Atlantis (film, 1991)

Atlantis

Yönetmen	Luc Besson
Müzik	Eric Serra
Görüntü yönetmeni	Christian Petron
Kurgu	Luc Besson
Stüdyo	Gaumont, Gaumont Production, Cecchi-Gori Group Tiger Cinematografica
Yapım yılı	1991, Fransız-İtalyan ortak yapımı
Süre	Fransa: 80 dakika
Dil	Fransızca

Atlantis, Luc Besson'un yönettiği ve 1991 yılı yapımı olan, belgesel nitelikli bir su altı yaşamı filmidir.

Film, bir anlatıcının kısa başlangıç jeneriği sırasında yapmış olduğu giriş konuşması bölümü dışarıda bırakılırsa, konuşmasız bir filmdir ve yine bu giriş bölümü hariç tutulursa, her biri ayrı adlandırılmış olan toplam on bir bölümden oluşmuştur. Aralarındaki geçişin kimi zaman kararma, kimi zaman kesme ve atlama, kimi zaman da görsel devamlılığı vurgulayan kurgularla sağlandığı bölümlerde, her bölümün başında o bölümün adı ile vurgulanan konusuna uygun olmak üzere, bir ya da birkaç deniz canlısının ya da su altı şekillerinin görüntülerine yer verilmiştir. Birden fazla deniz canlısına yer verilen kimi bölümler içerdikleri canlıların konuya uygun görüntü derlemelerinden oluşurken, kimi bölümler ise canlıların kendi başlarına işlenişi açısından alt bölümlere ayrılıyor gibidirler.

Bölümler arasında görsel devamlılığı vurgulayan kurgularla geçişin sağlandığı yerlerde, bölümlerin asıl konusunu oluşturanlar dışındaki deniz canlılarına da yer verilmiştir. Hatta, bu kısımlarda, esasen yine kurgulu görüntülerle olmak üzere, canlılar arasında mizansenler yaratıldığı da izlenir.

Filmin temel ses kaydını bölümlerin konuları ve görsel anlatımı ile büyük uyum sergileyen müzikler oluşturmaktadır. Görsel devamlılıkla kurgulanmış kısımlarda müzik de yerini mizansene ya da devamlılığa uygun olan çeşitli ses efektleri, ses kayıtları ve/veya kısa melodilere bırakabilmektedir. Su altına ait seslerin kayıtları ise görece daha az kullanılmıştır.

En sonda yer alan ve ihmal edilebilecek kadar kısa süren bir su üstü bölüm dışarıda bırakılırsa, bütün film su altında geçmektedir. Bu da "konuşmasız film" olarak değerlendirilen ve belgesel nitelikli olan filmler^[1] içinde Atlantis'i özgün kılar.

Filmin Fransada'ki gösteriminin süresi 80 dakika iken, Almanya'da 78 dakikalık bir süreyle gösterilmiştir.

Filmin DVD'si Sony Pictures tarafından ve bölge kodlarına göre iki ayrı sürüm halinde piyasaya çıkarılmıştır; sürümlerin süreleri de farklıdır. ABD ve Kanada'da piyasaya sürülen 1 bölge kodlu sürümün süresi 78 dakika,^[1] Türkiye'de piyasaya sürülen 2 ve 5 bölge kodlu sürümün süresi ise 75 dakikadır.^[2]

Bir bölümünde Maria Callas'ın söylediği arya hariç olmak üzere, filme ait tüm müzikler Eric Serra imzalıdır. Bitiş jeneriğindeki müzik bilgilerinden yola çıkarak, Eric Serra'ya ait olan müzikleri iki grup altında toplamak mümkündür:

1- Sentetik müzik (musique synthétique)

2- Senfonik müzik (musique symphonique)

"Aşk (L'amour)" adlı bölümde kullanılan "sentetik" müzik, Vanessa Paradis'in de şarkı söyleyerek katıldığı bir pop müzik parçasıdır.

"Senfonik" müzik icracıları ile ilgili bilgiler şöyledir:

Maria Callas'ın söylediği arya filmin "Zarafet" olarak Türkçeleştirilebilecek "La grâce" adlı bölümünün ilk kısmında kullanılmıştır ve bu aryaya ait diğer icra bilgileri söyledir:

Film, bir anlatıcının kısa başlangıç jeneriği sırasında yapmış olduğu giriş konuşması bölümü dışarıda bırakılırsa, her biri ayrı adlandırılmış olan toplam on bir bölümden oluşmuştur; bu on bir bölüm de iki ana başlık altında sunulmuştur. Ana başlıklar ve filmi oluşturan bölümler şunlardır:

