İçeriğe atla

Astronot

Bruce McCandless II, 1984

Astronot, kozmonot ya da uzay insanı, uzay çalışmalarına katılmak üzere eğitilen kişidir. İnsanlı uzay uçuşlarının seyrekliği nedeniyle eğitim gören uzay insanlarının bir kısmı yedek kadroda kalarak uzay görevi alamamıştır. Buna karşılık, uzay turistleri, gerekli eğitimi aldıkları için uzay insanı olarak adlandırılabilir.[1][2]

Uzaya insan gönderen ülkelerin dillerinde

Uluslararası Uzay İstasyonu'nun Cupola modülünde, 24. Keşif sırasında aşağıdaki Dünya'yı gözlemleyen Tracy Caldwell Dyson'ın otoportresi.

Uzay insanına İngilizce astronaut, Rusça kozmonot (космона́вт) denir. Bu iki kelime, Yunanca ástron (yıldız) ve kosmos (evren) kelimelerinin nautes (denizci) kelimesiyle birleşmesinden oluşur. Türkçede de Amerikalı ve Rus uzay insanları için yaygın olarak kullanılır.

Çince (pinyin) uzay insanına hángtiān yuán denir. Çince terimin taykonot olduğu yönünde Çin dışında yanlış bir kanı vardır. Taykonot terimi, Malezyalı etnik bir Çinli tarafından 1998'de ortaya atılmış ve batı medyasında hızla yayılmıştır. Çince tàikōng (uzay) teriminden türeyen bu kelime Çin'de kullanılmadı. Buna en yakın Çince terim, tàikōng rén, uzaya çıkmış kişi anlamında kullanılmaktadır. Türkçe uzay insanı teriminin karşılığı olarak uzun süre yǔháng yuán (evren gezgini) kullanıldı. Hángtiān yuán, Çin hükûmetinin resmi yazışmalarda kullandığı terimdir. Hava Kuvvetleri Komutanlığı 2023 yılında uzay ziyareti yapacak Türk Uzay Adamlarını yetiştirmek için eğitimlerine başlamış bulunmaktadır.

Türkiye'de Türk Dil Kurumu tarafından 2005 yılında "Astronot" sözcüğü için Türkçe karşılık olarak "gökmen" ve "uçman" sözcükleri önerilmiştir.[3][4] 2021 yılında ise Türkiye Uzay Ajansı başkanı Serdar Hüseyin Yıldırım Özbekçede "astronot, uçurcu" anlamında bulunan Arapça-Farsça kökenli "fezagir" sözcüğünün kullanılmasını önermiştir.[5]

Uzaya kendi imkânlarıyla insan gönderen ülkeler şu ana kadar ABD, Rusya (Sovyetler Birliği) ve Çin olmakla birlikte, diğer ülkelerin dillerinde de bu kavrama karşılık gelen kelimeler vardır. Örneğin, Fransızca spationaute (okunuşu: spasyonot) kelimesi Latince spatium kelimesinden türetilmiştir.

Layka, uzaya giden ilk canlı bir köpek olmuştur. Uzaya giden ilk insan 'Yuri Gagarin', uzaya giden ilk kadın 'Valentina Tereşkova' ve Ay'a ayak basan ilk insan 'Neil Armstrong' olmuştur.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ NASA. ""Astronaut Fact Book"" (PDF). 2 Eylül 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Kasım 2017. 
  2. ^ Marie MacKay (2005). ""Former astronaut visits USU"". 26 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Kasım 2017. 
  3. ^ ""TDK 'Astronot' yerine 'Gökmen'i önermişti"". 12 Şubat 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2021. 
  4. ^ "Türk Dil Kurumu Başkanı Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN, TRT Haber'e Konuk Oldu". www.tdk.gov.tr. 19 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Şubat 2022. 
  5. ^ Gazetesi, Evrensel. "Türkiye Uzay Ajansı Başkanı, astronot kelimesi yerine 'Fezagir'i önerdi". Evrensel.net. 19 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mart 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Türk Dil Kurumu</span> Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla oluşturulmuş kamu kurumu

Türk Dil Kurumu (TDK), Türkçeyi incelemek ve Türkçenin gelişmesi için çalışmak amacıyla 12 Temmuz 1932'de Mustafa Kemal Atatürk tarafından kurulan kurumdur. Türkiye'nin başkenti Ankara'da yer alan kurum, Türk dili üzerine çalışmaların yapılıp yayımlandığı bir merkezdir. Türk Dil Kurumu 1955'ten başlayarak çeşitli dallarda ödüller verdi. Ödüller her yıl 26 Eylül Dil Bayramı'nda Ankara'da yapılan törenle sahiplerine verilirdi. Ödül verilen dallar farklı yönetmeliklere göre zaman zaman değişirdi. 1983'te Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu bünyesine alındıktan sonra Türk Dil Kurumu ödülleri kaldırıldı. Günümüzde "Türk Diline Hizmet Ödülleri"ni vermektedir.

