İçeriğe atla

Atlantik Ortası Sırtı

Orta Atlantik Yükselimi

Atlantik Ortası Sırtı ya da Atlantik Ortası Yükselimi (İngilizce: Mid-Atlantic Ridge) Atlas Okyanusu'nun ortasında, tüm taban boyunca uzanan, büyük bölümü sular altında bulunan sıradağ kümesi ve okyanus ortası sırtıdır. Kuzey Kutbu'nun 333 kilometre güneyinde 87° Kuzey'den başlayarak 54° Güney'deki Bouvet Adası'na kadar uzanır. Dağların yüksek bölümleri yer yer su yüzeyine çıkarak okyanusta adalar oluşturur. İzlanda bu şekilde oluşmuştur. Yükselim 1950'lerde Marie Tharp ve Bruce Heezen tarafından bulunmuştur. Bu oluşumun bulunması Alfred Lothar Wegener'ın Kıta Kayması Teorisinin geliştirilmiş hali olan Levha hareketleri kuramının dünyaca kabul görmesini sağlamıştır.

Deprem vakalarının yaygın olarak görüldüğü 3 aktif deprem kuşağından biridir. Atlas okyanusu üzerinde iki tektonik levhanın ayrıldığı bölgedir. Bu kuşakta yerkabuğunun altındaki erimiş magmanın yükselip sonrasında soğuyup ve sırtın kenarlarına doğru itildiği gözlemlendiğinden bu bölge bir deprem bölgesi olarak değerlendirilmesinin yanı sıra nükleer faaliyet alanı olarak da değerlendirilir. Kuşak su altında ve beşeri unsurlara uzak olduğundan insan yaşamını çok etkilemez. Bu kuşağın etkilerinin görüldüğü tek kara parçası kuşağın doğrudan üzerinden geçtiği İzlanda topraklarıdır.[1]

Tarih

Atlantik Ortası Sırtı, 1872 yılında HMS Challenger gemisinin keşif gezisinde keşfedildi.[2] Bir grup bilim insanı yeni bir transatlantik telgraf kablosunun serileceği konumu planlarken, Atlas okyanusunun ortasında geniş yükselimler olduğunu keşfettiler.[3] Böylesi bir sırtın varlığı 1925 yılında yapılan sonar ile doğrulandı.[4]

1950'lerde, Yer'in okyanus tabanının haritalanması Atlantik Ortası Sırtı'nın vadiler ve sırtları olduğunu gösterdi.[5] Sırtın ortasındaki vadi sismolojik olarak etkin ve birçok deprem'in merkez üssü olduğu keşfedildi.[6][7] Ewing ve Heezen Atlantik Ortası sırtının bütün Dünya okyanuslarının tabanında bulunan okyanus ortası sırtı sisteminin 40.000 km uzunluğu ile bir parçası olarak gerçekte bir devamı olduğunu keşfettiler.[8] Bu dünya çapındaki sırt sistemi keşfi deniz tabanı yayılımı kuramına ve Wegener'in kıtasal kayma kuramının genel kabulüne ve levha tektoniği kuramı olarak genişlemesine yol açtı.

Jeoloji

Atlantik Ortası Sırt Triyas Döneminin sonunda oluşmaya başladı ve Amerika kıtalarının Afrika ve Avrupa'dan ayrılmasına neden oldu.

Sırt, Atlas Okyanusu'nun uzunluğunda işleyen tedrici bir çıkıntı olan Atlantik Ortası Yükselimi olarak da bilinen bu çizgisel çıkıntının en yüksek noktaları boyunca uzanan jeolojik yapıdır. Bu çıkıntının Astenosfer'de yukarıya doğru iletilen kuvvetlerin okyanusal kabuk ve litosferi yukarı itmesi ile meydana geldiği düşünülmektedir.

Kuzeyde Kuzey Amerika levhası ile Avrasya Levhasını, güneyde Afrika levhası ile Güney Amerika levhasını birbirinden ayıran sınırı oluşturur.

