İçeriğe atla

Atçalı Kel Mehmet Efe

Başlığın diğer anlamları için Atçalı Kel Mehmet Efe (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.
Atçalı Kel Memet Efe Heykeli, Atça

Atçalı Kel Mehmet Efe (1780 - 1830; kısaca Atçalı Kel Memet de denmektedir), Aydın'ın Atça kasabasında fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş ve genç yaşında dağa çıkarak zeybek olmuş, daha sonra da 1829-1830 Aydın İhtilali olarak anılan harekete önderlik etmiştir. (ihtilal teriminin Osmanlı tarihlerinde yerel düzende ayaklanan, mevcut idarecileri kaçıran veya karışıklığa meydan verenler için kullanıldığını burada belirtmek gerekir.)

Aydın İsyanı

Aydın Vilayeti

1829'da Kuyucak'ta başlayan Kel Memet'in önderliğindeki Aydın ayaklanması bir halk ihtilali özelliklerini taşır görünmektedir. Osmanlı İmparatorluğu'nun girdiği savaşların vergi yükünden bunalan halka bu vergiyi kaldırdığını ilan etmiş, mültezimlerin, voyvodaların ve zabitlerin halktan keyfî olarak topladıkları vergileri kaldırmıştır. Bunlarla da yetinmeyerek, 'vali-i vilayet, hademe-i devlet, Atçalı Kel Memet' şeklinde imzaladığı fermanlarda hükûmetten serbest ticaret ve tarımın korunmasını, kanunların değiştirilmesini, daha eşit kanunlar yapılmasını ve askerliğin yeni esaslara bağlanmasını istemiştir. Aydınlıların yanı sıra, Kütahya, Manisa, Burdur ve Denizli'nin bazı kazaları, onun ileri sürdüğü fikirleri sevinçle karşılamış, ona kapılarını açmış ve kendilerine efendi yapmışlardır. İlk ayaklanmasında Aydın mütesellimi ve yanındaki adamlarıyla girdiği çatışmalar hariç, diğer kasabalarının hiçbirisinde ona karşı silah atılmamıştır. Aksine, adamlarıyla birlikte bu kasabalara birer kurtarıcı gibi girmiştir. İdaresi altında bulunan yerlerde halkının malına, canına ve ırzına saygı gösterdi. Seyahat hürriyetine engel olmamıştır. Zulmü ve adaletsizliği ortadan kaldırmak, yeni bir düzen kurmak için çalışmıştır.

Atçalı Kel Memet Efe Heykeli'ndeki imzaladığı fermanları sembolize eden mührü.

Savunduğu fikirlerin II. Mahmut'un reformları ve sonrasındaki Tanzimat ilanı ile paralellikler arzettiği ileri sürülebilir. Öte yandan, Aydın İhtilali döneminin, Osmanlı İmparatorluğu'nun pek çok bölgesinde bir önder etrafında toplanarak yerel idareleşmeye (veya derebeylik kurmaya) yönelen hareketlerle eşzamanlı olduğu unutulmamalıdır. Boyut ve tarzları farklılıklar göstermekle birlikte, Manisa'da Karaosmanoğulları, Çukurova'da Ramazanoğulları, Yanya'da Tepedelenli Ali Paşa, Tuna boyunda Pazvantoğlu, hatta Mısır'da Kavalalı Mehmet Ali Paşa isyanları aynı dönemin hadiseleridir. Osmanlı Devleti, uğradığı kayıplara rağmen, bunların hepsini aşmıştır. Atçalı Efe'nin yaptıkları devlete karşı gelmek olarak algılanıp padişahça onaylanmamış ve üzerine gönderilen Osmanlı kuvvetlerine 1830'da yenilen Atçalı Efe çatışmada ölmüştür. Ancak, cesareti ve halkın canını, ırzını ve namusunu korumak için yaptıkları Yörük Ali Efe gibi Ege efelerine ilham vermiştir.