• İlk gün (Premier jour)
  • Işık (La lumière)
  • Ruh (L'esprit)
  • Devinim (Le mouvement)
  • Oyun (Le jeu)
  • Zarafet (La grâce)
  • Gece (La nuit)
  • İnanç (La foi)
  • Şefkat (La tendresse)
  • Aşk (L'amour)
  • Nefret (La haine)
• Son gün (Dernier jour)
  • Doğum (La naissance)

Bu bölüm, başlangıç jeneriğindeki kısa giriş konuşmasının ve filmin birinci başlığı olan "İlk gün (Dernier jour)" yazısının ardından, bölüm adının siyah ekranda belirmesi ile başlar. Denizin enginliğini ve güneş ışığının hafifçe dalgalanan denize girerken yarattığı ışık oyunlarını vurgulayan görüntüler ve ses efektlerinin ardından, yavaşça başlayan ve giderek artak "senfonik" müzik eşliğinde ve baş aşağı sunulmuş görüntüler ile deniz yüzeyine "yükselen" hava kabarcıklarına yer verilir. Müziğin son bir yükselişi ile temelde coşkulu bir "senfonik" müziğin hakim olduğu ve çeşitli balık türlerinin oluşturduğu büyük balık sürülerinin izlendiği çekimler başlar. Bu çekimlerde yer verilen kimi balık türleri şunlardır:

• Gümüş balığı (f; filmde 7 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
• Baraküda

Müziğin yavaş yavaş durulmasının ardından, kamera son bir defa denizin yüzeyindeki güneş ışığına doğru çekim yapar ve derinliklere doğru çevrilir. Bu görüntüden de denizin kumluk tabanının hemen üzerinde gezinen bir çekime atlanır ve bir sonraki bölümün ismi belirir.

Kameranın kumluk deniz tabanının hemen üzerindeki gezintisi sırasında görüntüye giren deniz canlısı ile bölümün konusu belli olur: bütün bölüm benekli yunuslara (dauphins tachetes) ayrılmıştır ve çekimler Bahamalar'da yapılmıştır. Önce tek bir yunusu takip eden kameranın görüşüne giderek artan sayıda yunus girer. Sonrasında ise kalabalık bir yunus grubunun birlikte yüzüşleri, oynamaları vb. görüntülenir ve bunlara da coşkulu bir "senfonik" müzik ile yer yer de yunuslar arası iletişime ait ses kayıtları eşlik eder.

Bölüm kararma ile sonlanır.

Çekimler Yeni Kaledonya'da yapılmıştır ve bölüm temel olarak "tricot rayé"^[2] deniz yılanının gezintisini takip eder. Görüntülere oryantal bir ezgi çevresinde gelişen ve temelde "senfonik" yapılı olan müzik eşlik eder.

Bölümde yakından çekimlerine yer verilen diğer deniz canlıları şunlardır:

• Orfoz (f 7 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.); muhtemelen Plectropomus leopardus^[3]
• Deniz kaplumbağası (f 7 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)
• Leopar köpek balığı (f 7 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.)

Bölüm kararma ile sonlanır.

Çekimler Galapagos Adaları'nda yapılmıştır ve bölümde kendi aralarında oynayan bir fok grubuna, bu fok grubu ile aynı yerdeki bir iguananın (f 7 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) sualtında beslenmesine ve suya atlayan bir penguen (f 7 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) grubunun denizde beslenmesine yer verilmiştir. Görüntülere Rock tarzının hakim olduğu, hareketli bir "sentetik" müzik eşlik eder.

Bir sonraki bölüme görsel devamlılığı vurgulayan kurguyla bağlanılır:

• Müzik yavaşça alçalarak sonlanırken, bir grup penguen soldan sağa doğru yüzerken görüntülenir ve gözden kaybolurlar.
• Bir grup baraküda ve hemen arkasından da bir Trachinotus blochii^[4] sürüsünün (f 7 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.) sağdan sola yüzüşleri ile bir batığın içinde birikmiş gümüş balığı sürüsünün dağılması ve kameranın çevresinde yüzüşleri görüntülenir. Aralarında konuşan bir insan kalabalığının giderek artan sesi ve gümüş balığı sürüsünün dağılmasına eşlik eden bir zil sesi ile birlikte öksüren, boğazını temizleyen ve yerlerine oturan bir insan kalabalığının sesleri bu geçiş bölümünün yegane ses kayıtlarıdır.
• İnsan seslerinin durulması ve balıkların gözden kaybolması ile birlikte batık içinde biraz daha gezintisine devam eden kameraya eser yorumlamaya hazırlanan bir orkestranın akord ayarlama sesleri eşlik eder ve kamera batıktan dışarı, açık denize çıkarken, bir sonraki bölümün ismi belirir; "konser" başlar.

