Asya (eyalet)

Roma Eyaleti Asya (Asia), Cumhuriyetin sonlarına doğru oluşturulmuş bir Roma İdari birimi olup bir prokonsül tarafından yönetilen Senatoryal eyalet statüsündeydi. Bu düzenleme Roma İmparatorluğunun idari olarak yeniden düzenleneceği 211 yılına kadar değişmemiştir.

Coğrafya

Asya Eyaleti başlangıçta Misya, Troas, Aiolis, Lidya, İyonya, Karya ve Pisidya'dan Pamfilya'ya kadar uzanan bir bölgeden oluşuyordu. Frigya'nın bir bölümü MÖ 116 yılında eyalet topraklarına dahil edilmeden önce V. Mithridates Euergetes'e verilmişti. Lycaonia MÖ 100 civarında, Kibyra ise MÖ 82 yılı civarında eyalet topraklarına dahil edildi. Asya'nın güneydoğu bölgesi daha sonra Kilikya adıyla yeni bir eyalet olarak düzenlendi. İmparatorluk döneminde eyaletin sınırları kuzeyde Bithynia, güneyde Likya ve doğuda Galatya ile çizilmişti.^[1]

Geçmişi

III. Antiochus ordusu MÖ 190 yılında yapılan Magnesia savaşında Romalılarca yenilince Asya'yı Romalılara terk etmek durumunda kaldı. MÖ 188 tarihli Apamea Antlaşması ile Asya topraklarının tümünde kontrolü ele geçiren Romalılar bölgenin idaresini Pergamum'da bulunan bir vekil kralın yönetimine bıraktılar.

Adı konmuş bir varisi olmayan ve Roma'nın yakın müttefiklerinden bir olan Bergama kralı III. Attalos krallığını Roma'ya bıraktığını vasiyet etti. Attalos’un MÖ 133 yılında çekilmesiyle bölge Manius Aquillius tarafından yeni bir Roma eyaleti olarak organize edildi.^[2] Attalid Krallığı'nın Roma'ya miras olarak bırakılması bu krallığa komşu topraklarda ciddi karışıklıklara neden oldu. Pontus krallığının VI. Mithridates'in yönetiminde bir güç olarak ortaya çıkması bu döneme rastlar. Mithridates, Roma'nın Asya eyaleti ve ötesindeki başarılarının önündeki en ciddi engel olarak ortaya çıkmıştır.^[3]

İhmal ve sömürü

Roma her zaman doğuda neler olup bittiğiyle ilgilenmek konusunda biraz ilgisiz davranmıştır. Genellikle müttefikleri arasındaki anlaşmazlıklarda hakem rolüne soyunmuş, Otoritesini göstermesi gerektiği bazı durumlarda da heyetler göndermeyi tercih etmiştir. Bu durum bölge Attalos tarafından Roma'ya hediye olarak bırakılana kadar böyle sürmüştür. Aslında Bergama krallığı çoğunlukla farklı halklardan oluşmuştu. Örneğin Büyük Frigya Pontus karalı V. Mithridatis'e verilmişti.^[4]

Senatonun kendisi Asya ile ilgilenmek konusunda tereddüt ettiğinden diğerleri de bu konuda ilgisizdi. Nihayet MÖ 123 tarihinde Gaius Gracchus tarafından geçirilen bir kanunla Equestrian sınıfına mensup kişilere vergi toplama hakkı verildi. Bu vergi toplama imtiyazı Cumhuriyet elitleri tarafından bir sömürü aracı olarak kullanıldı. Herhangi bir şehir vergiyi ödeyemeyecek durumda ise Romalı tefecilerden fahiş fiyatlarla borç almak durumunda kalıyordu.^[5]

Mithridates ve Sulla

MÖ 88 yılında Pontus kralı VI. Mithridates neredeyse bütün Küçük Asya'yı fethetti. Romalıların yozlaşmış uygulamalarından nefret eden yerel halkı kışkırtarak büyük bir isyanın başlamasını sağladı ve eyalette bulunan tüm Roma ve İtalyan kökenlilerin kılıçtan geçirilmesini emretti.^[6] Öldürülen insan sayısının 80.000 ile 150.000 arasında olduğu tahmin edilir. Üç yıl sonra Lucius Cornelius Sulla Mithridates'i Birinci Mithridatis Savaşında yendi ve MÖ 85 yılında eyaleti her biri daha küçük şehirlerin yönetim merkezi olacak şekilde on bir bölgeye ayırdı. Bu bölge merkezleri arasında Efes, Bergama, Smyrna, Adramyttium, Kyzikos, Synnada, Apameia Kibotos, Milet ve Halikarnassos da bulunur. Adı geçen şehirlerden ilk üçü olan Efes, Bergama ve Smyrna arasında eyaletin başat şehri olmak için yoğun bir rekabet vardı.^[2] Bu üç şehir arasındaki rekabet eyalette birliğin sağlanmasının önündeki en büyük engeldi.