Atçalı Kel Mehmet Efe Heykeli

Aydın ile Nazilli arasındaki Atça kasabasında bugün Atçalı'nın anısına bir "Atçalı Kel Mehmet Efe" heykeli bulunmaktadır. Mimar Tamer Başoğlu'nun projesini hazırladığı heykelin temeli 8 Temmuz 1969 tarihinde atılmıştır. 82.000 TL'ye mal edilen heykel 27 Eylül 1970 tarihinde tamamlanmıştır. Heykelin kaidesinde, su elin, çeşme elin, tekne Atçalı Kel'in yazmaktadır.

Hakkındaki sanat eserleri

Atçalı Kel Memet Efe Heykeli

Film ve tiyatro eserleri

Atçalı Kel Mehmet (1964)

Ana madde: Atçalı Kel Mehmet (film, 1964)

Atçalı Kel Mehmet'in kişiliği ve hayatını konu alan, senaryosunu İlhan Engin ve Murat Sertoğlu'nun yazdığı, Asaf Tengiz yönetmenliğinde 1964 yapımı bir film de çekilmiştir. Bu filmde Fikret Hakan, Tijen Par, Hayati Hamzaoğlu, Erol Taş ve Hüseyin Baradan gibi zamanın ünlü oyuncuları oynamıştır.

Atçalı Kel Mehmet (2017)

Ana madde: Atçalı Kel Mehmet (film, 2017)

Atçalı Kel Mehmet, Hakan Şahin'ın 2017 yılında yönettiği film.

Atçalı Kel Mehmet (oyun)

Ana madde: Atçalı Kel Mehmet (oyun)

Atçalı Kel Mehmet'in hayatı Orhan Asena tarafından tiyatroya aktarılmıştır. Orhan Asena bu tiyatro eseriyle 1970 TRT Sanat Ödülleri Yarışması'nda başarı ödülü almıştır.

Atçalı Kel Mehmet'in İsyanı

Ana madde: Atçalı Kel Mehmet İsyanı (dans tiyatrosu)

Atçalı Kel Mehmet'in hayatı ve kişiliği, 2011 yılında Ege Üniversitesi Türk Halk Dansları Topluluğu (TÜHAD) tarafından, 'Atçalı Kel Mehmet'in İsyanı' adıyla ve Salih Kalyon'un desteği ile dans tiyatrosu olarak sahnelenmiştir.

Yayımlanmış kitaplar

  • Çağatay Uluçay - Atçalı Kel Mehmed
  • Murat Sertoğlu - Atçalı Kel Mehmet Efe
  • Ali Haydar Avcı - Atçalı Kel Mehmet İsyanı: Aydın İhtilali (1829-1830)
  • İsmet Nadir Atasoy - Sevda Zamana Sığmaz (3 bölümden oluşan kitabın 2. bölümü Atçalı Kel Mehmet Efe hakkındadır)
  • Cem Çelik - Atçalı

Hakkındaki türkü ve hikâyeler

ile ilgili metin bulabilirsiniz.

Çocukluğunda çok ürkek olduğu anlatılan bu efe, bir gün köy kahvesinde otururken, ahalinin ve kendisinin devlet tarafından sömürüldügünü ve yok yere acı çektirildigini düşünüp buna bir çare araken, üç iri köpeğe karşı cılız bir köpeğin kapışmasına şahit olur. Hasımlarınca bir hayli yıpratılan küçük köpek, can havliyle kaçarken bir çıkmaz sokağa girer. Kaçacak yeri yoktur. Direncinin son noktalarında olmasına rağmen sırtını duvara vererek bu üç köpeğe çılgıncasına saldırır ve onları kaçırmayı başarır. Atçalı da bundan ibret alır.