Galeri

  • Atlantik ortası sırtının yaşı:Kırmızı en genç, mavi en yaşlı (170milyon yıl) alanları temsil eder
    Atlantik ortası sırtının yaşı:Kırmızı en genç, mavi en yaşlı (170milyon yıl) alanları temsil eder
  • Orta Atlantik sırtının İzlanda adasındaki uzanımı
    Orta Atlantik sırtının İzlanda adasındaki uzanımı
  • Kıtaların Kayması Kuramı'nın işleyişi
    Kıtaların Kayması Kuramı'nın işleyişi

Kaynakça

  1. ^ Tikkanen, Amy. "Mid-Atlantic Ridge". Encyclopedia Britannica. 17 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Aralık 2022. 
  2. ^ Hsü, Kenneth J. 1992. Challenger at Sea. Princeton University Press. s. 57
  3. ^ Redfern R. 2001. Origins, the evolution of continents, oceans and life, University of Oklahoma Press. s. 26 ISBN 1841881929
  4. ^ Alexander Hellemans and Brian Bunch 1989. Timeline of science. Sidgwick ve Jackson, Londra.
  5. ^ Ewing, W.M; Dorman H.J; Ericson J.N. & Heezen B.C. 1953. Exploration of the northwest Atlantic mid-ocean canyon, Bulletin of the Geological Society of America 64, s. 865-868
  6. ^ Heezen B.C. & Tharp, M. 1954. Physiographic diagram of the western North Atlantic, Bulletin of the Geological Society of America 65, s. 1261
  7. ^ Hill M.N. & Laughton A.S. 1954. Seismic observations in the eastern Atlantic, 1952. Proceedings of the Royal Society, series A, mathematical & physical sciences 222, s. 348-356
  8. ^ Edgar W. Spencer 1977. Introduction to the structure of the Earth. 2nd ed, McGraw-Hill, Tokyo.

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Levha tektoniği</span> Litosferin yapısını inceleyen jeoloji dalı

Levha tektoniği } Dünya'nın litosfer'inin yaklaşık 3,4 milyar yıl öncesinden beri yavaş hareket eden birçok büyük tektonik levha içerdiği düşünülen genel kabul görmüş bilimsel bir teoridir.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Buz Denizi</span> Kuzey Kutbu bölgesinde bir okyanus

Kuzey Buz Denizi ya da Arktik Okyanusu, Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika'nın kuzeylerinde yer alan, Kuzey Kutbu'nu kapsayan, buzlarla kaplı bir okyanustur. Uluslararası Hidrografi Örgütü (IHO) tarafından okyanus olarak kabul edilmektedir (Arctic Ocean). Yüzölçümü 14.090.000 km² olan devasa bir alandır. Diğer okyanuslara göre sığ olup, en derin noktası 5.449 m, ortalama derinlik 1.038 m'dir. Rusya, ABD, Kanada, Danimarka (Grönland), Norveç ile kıyıları vardır. Bunlara ek olarak soğuk ve elverişsiz iklimine rağmen çok önemli hayvan çeşitliliğine sahip olan Arktik Okyanus'ta birçok balık ve kuş türü yanında kompleks habitatlar oluşturan memeliler de yer alır. Özellikle kutup bölgesinin ikon hayvanları kutup ayıları, foklar, morslar, belugalar ve narvaller bu iklim ve çevre koşullarına milyonlarca yıllık bir evrimle adapte olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Pangea</span> Paleozoik zaman sonları ile Mezozoik zaman başlarında var olmuş dördüncü ve son süperkıta

Pangea, Paleozoyik sonları ile Mezozoyik başlarında var olmuş dördüncü ve son süperkıtadır. Yaklaşık 335 milyon yıl önce daha önceki erken kıta parçalarından toplanarak bir araya geldi ve yaklaşık 200 milyon yıl önce ayrılmaya başladı. Günümüzdeki yeryüzünün aksine, bu süperkıtanın daha fazla bir kısmı güney yarımkürede bulunuyordu ve etrafı süper okyanus Panthalassa ile çevriliydi. Pangea magma tabakasındaki konveksiyonel hareketler sonucunda güneyde Gondvana ve kuzeyde Laurasia (Lavrasya) olarak ikiye bölünmüştür. İlerleyen evrelerde bu 2 kıta daha fazla parçaya ayrılarak günümüzdeki kıtalara dönüşmüştür. Pangea, günümüze kadar var olan süperkıtaların sonuncusu ve jeologlarca biçimi ortaya çıkarılanların ilkidir.

<span class="mw-page-title-main">Atlantik beyaz yanlı yunusu</span>

Atlantik beyaz yanlı yunusu Lagenorhynchus cinsindeki altı yunus türünden biridir ve Kuzey Atlas Okyanusu'nun ılık ve serin sularında bulunur. Belirgin bir renge sahiptir.

