İçeriğe atla

Atlıkarınca

Başlığın diğer anlamları için Atlıkarınca (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Almanya'daki bir atlıkarınca
Basit bir atlıkarınca

Atlıkarınca, yere sabitlenmiş bir eksen etrafında döndürülen bir platform veya askılara takılı oyuncak atlar, uçaklar, arabalar gibi nesnelerden oluşan büyük bir oyuncak ve eğlence aracı.

Geleneksel tipleri ve türünün ilk örnekleri dönen bir platformun üstüne yerleştirilmiş olan tahta atlar ya da değişik hayvanlardan oluşur Platformdaki oyuncaklar sadece bir eksen etrafında dönmekle kalmayıp, aynı zamanda atın veya hayvanın koşuşunu canlandırmak için yukarı ve aşağı yönde hareket ederler. Günümüzde sadece atlar veya hayvanlar değil aynı zamanda arabalar, uçaklar ve hatta uzay araçları gibi modern makinaların da maketleri kullanılmaktadır.[1]

İstanbul'da bir alışveriş merkezindeki atlıkarınca

Atlıkarıncalar çoğunlukla lunaparklar gibi eğlence mekanlarında bulunmakla birlikte alışveriş merkezinde ve diğer parklarda tek başlarına da bulunabilir.

Lunaparklarda büyük ve elektrik ile çalışan atlıkarıncalar bulunur. Çok basit üç dört çocuğun oturabileceği kadar küçük olan bir atlıkarınca, sadece yere sabitlenmiş bir eksen ve ona dik açıyla bir bilyalı rulman mekanizmasıyla ilişkilendirilmiş dönen 3-4 oturaktan oluşabilir.

Geçmişi

Atlıkarıncanın geçmişi, 12. yüzyılda Türk ve Arap atlı askerlerin oynadıkları ve Haçlı Seferleri sırasında Avrupa'lıların görüp öğrendikleri bir oyuna dayanır.[1] Bu oyunda biniciler, bir daire içinde dörtnala giderken birbirilerine top fırlatırlardı. Süvarilerin binicilikte ustalaşmak için bir egzersiz olarak oynadıkları bu oyun, İtalyanca carousse ve İspanyolca Garusso (Savaş oyunu) olarak adlandırıldı.

17. yüzyılda Avrupa'da oyudaki topların yerini binicilerin tepelerindeki direklerden sarkan halkalar aldı. En fazla halkayı mızrağına geçirebilen binici, oyunu kazanmaktaydı. Oyun Fransa ve İtalya'da çok popüler oldu. Binicilerin egzersiz yapması için yapılan kirişler üzerindeki oymalı tahta atlar, atlıkarıncanın ilk basit örnekleri oldu. Zamanla bu tahta atların asıl işlevi unutuldu, kendileri başlıbaşına bir eğlence aracında dönüştü.

18. yüzyılda Fransız Devrimi'nden sonra atlıkarıncalar Fransa'da yaygınlaştı. Geçmişte sadece soyluların ve askerlin bindikleri süslü tahta atlar, halkın eğlence aracı haline gelidi.[2] Avrupa ve İngiltere'de fuarlarda ve çeşitli toplantılarda atlıkarıncalar kurulurdu. Bu atlıkarıncaların platformu yoktu, tahta hayvanlar zincirlerden sallanır ve dönen mekanizmanın merkezkaç kuvveti ile dönerlerdi.

1803'te Joseph Merlin adında bir saat ve çalgı yapımcısı, Londra'aki Mekanik Müzesi için bir atlıkarınca yaptı. Atlıkarınca dev bir müzik aletine bağlıydı ve ilk notanın çalmasıyla atlıkarınca dönmeye başlıyor ve her at dörtnala koşma hareketi yapıyordu. Bu atlıkarıncanın başka modelleri geliştirildi.