Askeri durum

İsyanları bastırmak için kullanılanlar hariç Sulla tarafından VI. Mithridates'e karşı mücadele etmek için toplanan askerlere kadar Asya'da askeri bir varlıktan söz etmek pek mümkün değildir. Aslında Asya eyaleti herhangi bir askerî birliğin yerleştirilmediği birkaç Roma eyaletinden biridir. Her ne kadar eyalet içerisinde konuşlu bir lejyon yoksa da bu eyalette hiç asker olmadığı anlamına gelmez. Frig şehirleri Apameia Kibotos ve Amorium'da Lejyon müfrezelerinin varlığı bilinir. Yine bir Frig şehri Eumeneia'da konuşlu destek birliklerine bağlı askerler bu dağlık bölgede devriye görevi yapmışlardır. MÖ 3. yüzyılda kırsal bölgelerde görülmeye başlayan askeri hareketlilik eyalette huzursuzluğa neden olmuştur.^[7]

Augustus

Augustus tahta çıkmasının ardından Asya eyaletine bağladığı Misya, Lidya, Karya ve Frigya bölgeleri için bir prokonsüllük teşkil etti. Prokonsül bir yıllık resmî görev süresinin çoğunu eyaletin önemli merkezleri arasında yargısal işlemler için seyahat etmekle geçiriyordu.^[2] Roma'nın Cumhuriyetten İmparatorluğa dönüştüğü bu zaman diliminde eyaletlerdeki şehirlerin sahip olduğu rol de değişime uğradı ve otonom şehirler yavaş yavaş yönetim merkezleri haline gelmeye başladı. Augustus'un bir güç olarak ortaya çıktığı bu dönem aynı zamanda Misya, Lidya ve Frigya'da yeni şehirlerin ortaya çıkışının ilk işaretlerini veriyordu. Eyaletteki şehirler sahip oldukları yetkin kendi kendini yönetme becerileri ile kendi toprakları üzerinde vergi toplama ve kanunlar yapma sorumluluklarına sahip oldular. Yine Augustus'un Principatus'u oluşturduğu bu dönem Asyanın şehirleşmeye başlamasının ve şehirlerde kamu binalarının şehrin belirgin karakteristiği haline gelmeye başladığı bir dönem olarak dikkat çeker^[8]

Düşüşü

3. yüzyılla birlikte ortaya çıkan ve eyaletin bir bölümünü etkileyen salgın hastalıklara ilave olarak yerel askerlerin disiplinsiz davranışları da eyaletin giderek zayıflamasının nedenleri arasındadır. 250 ve 260'lı yıllardaki Got işgalleri eyaletteki güvenliği zaafa uğrattı. Tüm bunlara ilave olarak eyaletin sahip olduğu politik ve stratejik önemin zaman içerisinde azalması sonucu Asya gözden düşmeye başladı.

Eyalet toprakları 4. yüzyılda imparator Diokletian tarafından daha küçük yedi eyalet arasında paylaştırıldı. Bunun bir sonucu olarak taşradaki pek çok kent önemini yitirdi ve zaman içerisinde bir köyden ayırt edilemez hale geldi. Diğer taraftan İmparatorluğun erken dönemlerinin önemli şehirlerinden Efes, Sardes ve Aphrodisias eski ihtişamlarını koruyarak yeni eyalet merkezleri olarak ortaya çıktılar.^[2] Asya, yüzyıllar boyunca Roma kültürünün ve Helenistik kültürün doğudaki en önemli merkezi olarak kalmıştır.

Kaynakça

^ “Asya, Roma Eyaleti.” Oxford Klasik Sözlüğü. 3. sürüm. 1996: s. 189-90
^ ^a ^b ^c ^d Oxford Klasik Sözlüğü. s. 189-90
^ Mitchell, Stephen. Anatolia. Cilt 1. New York: Oxford University Press, 1993. s. 29
^ Anatolia. s. 29
^ Anatolia s. 30
^ "Appian'ın Roma Tarihi: Mitridatik Savaşlar (Roma-Pontus savaşları)". 12 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2008.
^ Anatolia p. 121
^ Anatolia p. 198