Ayrıca Atçalı Kel Mehmet Efe'nin zeybeklikten önceki dönemine ait olarak, bölgenin hakim ailesi Arpazlılar 'dan Arpazlı Hacı Hasan Bey ile ilgili rivayetler de bulunmakta olup, bunların bahsi ilgili sayfadadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Efe</span> Kurtuluş Savaşında yarı askeri örgüt lideri

Efe, tarihte Batı Anadolu'da özellikle Aydın, Denizli, Muğla ve Isparta illeri ve Ödemiş ilçesinde yaşamış, silahlı ve mevcut düzene değişik nedenlerle başkaldırmış olan kişilerin (Zeybekler) liderlerine verilen isimdir. Bir Efe, Zeybek gruplarının başıdır. Zeybekler arasında kahramanlık yapmış cesur ve mert kişiler arasından efe seçilir. Zeybekler, efenin emriyle kızanları yetiştirirler. Zeybeklerden eğitim gören, silahlı onur adamlardan oluşan genç kişilere, kızan denir. Belirli bir zaman kızan olarak zeybeklerden eğitim gördükten sonra zeybek sınıfına alınırlar.

<span class="mw-page-title-main">Meşrutiyet</span> hükümdarın yetkilerinin anayasayla sınırlandırıldığı yönetim biçimi

Meşrutiyet, meşruti monarşi, anayasal monarşi, anayasal tekerki ya da parlamenter monarşi, hükümdarın yetkilerinin anayasa ve halk oyuyla seçilen meclis tarafından kısıtlandığı yönetim biçimi. Arapça şart kökünden türemiş olan meşrutiyet 19. asırdan itibaren Osmanlı Devleti'nde meclisli saltanat-hilafet anlamında kullanılmıştır. Daha genel ifadesiyle; meşrutiyet, bir hükümdarın başkanlığı altında parlamento yönetimine dayanan yönetim biçimidir.

Tanzimât, Osmanlı İmparatorluğu'nda 1839 yılında Tanzimât Fermânı olarak bilinen Gülhane Hatt-ı Şerifi'nin okunmasıyla başlayan modernleşme ve yenileşme döneminin adıdır. Sözcük anlamı "düzenlemeler, reformlar" demektir. Batı dillerinde genellikle Osmanlı Reformu deyimi kullanılmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Atça, Sultanhisar</span> Sultanhisarda bir mahalle

Atça, Türkiye'nin Ege Bölgesi'nde bulunan Aydın ilinin Sultanhisar ilçesine bağlı bir mahalledir. 12 Kasım 2012'de TBMM'de kabul edilen 6360 sayılı kanun öncesinde belde statüsündeydi. Mahallenin planı, Paris'teki Charles de Gaulle Meydanı'na benzemektedir. Yunan İşgali'nde yanan şehrin bu meydana benzetilerek tekrar imar edilmesinden dolayı kamuoyunda Türkiye'nin Paris'i, Türkiye'nin Modern İmarlı İlk Şehri gibi isimler ile anılmaktadır. Türkiye'de ışınsal kent formu ile tasarlanmış ilk ve tek yerleşim birimidir.

Karaosmanoğlu ailesi veya Karaosmanoğulları 17. yüzyıl'dan itibaren ayan sıfatı ile tarih sahnesine çıkmış, Akhisar, Manisa ve çevresinden başlayarak zamanla Ege Bölgesi'nin tamamı üzerinde hakimiyet kurmuş, özellikle III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde Osmanlı Devleti ile zaman zaman çekişmelere girmiş, zaman zaman da işbirliği yapmış bir ailedir.

Arpazlılar, Osmanlı Devleti'nde merkezi yönetimin zayıflayarak bölgesel derebeyliklerin ön plana çıktığı 18. ve 19. yüzyıllarda Aydın çevresinde hakimiyet kurmuş iki aileden biridir. Arpazlıların hakimiyeti Nazilli merkezli, diğer derebeylik soyu olan Cihanoğulları ise Aydın merkeze 22 km. uzaklıktaki Koçarlı çıkışlı olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Orhan Asena</span> Türk tiyatro yazarı

Orhan Asena, Türk oyun yazarı, şair, çocuk hastalıkları hekimidir.

<span class="mw-page-title-main">Hurşid Ahmed Paşa</span> 167. Osmanlı sadrazamı

Hurşid Ahmed Paşa, II. Mahmud saltanatında 5 Eylül 1812 - 1 Nisan 1815 tarihleri arasında iki yıl altı ay yirmi yedi gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

<span class="mw-page-title-main">Memet Ali Alabora</span> Türk dizi ve sinema oyuncusu

Memet Ali Alabora, Türk oyuncu.