<span class="mw-page-title-main">Deprem kuşakları</span>

Dünyadaki en yoğun deprem kuşakları şöyledir:

<span class="mw-page-title-main">Alpin kuşağı</span> dünyanın en uzun dağ sırası

Alpin kuşağı, Avrasya'nın güney kenarı boyunca uzanan bir sıradağ sistemidir. Cava ve Sumatra'dan başlayarak, Himalayalar ve Akdeniz üzerinden Atlas Okyanusu'na doğru uzanan kuşak Alpleri, Karpatları, Anadolu ve İran dağlarını, Hindukuş'u, Himalayaları ve Güneydoğu Asya dağlarını içine alır. Pasifik Deprem Kuşağı'ndan sonra, en büyük depremlerin %17'si ile, Dünya'nın en sismik ikinci bölgesidir.

<span class="mw-page-title-main">Gakkel Sırtı</span>

Gakkel Sırtı Kuzey Amerika ve Avrasya yer parçası (levhası) arasında bulunan, ıraksak tektonik bir levha sınırıdır. Sırt Arktik Okyanusu ve Grönland-Sibirya arasında bulunmaktadır. Genişliği 1,800 km kadardır. Jeolojik olarak, Atlantik Ortası Sırtı'nın kuzey ucuyla Laptev Deniz Çatlağı'nı birbirine bağlamaktadır. Ayrıca Gakkel Sırtı, dünyadaki en uzun dağ zincirlerinden birini oluşturan Atlantik Ortası Sırtı'nın başlangıç noktasını oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Kıta kayması</span> Kıtaların bir zamanlar parçalanan ve şimdi yavaşça birbirinden uzaklaşan büyük bir kara alanı olduğu kuramı

Kıta Kayması Teorisi, 1912'de Alman meteorolog Alfred Wegener tarafından ortaya konulmuş olan ve kıtaların hareket halinde olduğunu ve bugünkü durumunu böylece aldığını öne süren bir teoridir. Kıta kayması, kıtaların birbirlerine ve okyanus havzalarına göre girmiş olduğu büyük ölçekli yatay hareketlerdir.

<span class="mw-page-title-main">Okyanus ortası sırtı</span>

Okyanus ortası sırtı; levha tektoniği tarafından oluşturulan omurgası boyunca uzanan tipik bir vadi olarak bilinen ve çeşitli sıra dağları içeren su altı dağ sistemi için kullanılan genel bir terimdir. Bu tip okyanussal sırtlar deniz tabanı yayılmasına neden olan okyanussal yayılma merkezi olarak bilinen bir karakteristiktir. Okyanussal kabuk, lav olarak yükselme, soğutma üzerine yeni bir kabuk oluşturma, okyanus kabuğundaki lineer bir zayıflıkta magma olarak mantoda yükselmesine neden olan konveksiyonel akımlardan dolayı deniz tabanı yükselmesi ile oluşur. Bu okyanus ortası sırtı sonuç olarak farklı iki tektonik plakayı birbirinden ayırır.

<span class="mw-page-title-main">Transform fay</span>

Bir transform fay veya transform fay sınırı, hareketin ağırlıklı olarak yatay olduğu bir plaka sınırı boyunca süregelen bir faydır. Başka bir plaka sınırına, bir dönüşüme, yayılma sırtına veya bir batma bölgesine bağlandığı yerde aniden sona erer.

<span class="mw-page-title-main">Tetis Okyanusu</span> Mezozoik dönemde Gondvana ve Laurasia arasında batı-doğu yönünde uzanan okyanus

Tetis Okyanusu veya Tetis Denizi, Paleozoik-Mezozoik-Erken Tersiyer süresince Gondvana ve Lavrasya arasında batı-doğu yönünde uzanan eski okyanustur. Tetis Okyanusu'ndan geriye günümüzde Akdeniz, kuzeydeki Paratetis kolundan ise Karadeniz, Aral Gölü ve Hazar Denizi kalmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Afrika levhası</span>

Afrika levhası, Nubian Plakası olarak da bilinir, Afrika kıtasının büyük bölümünü ve batı ve güneydeki bitişik okyanus kabuğunu içeren büyük bir tektonik levhadır. Afrika levhası, dünyanın büyük tektonik levhalarından biridir. Litosfere ait karasal ve okyanusal tabanı birlikte barındırır. Güney Amerika, Kuzey Amerika, Avrasya, Arap, Hindistan, Avustralya ve Antarktika levhalarıyla çevrilidir. 200 milyon yıl önce Trias zamanında Pangea süper kıtasının parçalanması ile Gondvana kıtası oluşmuştur. Gondvana kıtasının parçalanması ile Afrika, G. Amerika, Hindistan, Antarktika ve Avustralya kıtaları oluşmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Hindistan levhası</span>