Deyim, dil biliminde, kavramları, durumları hoşa giden bir anlatımla ya da özel bir yapı veya söz dizimi içinde belirten ve çoğunlukla gerçek anlamlarından ayrı anlamlara gelen sözcüklerden oluşan kalıplaşmış sözcük topluluğu ya da cümledir. İki veya daha çok sözcükten kurulu bir çeşit dil ifadesi olan deyimler, duygu ve düşünceleri dikkati çekecek biçimde anlatan ad, önad, belirteç, yalın ve birleşik eylem görünüşlü dilsel yapılardır. Ya tam bir tümcedirler ya da bir söz öbeğidirler.

Birey, günlük konuşma dilinde genellikle bir tek kişiyi tanımlamak için kullanılan kelimedir. Farklı alanlarda birey sözcüğü, bir kişi anlamından ziyade herhangi bir tek değer, obje veya tanım tanımlamakta kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">Uzay Yarışı</span> Soğuk Savaş sırasında, ABD ve SSCB arasında yaşanan uzay rekabeti (1955–1975)

Uzay Yarışı, Amerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği arasında 20. yüzyılın ikinci yarısında gerçekleşen resmî olmayan uzay rekabetidir. Kökeni, II. Dünya Savaşı'ndan sonra iki ülke arasında balistik füze temelli nükleer silahlanma yarışına dayanmaktadır. Uzaya uydu, roket ve sonda yollamak, insan göndermek; Ay'a insan indirmek gibi çabalar içermektedir. Bu yarış, aynı zamanda ABD ile SSCB arasındaki Soğuk Savaş'ın (1947–1991) bir parçasıdır. Uzay Yarışı, yapay uyduların öncü fırlatmalarını, Ay'a, Venüs'e ve Mars'a yollanan robotik uzay sondalarını ve alçak Dünya yörüngesinde ve nihayetinde Ay'da insanlı uzay uçuşunu getirmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Aleksey Leonov</span> Sovyet kozmonot, uzayda yürüyen ilk insan (1965)

Aleksey Arhipoviç Leonov,, Sovyet kozmonot ve uzayda yürüyen ilk insan.

Kelime veya sözcük, tek başına anlamlı, bir ya da birbirine bağlı birden fazla biçimbirimden (morfem) oluşan, ses değeri taşıyan dil birimidir.

<span class="mw-page-title-main">Anousheh Ansari</span> İranlı-Amerikalı mühendis ve girişimci

Anousheh Ansari, İran kökenli Amerikalı iş insanı. Uzaya giden dördüncü turist. İlk uzay blogcusu, ilk kadın uzay turisti, ilk Müslüman kadın astronot. 10.000.000$'lık Ansari X Ödülü isim sponsoru ve X-Prize vakfı mütevelli heyeti üyelerinden biri.

<span class="mw-page-title-main">İnsanlı Ay yolculukları</span>

İnsanlı Ay yolculukları, ilk defa 20. yüzyılda Uzay Yarışı'nın bir parçası olarak 1969–1972 yılları arasında Apollo Projesi kapsamında Amerika Birleşik Devletleri'ne bağlı NASA tarafından gerçekleştirilmiştir. Ay yüzeyine yapılan ilk başarılı insansız görev, 1959 yılında Sovyetler Birliği tarafından gerçekleştirilen Luna 2 görevidir. Luna 2, Ay yüzeyine ulaşan ilk insan yapımı nesne olmuştur. ABD ise Aralık 1968'de Apollo 8 ve Mayıs 1969'da Apollo 10 görevleri kapsamında Ay yörüngesine mürettebatlı yolculuklar yapmış, 20 Temmuz 1969'da da Apollo 11 göreviyle insanları Ay yüzeyine ulaştırmayı başarmıştır. Apollo 11 mürettebatından Neil Armstrong Ay'a ayak basan ilk insan, Buzz Aldrin de ikinci insan olmuştur. Devam eden yıllarda ABD, Ay'a beş insanlı görev daha göndermiştir ve toplam 12 astronot Ay yüzeyinde yürümüştür. 19 Aralık 1972'de çalışmalarını tamamlayan Apollo 17; Ay'a giden son insanlı görev, astronot Eugene Cernan da Ay'a ayak basan son insan olmuştur. Sonraki yıllarda Uzay Yarışı'nın hız kaybetmesiyle birlikte insanlık bir daha Ay'a gitmemiştir.

İyelik ekleri veya sahiplik ekleri, isimlere ve isim görevinde kullanılan sözcüklere eklenerek kime veya neye ait olduğunu bildiren ekler.

Küçük ünlü uyumu ya da düzlük-yuvarlaklık kuralı, Türkçedeki ses uyumlarından biri. Öz Türkçe sözcüklere ait ortak bir özelliktir.

