Atatürk Orman Çiftliği

Atatürk Orman Çiftliği
Orman Çiftliği (1925-1938)
Gazi Orman Çiftliği (1938-1950)^[1]
Atatürk Orman Çiftliği; Orman Çiftliği (1925-1938); Gazi Orman Çiftliği (1938-1950)
	Sloganlar: Kılınç ve saban; bu iki fatihten birincisi, ikincisine daima yenildi.
Şehir, ülke	Ankara, Türkiye
Kısımlar	Atatürk Evi; Müze ve Sergi Salonu; Gazi Orman Çiftliği Parkı; Gazi İstasyonu; Devlet Mezarlığı; Hayvanat Bahçesi; Piknik Alanı;
Yapılar	Bkz. Çiftlikteki yapılar
Bağlı olduğu	Mustafa Kemal Atatürk (1925-1937); Hazine (1937-1938); Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu (1938-1950); Devlet Üretme Çiftlikleri Genel Müdürlüğü (1950); Tarım ve Orman Bakanlığı
Denetleyen	Türkiye Cumhuriyeti Sayıştay Başkanlığı
Statü	Tüzel
Kuruluş	1925, Orman Çiftliği
Kurucu	Mustafa Kemal Atatürk
	Resmî site; aoc.gov.tr

Atatürk Orman Çiftliği, 1925 yılında Ankara'nın batısında Yenimahalle'de bulunan, Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından parça parça ve farklı bireylerden satın alınan arazi üstünde onun talimatı ile kurulan ve Türk tarımına öncülük eden çiftliktir (Çiftlik alım kayıtlarına Atatürk'ün Türkiye İş Bankası'ndaki 00000002 no.lu hesap detaylarından ulaşılabilir).

1937'de Atatürk tarafından Hazine'ye bağışlanan çiftlik, günümüzde Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı tüzel kişiliği haiz bir kuruluş olarak faaliyetlerini sürdürür. 1992'de birinci derecede tarihî ve doğal sit alanı olarak tescil edilmiştir.

Ankara'nın en büyük yeşil alanı olan çiftlik arazisi içinde ülkenin en büyük hayvanat bahçesi, Atatürk'ün doğduğu Selanik'teki evin bir benzeri, tarihî Karadeniz Havuzu ve Devlet Mezarlığı gibi ziyaret alanları bulunur.

Tarihçe ve yasal statü

Kurtuluş Savaşı öncesi Ankara Belediye Reisliği yapan Hacı Ziya Bey'in mülkiyetinde bulunan Orman Çiftliği arazisi, Cumhuriyet'in kuruluşundan sonra istimlak edilerek Mustafa Kemal Paşa'ya armağan edilmişti.^[9] O yıllarda büyük ölçüde bataklık ve sazlıklarla kaplı olan 52.000 dekarlık alanda Mustafa Kemal Paşa'nın talimatı ile gerçekleştirilen başarılı çalışmalar; fidan yetiştirme, bahçecilik, bağcılık ve hayvancılık alanlarında çiftçilere örnek ve yol gösterici oldu. Çiftlikteki tarım ve hayvancılık faaliyetleri doğrultusunda bünyesinde endüstriyel tesisler de kuruldu. Mustafa Kemal'in Ankara'da bir çiftlik kurma arzusunda bozkır ortasına kurulmuş olan yeni başkent Ankara'nın halkı için bir doğa güzelliği ve sosyal yaşam alanı yaratma isteği de önemlidir.

İlk adı “Orman Çiftliği” olan arazi, 1937 yılında Atatürk tarafından Hazine'ye bağışlandı. Çiftliğin yönetilmesi için 13 Ocak 1938'de yürürlüğe giren kanunla “Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu” kuruldu. Çiftlik içindeki bira fabrikası bu dönemde Tekel Müdürlüğüne devredildi. Orman Çiftliği, “Gazi Orman Çiftliği” adını alarak faaliyetlerini sürdürdü.^[10]