Bu bölüm, iki farklı deniz canlısını iki farklı müzik tarzı ile ayrı ayrı konu edindiği için, bir anlamda iki yarıya ayrılmaktadır:

Birinci yarıda, Maria Callas'ın bir orkestra eşliğinde söylediği aryayla birlikte, manta vatozları (dev manta) işlenir.

Bu yarının sonunda, mantaların gözden kaybolmasıyla birlikte aryanın da bitişi üzerine, bir önceki bölümden geçiş görüntüleri sırasında konser salonunda toplanılıyormuş gibi bir ses kurgusuyla görüntülenen balık sürüleri bu sefer de konser dağılıyormuş gibi bir ses kurgusuyla (önce alkışlar, sonra da insanların aralarında konuşmaları) birlikte görüntülenir.

Bu yarı kararma ile sonlanır.

İkinci yarı bir kelp ormanına ait görüntüler ile başlar. Eric Serra'ya ait olan, tekinsizlik duygusunun hakim olduğu "sentetik" müzik devreye girdiğinde, kamera kelplerden birine tutunmuş bir dev ahtapotu yakalar. Dev ahtapotun yerinden ayrılması ve kelp ormanının içinde uzaklaşmaya başlaması ile birlikte, kamera ahtapotu izlemeye başlar. Bu takibin bir yerinde, dev ahtapot kendini suyun derinliklerine doğru serbestçe düşüyormuş gibi inmeye bırakır. Kamera bu inişi bir yere kadar takip eder ve ahtapotun derinliklerde kaybolmasına görünütün kararması ve müziğin bitişi eşlik eder. Bir sonraki bölümün adı siyah ekranda belirir.

Manta vatozlarının çekimleri Büyük Okyanus'ta, dev ahtapotunkiler ise Vancouver'da yapılmıştır.

Bu bölümde gece çekilmiş görüntülere yer verilmiştir ve bir süre müziksiz, kimi ses efektleri ve kısa melodiler ile giden başlangıç kısmında sırası ile şu deniz canlıları izlenir:

• Ahtapot
• Notilus
• Siyah benekli balonbalığı
• Yengeç

Bu kısımın ardından, başta gorgon mercanları olmak üzere ve "senfonik" müzik eşliğinde, çeşitli dallı mercanlar ve yosunlar görüntülenir. Müzik rüzgar seslerine geçiş ile biter ve bahsi geçen yosunların görüntülenmesine bir süre daha devam edilir. Sonrasında ise sırasıyla şu deniz canlıları görüntülenir:

• Üç üyeli bir katil balina grubu
• İki beluga

Belugalar bu bölümde görüntülenen son canlılardır. Onların görüntüden çıkması ile birlikte bir koro müziği başlar ve bir sonraki bölümün ismi belirir.

Bir önceki bölümde başlayan koro müziğinin eşliğinde olmak üzere, bu bölümde deniz canlıları değil, deniz altındaki kaya şekilleri görüntülenir. Çekimlerin büyük çoğunluğu gene gece yapılmıştır ve sıklıkla arkalarından aydınlatılmış, üzerlerindeki mercan ve süngerleriyle dikit şekillenmeleri gösteren kayalıklar izlenir. Benzer kayalıklar ulaşabildiği kadarıyla gündüz ışığının aydınlatması altında da çekilmiştir ve neredeyse bütün bölüm siyah-beyaz denebilecek kadar renk yoksunu ama ton zengini bir görselliğe sahiptir.

Son olarak, bir kayalık yarığının altından denizin aydınlık yüzüne doğru yapılan birkaç çekimin ardından, kamera yarık içinde yükselmeye başlar. Koro müziğinin son bir yükselişle bitmesiyle birlikte de kameranın yükselişi görece düz, çok renkli, sığ bir mercan resifinde son bulur. Dingin bir sulak alanı andıran ses kayıtları eşliğinde, neredeyse hiç balık görülmeyen bu mercan resifindeki huzurluluğu vurgulayan durağan görüntüler izlenir ve bu sırada da bir sonraki bölümün adı belirir.

Bu bölümün adının bir önceki bölümün son mercan resifi görüntüleri üzerinde belirmesi ve kaybolmasının ardından, görünüşü nedeniyle daha çok bir tatlı su bataklığını andıran sualtı görüntülerine atlanır: kamera bu tatlı su bataklığının kıyısına yakın ve su yüzeyinin hemen altında dolaşmaktadır ve görüntü de baş aşağı sunulmuştur. Kameranın bir süre başaşağı gezinişinin ardından, normal (baş yukarı) sunulan görüntülere geri dönülür ve bu bölümün temel konusunu oluşturan manatilerin izlenmesine başlanır.