19. yüzyıl ortalarında platformlu atlıkarınca geliştildi. Tahta atlar ve hayvanlar dönen dairesl bir platorma sabitlendi. Başlangıçta atlıkarıncalar insan veya hayvan gücü ile çalıştırılmaktaydı. 19. yüzyıl ortalarından sonlarına kadar atlıkarıncaları çalıştırmak için velespit (eski bir bisiklet türü), buhar motoru ve elektrikli bisiklet gibi farklı yıllar denendi. Elektrikli ışıklar ve içine yerleştirilen org müziği atlıkarınca eğlencesinin bir parçası haline geldi.

Etimoloji

Türkçede iki yüzyıl öncesine kadar "Atlıkaraca" denmiştir.[3][4][5] Sözcüğün etimolojisi üzerine en yaygın sav, İtalyanca Carousse'dan Karaca olarak değişmesidir. Oysa İtalyanca carousse ve İspanyolca Garusso sözcüğü savaş oyunu anlamındadır ve Haçlı Seferleri sırasında Avrupalıların Arap ve Türkler'den öğrendikleri, binici eğitimi ve eğlence amaçlı at oyunlarına verilen isimden türetilmiştir.[6]

Atlı karaca seyirlik oyunu

Osmanlı toplumunda gemişte "atlı karaca" olarak adlandırılan geleneksel seyirlik oyununun adı zamanla "atlıkarınca" halini almıştır. Atlı karaca, oyuncuların ellerine giydileri at kuklalarıyla müzik eşliğinde türlü gülünçlükler yaptıkları bir gösteri idi. "...kukla, meddah, orta oyunu, tuluat, köy seyirlik oyunları, aşık karşılaşmaları, baranalar, fasıl heyetleri, halk oyunları, cambazlar, ayı oynatıcıları, atlıkarıncalar..." [7]

Günümüzde Anadolu'da "At karaca" ya da "atlı karaca" adlarıyla yer isimleri mevcuttur.[]

Kaynakça

Özel
  1. ^ a b "From Cavalry to Carnival: The History of Carousels | Collectors Quests" (İngilizce). 14 Mayıs 2021. 17 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2022. 
  2. ^ Mitalee (13 Şubat 2022). "Carousels in Paris". Misadventures with Andi (İngilizce). 13 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2022. 
  3. ^ Şemʾdânî-zâde Fındıklılı Süleyman Efendi târihi Mürʾiʾt-tevârih, Şamdanîzade Fındıklılı Süleyman Efendi, Münir Aktepe tarafından, Edebiyat Fakültesi Matbaası, 1976
  4. ^ Eski İstanbul Yaşayışı, Muhsahipzade Celâl, İletişim Yayınları, 1992
  5. ^ Halk edebiyatına giriş, Şükrü Elçin, Emel Matbaacılık Sanayii, 1981
  6. ^ An Etymological Dictionary of the English Language, Walter William Skeat,Clarendon Press, 1882
  7. ^ Kabaklı, Ahmet (1989). Türk Edebiyatı, Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı vakfı, 1989. Türk Edebiyatı Vakfı. 
Genel
  • Türk Edebiyatı, Ahmet Kabaklı, Türk Edebiyatı vakfı, 1989

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dram (tiyatro)</span>

Dram trajedi, komedi veya trajikomedi türünde tiyatro eseri. Dramatik, epik ve liriğin yanı sıra üçüncü esaslı edebi türdür.

<span class="mw-page-title-main">Metin And</span>

Metin And, Türk bilim insanı, akademisyen, yazar.

<span class="mw-page-title-main">Oyuncak</span> pek çok varlığın takliti olan ve genellikle çocuklar tarafından kullanılan nesnelerdir

Oyuncak; genellikle çocuklar tarafından oyun oynarken kullanılan her türlü nesnedir. Pek çok oyuncak gerçek bir varlığın taklidi şeklindedir; ancak oyuncaklar, çeşitli anlamlar yüklenmiş basit nesneler de olabilir. Örneğin bir çocuk üzerine bindiği bir değneği hayalinde bir ata, elindeki taşı bir otomobile dönüştürebilir. Bunun yanı sıra elektronik ve mekanik parçalardan oluşan, çok karmaşık oyuncaklar da mevcuttur.

