağı doğru uzanır. axisle eklem yapar ve başın sağa sola hareket ettirilmesine izin verir.

Her bir üst facet eklem yüzeyinin mediyal kenarının tam altında trasverse atlantal ligamentin bağlanması için küçük bir tüberkül bulunur. Atlas halkası boyunca uzanan trasverse atlantal ligament vertebral forameni iki bölüme ayırır:

• Ön bölüm daha küçüktür ve içine axisin odontoid çıkıntısı girer.
• Arkadaki bölümden ise omurilik (medulla spinalis) geçer.

Vertebral kanalın bu bölümü omuriliğin geçmesi için gerekenden çok daha büyüktür.

Geniş transversal çıkıntılar yana ve aşağıya doğrudur ve başın sağa sola hareketine yardımcı olan kaslar için bağlanma noktası sağlar. Ön ve arka tüberkülleri tek bir kütle halinde kaynaşmıştır. Foramen transversarium transvers çıkıntının içinde aşağıdan, yukarıya ve geriye doğru uzanan deliktir.

Atlas genellikle üç merkezden kemikleşir.

Bunlardan biri fetal hayatın yedinci haftasında lateral massalarda ortaya çıkar ve geriye doğru genişler. Doğumda bu kemik parçaları birbirlerinden kıkırdak dokuyla dolu dar bir aralık ile ayrılmışlardır.

Üç-dört yaş arasında, birbirlerinden direkt olarak veya kıkırdak dokuda gelişmiş ayrı bir merkez boyunca ayrılırlar.

Doğumda ön kemer kıkırdaktan oluşur. Bunun içinde doğumdan sonraki bir yıl içinde ayrı bir merkez oluşur ve altı-sekiz yaş civarında lateral massalarla birleşir. Birliğin çizgileri superior articular facetlerin ön kısımları boyunca uzanır.

Bazen hiç ayrı merkez yoktur. Öne doğru genişleme ve en son iki lateral massanın bağlanmasıyla oluşan ön kemer her biri orta çizgideki iki merkezden kemikleşir.

ilk vertebrada oluşan kırık Jefferson kırığı olarak ifade edilir.

• 
  Atlasın pozisyonu ve şekli (kırmızıyla gösterilmiş), üstten. Kafatası yarı-saydam gösterilmiş.
• 
  Atlas üstten.
• 
  Posterior atlantooccipital membran ve atlantoaxial ligament. (Atlas merkezde görülebilir.)
• 
  Atlas, üstten.
• 
  Atlas, üstten.
• 
  Atlas, alt yüzey.