Hindistan levhası, Litosferi oluşturan ana levhalardan biridir. Avrasya, Avustralya, Antarktika, Afrika ve Arap levhalarıyla çevrilidir. Hint levhası, Hindistan, Pakistan, Bangladeş, Nepal ülkeleri ile şu alanları kapsar;

<span class="mw-page-title-main">Batı Anadolu Fay Hattı</span> pek çok faydan oluşan deprem alanı

Batı Anadolu Fay Hattı (BAF), Anadolu'nun batısında doğu-batı uzanışlı, kuzeyden-güneye doğru sıralanan pek çok faydan oluşan deprem alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Kuzey Amerika levhası</span>

Kuzey Amerika levhası, Kuzey Amerika, Küba, Grönland, Bahama Adaları, İzlanda ve Azor Adaları'nı kapsayan levha tektoniğidir. Doğusunda Atlantik Ortası Sırtı bulunmaktadır. Batısında ise Doğu Sibirya'da bulunan Çerski Sıradağları bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Uzaklaşan levha sınırı</span>

Uzaklaşan levha sınırı, levha tektoniğinde farklı sınır ya da farklı plaka sınırları birbirinden uzaklaşmakta olan iki tektonik plaka arasında var olan doğrusal bir alandır. Okyanus tabanlarında okyanus ortası sırtı, karaların iç kısımlarında Büyük Rift Vadisi gibi kıta içi rift kuşakları oluştururlar.

<span class="mw-page-title-main">Deniz tabanı yayılması</span>

Deniz tabanı yayılması, deniz tabanından yayılan yeni okyanus kabuğunun volkanik aktivite ile oluşup, sonra yavaş yavaş tepeden hareket ettikten sonra, okyanus ortası sırtlarla ortaya çıkan bir süreçtir. Deniz dibi yayılması, levha tektoniği teorisi, kıtaların kayması açıklamaya yardımcı olur. Okyanusal plakaları sapmak, tensional stres kırıkları kabuğunun oluşmasına neden olur. Bazaltik magma yeni deniz tabanı forma okyanus tabanında kırıklar ve soğur yükselir. Büyük kayalar küçük kayalar yakın yayılan bölgeyi tespit edilecek süre yayılan bölgesinden uzakta bulunacaktır.

<span class="mw-page-title-main">Antarktika levhası</span>

Antarktika levhası, Antarktika kıtasını içeren ve çevresindeki okyanusların dışına uzanan levha hareketleri. Antarktika levhası, Gondwana'dan ayrıldıktan sonra kıtanın bugünkü izole edilen güneyine taşınmaya başlamış ve kıtanın daha soğuk bir iklime dönüşmesine neden olmuştur. Antarktika levhası neredeyse tamamen genişleyen okyanus ortası sırtı sistemleri ile sınırlandırılmıştır. Bitişiğindeki levhalar; Nazca levhası, Güney Amerika levhası, Afrika levhası, Hint-Avustralya levhası, Pasifik levhası ve bir transform sınırının karşısındaki Scotia levhasıdır.

Sıcak nokta, yerkabuğu altında yer alan manto sorgucu üstünde gelişen bir jeolojik oluşumdur. Sıcak nokta, yerkabuğunda magmanın çevresindeki magmadan daha sıcak olduğu yerlerde gözlenir ve kökeni henüz tam olarak bilimsel bir bağlamda açıklanamamıştır.

<span class="mw-page-title-main">Üçlü eklem</span> Üç tektonik levhanın sınırlarının birleştiği nokta

Üçlü eklem ya da üçlü kavşak, üç tektonik plakanın sınırlarının buluştuğu noktadır. Üçlü kavşakta, üç sınırın her biri üç tipten biri olacaktır - sırt (R), çukur (T) veya transform fay (F) - ve üçlü kavşaklar, içlerinde birleşen plaka marjı tiplerine göre tanımlanabilir.. On olası üçlü bağlantı türünden yalnızca birkaçı zaman içinde kararlıdır. Dört veya daha fazla plakanın bir araya gelmesi de teorik olarak mümkündür, ancak bağlantı noktaları yalnızca anlık olarak var olacaktır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.