<span class="mw-page-title-main">At yarışı</span> binicilik sporu

At yarışı, en eski ve en yaygın sporlardan biridir. İlk at yarışları, eski Türk devletlerinde yapılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Binicilik</span> Atların spor veya iş için kullanımı

Binicilik, kısaca ata binme becerisidir. Binicilik; atı kullanma sanatı olup atı tam yerinde, sakin, zamanında, güven içinde ve olabildiğince işe uygun kuvvet sarf ettirerek kullanma becerisidir. Biniciliğin tarihi çok eski zamanlara kadar uzanır.

<span class="mw-page-title-main">Tiyatro</span> sahnede, seyirciler önünde oyuncuların sergilenmesi amacıyla hazırlanmış gösteriler

Tiyatro, bir sahnede, seyirciler önünde oyuncuların sergilemesi amacıyla hazırlanmış gösterilerdir. Farklı bir şekilde duyguların ve olayların hareket (jest) ve konuşmalarla anlatılmasıdır. Genel olarak temsil edilen eser anlamında da kullanılır. Tiyatro eseri, olayları oluş yoluyla gösterir. Bu yönüyle konuşma ve eyleme dayanan bir gösteri sanatı olarak da tanımlanabilir. Yaygın bir deyişle tiyatro; insanı, insana, insanla, insanca anlatma sanatı olarak Shakespeare'in sözüyle de ifade edilir.

Tanzimat edebiyatı, Tanzimat döneminin kültürel ve siyasi hareketlerinin sonucu olarak ortaya çıkmış edebiyat akımı. 3 Kasım 1839'da Mustafa Reşid Paşa tarafından ilan edilen Gülhane Hattı Hümayunu da denilen yenileşme beratının yürürlüğe konmuş olmasından doğmuştur. Bu olay daha sonraları Tanzimat Fermanı olarak adlandırılacak, gerek siyasi alanda gerek edebî ve gerekse toplumsal hayatta batıya yönelmenin resmi bir belgesi sayılacaktır. Şinasi ile Agah Efendi'nin birlikte çıkarmış olduğu Tercüman-ı Ahval bu edebiyatın başlangıcı olarak kabul edilir.

<span class="mw-page-title-main">Murathan Mungan</span> Türk yazar

Murathan Mungan, Türk yazar, oyun yazarı ve şairdir.

<span class="mw-page-title-main">Kumar</span> belirsiz bir sonucu olan bir şans veya olayla ilgili bir oyuna para koymak

Kumar, ortaya para koyarak oynanan talih oyunudur. Birden fazla kişi arasında rekabete dayalı bir şekilde oynanabildiği gibi, bir kişi tarafından bir oyun makinasına karşı da oynanabilir. Bir oyunda şahsi maddi varlıklarını risk etmeye kumar oynamak denir.

Türk tiyatrosu, Türkiye'de kırsal kesimlerdeki köy tiyatrosu ile kentlerdeki halk tiyatrosunu içeren geleneksel Türk tiyatrosu ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti'ndeki Batılılaşma hareketi ile ortaya çıkan batılı tarzdaki Türk tiyatrosunu ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">At (folklor)</span> halkbilimi ögesi

Türk halkları kültüründe at, çok önemlidir nitekim, birçok halkbilimciye göre Bozkır Medeniyeti at üzerine kurulmuştur.