Mantileri uyur, gezinir, beslenir ve merakla kameraya yaklaşırken ya da incelerken gösteren çekimler Florida'da gerçekleştirilmiştir. Bölüm boyunca hakim olan müzik ise bölümün başında geçilen tatlı su bataklığı gezintisi ile eş zamanlı başlayan, manatilerin dingin yaşamlarını ve barışçıl sükunetlerini vurgulayan, neşelice ama duygusal yapılı ve "sentetik" bir müziktir. Ayrıca, manatilerin beslenişi, yalnızca burun deliklerini suyun üzerine çıkararak nefes alışları ve bir manati ile kameranın hafifçe çarpışmasına uyan ses kayıtlarına da yer verilmiştir.

Bir manatinin yakından yapılmış çekimleri bölüme ait son görüntülerdir. Bunlara eşlik eden müziğin yavaşça azalması ve bitmesi ile birlikte görüntü kesilir; siyah ekranda bir sonraki bölümün adı belirir.

Bu bölüm bir mağaranın içinden dışarı doğru çekilmiş görüntü ile başlar; kısa bir süre içinde, mağaranın içine girip çıkan ve birbirleri ile oynayan foklar da görüntüye dahil olur. Galapagos Adaları'nda yapılmış olan ve "Oyun (Le jeu)" isimli bölümde yer verilen fok görüntülerine benzer görüntülerin de izlenmesinin ardından, bölümün geri kalanında çiftleşmekte olan çeşitli deniz canlılarına yer verilir:

• Foklar
• Deniz yılanları
• Deniz kaplumbağaları
• Chromodoris cunei türü deniz tavşanları
• Vatozlar
• Penguenler
• Mürenler

Tüm bunların ardından, bölüme hakim olan müziğin yavaşça azalmasına eşlik edecek şekilde ve sırası ile şu görüntülere yer verilir:

• Küçük bir beyaz uçlu resif köpek balığını^[5] kovalayan fok
• Sığ kayalıktaki dalgalarda oynayan foklar
• Bir mercan resifinde gezinen imparator melekbalığı^[6]

Bu görüntülerin sonunda, iyice azalan müzik biter ve kamera da bir mercan resifinden genel görüntüler alarak açık denize doğru çevrilir. Küçük balıklara ait bir sürüyü gösteren bu son görüntüler tek başına dolaşmakta olan bir köpek balığının görüntülerine kaynar ve kısa bir süre sonra da bir sonraki bölümün ismi belirir.

Bu bölümde kullanılan "sentetik" pop müziğe Vanessa Paradis de şarkı söyleyerek katılır.

Bu bölüm üç farklı köpek balığı türüne ayrılmıştır. "Sentetik", birbirilerine ses efektleri ile bağlanan ve farklı iki duygu durumunu vurgulayan farklı iki müzik ve bu müziklerden biri ile ikisinin, diğeri ile de üçüncü türün kendi başlarına işlenişi nedeniyle, bölüm bir anlamda iki yarıya ayrılmaktadır:

Birinci yarıda yer verilen köpek balığı türleri şunlardır:

▪ Gri resif köpek balığı; Tahiti'de görüntülenmişlerdir.

▪ Büyük beyaz köpek balığı; Avustralya'da görüntülenmişlerdir.

Bu köpek balıkları, bu yarı boyunca, dönüşümlü olarak ve ikişer kere gösterilirler. Genel bir tedirginlik havasına sahip melodisi ile müzik, gösterilen türe göre az çok tempo değiştirerek gider. Gri resif köpek balıklarının ikinci keresinde ve orfoz vb. büyük balıkları birbirlerinin ağzından lokma kaparcasına avlarken görüntülenişi sırasında, müzik artık yerini çığlık benzeri ses efektlerine bırakır. Bunun ardından ve ikinci kez izlenen büyük beyaz köpek balığı ise kamerayı birkaç kere ısırarak yoklamaya çalışırken ve yine çığlık ya da uluma benzeri ses efektleri eşliğinde görüntülenir.