Osmanlı İmparatorluğu reform dönemi, Türk ve Türkiye tarihi için önemli bir dönem. Bu dönem 1828'de başlayıp 1908'e kadar devam eder.

<i>Atçalı Kel Mehmet</i> (film, 1964) Türk Filmi

Atçalı Kel Mehmet, Atçalı Kel Mehmet Efe'nin hayatını konu alan film. Murat Sertoğlu'nun Atçalı Kel Mehmet Efe romanından uyarlanmıştır. Film, Asaf Tengiz yönetmenliğinde 1964 yılında çekilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tanzimat Fermanı</span> Osmanlıda 1839 tarihli ferman

Tanzimat Fermanı, Türk tarihinde Batılılaşmanın ilk somut adımıdır. 3 Kasım 1839'da Sultan Abdülmecid döneminde Hariciye Nazırı Koca Mustafa Reşid Paşa tarafından okunmuştur. Gülhane Parkı'nda okunması nedeniyle Gülhane Hatt-ı Şerifi, Gülhane Hatt-ı Hümâyûnu veya Tanzimât-ı Hayriye olarak da anılır. Bu fermanla devlet kendisini yenilemesi gerektiğini söylemiştir. Fransız İhtilâli ile Osmanlı ülkesinde aydın kişiler ve yeni fikirler oluşmaya başlamıştır. Özellikle meşrutî yönetim yanlısı aydınların baskıları, yapılan ıslahatların kalıcı olması fikri ve Fransız İhtilâli ile ülkeye giren milliyetçilik fikirlerinin olumsuz etkilerinden kurtulmak amacı ile 3 Kasım 1839 tarihinde Gülhane Parkı'nda ilan edilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Bozkurt Kuruç</span> Türk oyuncu ve yönetmen (1935–2022)

Mehmet Bozkurt Kuruç, Türk tiyatro oyuncusu, yönetmen ve öğretim üyesidir.

<span class="mw-page-title-main">Ali Ecder Akışık</span>

Ali Ecder Akışık, Türk tiyatro, sinema, seslendirme sanatçısıdır.

<span class="mw-page-title-main">Gördesli Makbule</span> Kurtuluş Savaşı direniş gönüllüsü

Gördesli Makbule Hanım, Türk Kurtuluş Savaşı'nda Anadolu'yu işgal eden Yunan kuvvetleri ile savaşırken ölen bir Kuvay-ı Milliye neferidir.

Sırp İsyanları, 19. yüzyılın başlarında Sırpların Osmanlı Devleti'ne karşı başlattıkları ve 1878 yılında Sırbistan'ın bağımsızlığıyla sonuçlanmış isyanlardır.

Atçalı Kel Mehmet Efe, Aydın'ın Atça kasabasında doğan, genç yaşında dağa çıkarak zeybek olmuş, daha sonra da 1829-1830 Aydın İhtilali olarak anılan harekete önderlik eden kişi. Şu anlamlara da gelmektedir:

Bu madde, Osmanlı Devleti'nin Levant, Anadolu, Orta Doğu ve Kafkasya'da yaptığı savaşları; ve Osmanlı'ya karşı çıkmış isyanları kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Ankara Palas (Nazilli)</span> eskiden otel olarak kullanılan, daha sonra müzeye dönüştürülen bir yapı

Ankara Palas Oteli, Aydın'ın Nazilli ilçesinde İstasyon Bulvarı üzerinde bulunan, 1923-1930 otel olarak inşa edilmiş tarihi yapıdır.

<span class="mw-page-title-main">Çağatay Uluçay</span>

Mustafa Çağatay Uluçay, Türk yazar, araştırmacı ve öğretmen. Uluçay’ın kitap, makale, dergi ve bildiri şeklinde yayımladığı eserlerin sayısı 300’ü geçmektedir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.