<i>Çocuk Oyunları</i> (tablo)

Çocuk Oyunları, Çocukların Oyunu ya da Çocukların Oyunları, Flaman ressam Pieter Brueghel'in 1560 yılında ahşap panel üzerine yağlı boya ile çizdiği tablodur. Tabloda 16. yüzyıl Hollanda'sından 80 farklı çocuk oyunu betimlenir. Tablo, Viyana'daki Sanat Tarihi Müzesinde sergilenmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Orta oyunu</span> Türk halk tiyatro oyunu

Orta oyunu, ana karakterleri Kavuklu ve Pişekar olan, açık alanda halkın ortasında yazılı bir metne bağlı kalınmadan oynanan müzikli ve danslı Türk halk tiyatro oyunu.

<span class="mw-page-title-main">Neverland (çiftlik)</span> Michael Jacksonun Saint Barbarada ki ünlü çiftlik evi

Sycamore Valley Ranch, Kaliforniya, Santa Barbara'da 1988-2005 yılları arasında Michael Jackson'ın ikamet ettiği ünlü çiftlik evi. Neverland, ismini masal kahramanı Peter Pan ve arkadaşlarının kaldığı evden almaktadır. Çiftlik evi, şehre uzakta kurulmuştur, en yakın yerleşim yeri olan Los Olivos 8 km uzakta yer almaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu</span>

Türkiye Geleneksel Spor Dalları Federasyonu, Türkiye' de geleneksel spor dalı olarak kabul edilen ve geçmişi 5000 yılı aşkın kadim Türk Medeniyetlerinden, Selçuklu ve Osmanlı'da yaygın olarak icra edilen Atlı Cirit, Rahvan binicilik, Aba Güreşi ,Şalvar Güreşi, Geleneksel Kızak, Atlı Kızak ve Kökbörü spor dallarını barındıran ve 1996 yılında kurulmuş bir spor federasyonudur. Her yıl Türkiye'nin 50 farklı ilinde geleneksel sporları halk ile buluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Cirit</span> Türk millî sporu

Cirit, at üzerinde oynanan spor dallarından biridir. At üzerindeki sporcunun ciridini rakibe karşı isabetli bir şekilde atmasını, muharebe anında kendisine ve bineğine olan hakimiyetini sağlayarak rakibine üstün gelmesini amaç edinen, kuralları olan bir spordur. Genellikle Kars, Bayburt, Ardahan, Uşak ve Erzurum'da oynanır.

<span class="mw-page-title-main">Osmanlı İmparatorluğu'nda sahne sanatları</span> Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adı

Osmanlı'da sahne sanatları, Osmanlı Devleti bünyesindeki tiyatro, sinema, müzik, dans, opera, gölge oyunu gibi sahnede icra edilen sanat türlerinin genel adıdır. 18. yüzyıla kadar kukla, meddahlık, Karagöz ve Hacivat ve ortaoyunu gibi geleneksel Türk tiyatrosu olarak adlandırılan sahne sanatları egemendir. 18. yüzyılda başlayan batılılaşma çabaları ile çağdaş anlamdaki tiyatro, opera ve daha sonra sinema sergilenmeye başlanmıştır.

Türk edebiyatının en önde gelen yazarlarından biri olan Yaşar Kemal, Türkiye'den aldığı birçok ödülün yanı sıra yurt dışında da çeşitli ödüller, nişanlar ve payeler almıştır.

The Sims 3: Pets, The Sims 3'ün PC ve Mac'teki beşinci genişleme paketidir ve serideki ikinci konsol oyunudur. 18 Ekim 2011'de Kuzey Amerika'da yayınlandı. The Sims oyunları için önceki genişletme paketlerinde olduğu gibi bu genişletme paketinde kediler ve köpekler gibi evcil hayvanları ve ilk kez atları oyuna ekler. Ancak yalnızca bilgisayar versiyonunda atlar yer alır.

<span class="mw-page-title-main">2022 Dünya Göçebe Oyunları</span>

2022 Dünya Göçebe Oyunları, Dünya Göçebe Oyunları Komitesi tarafından 29 Eylül-2 Ekim 2022 tarihleri arasında 4.kez Türkiye'nin İznik kentinde 37 sporun yer aldığı oyunlarda düzenlendi.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.