İkinci yarıya, ilk yarıda son olarak izlenen büyük beyaz köpek balığının ardından ve uluma ve çığlık benzeri ses efektleri henüz devam ederken geçilir. Bu yarının tümü bir balina köpek balığına ayrılmıştır ve Seyşeller'de görüntülenmiştir. Balina köpek balığı, çevresinde ve onunla birlikte yüzmekte olan kalabalık bir remora sürüsü ve başka bazı küçük balık türleriyle birlikte izlenmeye başlanır. Müzik uluma ve çığlık benzeri ses efektlerinin içinden çıkar ve adeta kendi başına bir ekosistem gibi olan bu canlının büyüklüğü ve büyüleyiciliğini vurgulayan bir hava ve tempo ile gider. Köpek balığının son çekimleri ile birlikte iyice yücelen müzik biter, görüntü kesilir ve siyah ekranda önce filmin ikinci başlığı olan "Son gün (Dernier jour)", sonra da filmin son bölümünün adı belirir.

Bölümün adına rağmen, iki yarının konularının birbirine zıtlığı dikkat çekicidir. Ayrıca, "nefret" kavramının en azından yırtıcı köpek balıkları ile özdeşleştirilmiş olması da ilgiye değer bir durumdur.

Bu bölümde, büyük beyaz köpek balığının kameraya çarpmasına uyan ses kayıtlarına da yer verilmiştir.

Bu bölümün tamamı buzulların su altında kalan kısımları arasında yapılan gezintilere ayrılmıştır ve bir buz tabakasındaki delikten su altına sızan ışığın görüntülenmesi ile başlar. Kameranın gezintisi sırasında çeşitli buzul yarıklarına ve tünellerine girilir. Bu sırada yakalanan görüntüler ile endoskopik olarak Fallop tüpleri içinden yapılan çekimlere ait görüntüler arasında açık benzerlikler olduğu düşünülebilir.

Kamera gezintisine görece pürüzsüz buz duvarlarca çevrilmiş geniş hacimler içinde devam eder ve bölümün ismi ile birleştirildiğinde doğum kanalında ilerlemeyi temsil ettiği açık olan bir çekimin ardından da muhtemelen bölümün ilk başında görüntülenen buz tabakası deliğine doğru yönelir. Kameranın deliğe doğru gidişinin görüntüleri baş aşağı sunulmuştur: kamera deliğe iyice yaklaşarak, oradan giren kuvvetli ışığın içine dalar. Bu görüntüyü havadan deniz yüzeyine doğru yapılan ve bir yandan ilerlerken, bir yandan da denizden uzaklaşan bir çekim takip eder.

Son olarak, oldukça yüksek bir seviyeden deniz yüzeyine doğru yapılan bir hava çekiminde, denizde giden bir yat görüntülenir. Film kararma ile biter.

Bu bölüme "sentetik", sakin bir müzikle başlanır. Burada sunulan melodi bölüm boyunca devam etse de bölüm ilerledikçe koro hakimiyetindeki bir "senfonik" müzik yavaş yavaş baskın hale gelir. Konusuna uygun bir duygu durumunu yansıtan bu müzik iyice yükselir ve sonuçtaki "doğum" ile birlikte de biter.

Filmin son bölümünün kararmayla sonlanmasını izleyen kapanış jeneriğinde, "Devinim (Le mouvement)" bölümünde kullanılmış olan oryantal havalı "senfonik" müzik eşliğinde ve görünüş sıralarıyla, film boyunca üzerinde yoğunlukla durulmuş olan deniz canlılarının kısa görüntülerine ve çekimlerinin nerede yapıldığına yer verilir.

1. ^ "Konuşmasız filmler" olarak değerlendirilen ve belgesel nitelikli olan filmler Spirit of Baraka adlı İnternet sitesinde derlenmiştir.
2. ^ Fransızca kelimeler olan "tricot" ve "rayé" için Türkçe karşılıklar, sırasıyla, "triko, örgü" 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ve "çizgili" 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. olarak geçmektedir. Google Türkiye'de "tricot raye" aratıldığında, alışveriş ile ilgili olarak listelenen Fransızca sitelerde bu terimin genel olarak enine çizgili örgü işleri için kullanıldığı görülür. Yine aynı aramada listelenen ve "tricot rayé" deniz yılanına değinen sitelerden ikisinde ise iki farklı tür isimlendirmesi sunulmuştur: "Le lagon calédonien"3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. başlığı ile listelenen sitede Hydrophis coggeri, "Photos sous-marines" 31 Ekim 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. başlığı ile listelenen de ise Laticauda laticaudata.
3. ^ Reefimages.com'da Plectropomus leopardus
4. ^ Reefimages.com'da Trachinotus blochii
5. ^ Reefimages.com'da beyaz uçlu resif köpek balığı
6. ^ Reefimages.com'da imparator melekbalığı

• IMDb'deki Atlantis sayfası11 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Spirit of Baraka'daki Atlantis sayfası 12 Şubat 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.