1 Nisan 1950'de yürürlüğe giren 5659 sayılı Kanun ile “Atatürk Orman Çiftliği” adını almış olan çiftlik, aynı kanunla Tarım ve Köy İşleri Bakanlığına bağlı, tüzel kişiliğe sahip bir kuruluş statüsünü aldı.^[11] Çiftliğin faaliyetleri her yıl Türkiye Cumhuriyeti Sayıştay Başkanlığı tarafından incelenmekte ve rapora bağlanmakta; bu raporlar Türkiye Büyük Millet Meclisi KİT Komisyonu tarafından görüşülerek onaylanmaktadır.^[11]

Arazi, 1950'li yıllardan başlanarak Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu'na, Çimento Fabrikaları'na, kömür depolarına, trafolara, çeşitli fabrikalara, spor tesislerine, konut kooperatiflerine, hal yeri yapımına, üniversitelere, Ankaray depolama tesislerine, Ankara Şehirlerarası Otobüs Terminali'ne, Ordu Evi'ne, turistik tesislere yerler; tahsis edilerek, satılarak Çiftlik arazisi, amaçları dışında parça parça yok edilmiştir.^[9]

Günümüzde de Gazi Banliyö İstasyonu merkez olmak üzere, onun çevresinde yer alan bir alanda Hayvanat Bahçesi, konaklama tesisleri, yüzme havuzu, lokantalar, çocuk bahçeleri ziyaretçilere hizmet verir. Çiftlik bünyesindeki süt fabrikası, şarap ve meyve suyu fabrikasında çeşitli ürünler üretilir.

Çiftlikteki yapılar

Çiftliği gezip görmeye gelen halk için "Gazi İstasyonu" adlı tren istasyonu yapıldı.^[9] Mimar Ahmet Burhanettin Bey'in (Tamcı) tasarladığı yapı, Birinci Ulusal Mimarlık Akımının ilk anıtsal gar yapılarındandır;^[12] 1 Şubat 1926'da törenle hizmete giren yapı, günümüzde lokanta olarak hizmet verir.

1936-1937 yılları arasında mimar Ernst Arnold Egli tarafından, Atatürk'ün isteği ile çiftlik arazisinde bazı yapılar inşa edildi.^[13] Çiftlik arazisi üzerindeki bira fabrikası, bira fabrikası hamamı, memur ve işçiler için konutlar, Atatürk’ün manevi kızı Ülkü için bir ev ve çiftlik müdürü için yapılan villa, Egli’nin inşa ettiği yapılardandır.

1933 yılında çiftlikte kurt, tilki, çakal, ayı, domuz, süne, kımıl gibi tarıma ve insana zarar veren hayvanların teşhiri amacıyla bir hayvanat bahçesi kurulmuştu. Bu minyatür hayvanat bahçesinin çok ilgi çekmesi üzerine projesini Necdet Pençe’nin çizdiği modern bir hayvanat bahçesi oluşturuldu ve 1940 yılında hizmete girdi. 32 hektarlık bir alanda Türkiye’nin en büyük hayvanat bahçesi olarak kuruldu.^[14]

Ankara Ticaret Odası tarafından Atatürk'ün Selanik'te doğduğu evin bire bir kopyası çiftlik arazisi üstüne yaptırılarak 1981’de "Atatürk Orman Çiftliği Atatürk Evi Müzesi" adıyla ziyarete açılmıştır.^[9]

1988 yılında anıt park niteliğindeki Devlet Mezarlığı, Atatürk Orman Çiftliği içinde hizmete girdi.

Saat kulesi

Müdüriyet binasının girişinde yer alan kulevari saatin 1926 yılında çalışanların mesaiye uymaları adına yapıldığı düşünülmektedir. Kare planlı saat köşkünün üzerine yerleştirilmiş kare planlı kadrana sahip saat hâlen çalışmaktadır.^[15]

Sit alanı

Atatürk Orman Çiftliği, 1992’de birinci derecede sit alanı olarak tescil edildi. Çiftlik içinde “Gazi Tesisleri” olarak bilinen 46 hektarlık alan, 2011 yılında üçüncü derecede doğal sit alanı olarak yeniden düzenlendi.^[16]