<i>Dünyayı Kurtaran Adamın Oğlu</i> 2006 yapımı Türk filmi

Dünyayı Kurtaran Adam'ın Oğlu, Dünyayı Kurtaran Adam adlı filmin devamı olarak çekilmiş 2006 yapımı film. Oyuncular arasında Mehmet Ali Erbil, Cüneyt Arkın, Şebnem Schaefer, Sinem Kobal, Burcu Kara, Burak Hakkı, İsmail İncekara, Ali Erkazan, Haldun Boysan, Didem Erol yer almaktadır. Film uzay'da geçmektedir. Film IMDb tarafından 2006 yılının en kötü filmleri arasında gösterilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Uzay elbisesi</span> uzaya çıkan astronot ve kozmonotları dış etkenlere karşı koruyan özel giysi

Uzay elbisesi, tepkili uçak pilotları ve özellikle astronotların vücutlarını dış etkilerden koruyarak çalışabilmeleri ve yaşayabilmelerini sağlayan elbisedir. Bu elbise, astronotun durumunun stabil kalmasını sağlar.

Türkçedeki alıntı sözcüklerin değiştirilmesi, Atatürk'ün Türkleştirme politikasının bir parçasıdır. Osmanlı Türkçesi, Arapça ve Farsçadan birçok alıntı sözcüğe sahipti, aynı zamanda Fransızca, Yunanca ve İtalyanca gibi Avrupa dillerinden bulunan diğer alıntı sözcükler de resmî olarak Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından önerilen Türkçe karşılıkları ile değiştirildi. Türkçedeki yabancı kökenli sözcüklerin (alıntı) Türkçeleştirilmesi, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşundan sonra Atatürk Devrimlerinin daha geniş çerçevesindeki kültürel reformların bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Restoran</span> yemek hazırlayan ve sunan işletme

Lokanta veya restoran, ücret karşılığında müşterilere yemek ve içecek hazırlanıp servis edilen yer. Çoğunlukla büyük bir yemek salonu ve mutfaktan meydana gelir. Sözcük, Fransızca restaurer kelimesinden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Uzay yolculuğu</span> uzayda yolculuk yapmak

Uzay yolculuğu, Dünya'dan atmosfer dışına veya dış uzayda gerçekleştirilen yolculuktur. Uzay yolculukları, insanlı veya insansız uzay araçları ile bilimsel, askerî ve ticarî amaçlarla gerçekleştirilir.

<span class="mw-page-title-main">Uzay taşıtı dışı etkinlik</span>

Uzay taşıtı dışı etkinlik, ya da Uzay gemisi dışı etkinlik; Dünya'nın atmosferinin ötesinde yani Dünya dışı olarak nitelenen uzay boşluğu ya da uzayın herhangi bir yerinde boşlukta bir astronot veya kozmonot tarafından yapılan herhangi bir etkinliği anlatan terim. Sıklıkla kullanılan dünya yörüngesindeki bir uzay gemisi veya uzay istasyonunun dışında uygulanan uzay yürüyüşünü tanımlamak için kullanılır. EVA daha çok uygulanması gereken teknik yöntemler bütününü tanımlamak için kullanılır. Uluslararası Uzay İstasyonu için gerçekleştirilen istasyon dışı teknik görevler gibi. Ama aynı zamanda Ay yüzeyi keşfi için de kullanılır.

Türkçenin en uzun kelimesi, popüler kültürde, 70 harften oluşan "muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine" sözcüğü olarak geçmektedir. Teknik olarak Türkçe sondan eklemeli bir dil olduğu için sonsuz sayıda harften oluşan kelimeler oluşturmak mümkündür. Ancak, aynı ek birden çok kullanıldığı zaman kelime anlaşılmaz bir hâl almaktadır; bu yüzden en uzun kelimeden bahsederken anlaşılır olması esas alınır.

Uzay yolculuğu, 20. yüzyılda Konstantin Tsiolkovsky ve Robert H. Goddard tarafından geliştirilen teorik ve pratik atılımların ardından insan başarısının bir parçası haline geldi. Sovyetler Birliği, yörüngeye ilk uydu, ilk erkek ve ilk kadını uzaya göndererek savaş sonrası Uzay Yarışında önder oldu. ABD, 1969'da Ay'a ilk insan inişi ile Sovyet rakiplerini yakaladı. Uzay yarışı sona ermesini takiben, uzay uçuşu harika uluslararası işbirliği ile karakterize edilmiştir ve bu Dünya yörüngesine ucuz erişim ve ticari girişimler için bir genişleme oluşturmuştur. Gezegenler arası sondalar Güneş sistemindeki gezegenlerinin hepsiniziyaret etmiş ve insanlar yörüngede Mir ve ISS gibi uzun süre uzay istasyonlarında kalmıştır. Çin, insanlı misyonlar da dahil olmak üzere önemli uzay uçuş yeteneğine sahip üçüncü ülke olarak ile ortaya çıkmıştır.

Astronotlar ve diğer uzay uçuşu katılımcıları, uzaydayken dini görevlerini bazen açık bazen özel bir şekilde yerine getirir. Dinî ibadetler, uzayda benzersiz güçlükler ve fırsatlar ortaya koyar. Uzay gezginleri, Dünya'yı uzaydan gördükten sonra genel bakış etkisi nedeniyle inançlarında büyük değişim yaşadıklarını bildirdiler. Bazı laik gruplar, devletin uzay araçlarının dinî etkinlikler için kullanılmasını eleştirdi.

<span class="mw-page-title-main">Vang Yaping</span> Çinli pilot ve astronot

Vang Yaping, Çinli astronot.