İçeriğe atla

Asparagales

Asparagales
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem:Plantae
Şube:Tracheophyta
Sınıf:Liliopsida
Takım:Asparagales
Link[1]
Tip tür
Asparagus

Asparagales, Angiosperm Phylogeny Group (APG) ve Angiosperm Phylogeny Web gibi modern sınıflandırma sistemlerine göre bir bitki takımıdır. Takım, adını Asparagaceae familyasından alır ve Angiosperms ile Monocots kladlarına bağlıdır. Takım, yakın bir tarihte sınıflandırma sistemlerine dahil edilmiştir. İlk olarak 1977'de Herbert Huber tarafından ortaya atılmış ve daha sonra 1985'te Dahlgren sistemine, ardından 1998, 2003 ve 2009'da APG'ye alınmıştır. Bu düzenlemeden önce bu takıma bağlı familyalar Liliales takımına bağlıydı. Günümüzde Liliales takımı Lilales, Asparagales ve Dioscoreales olmak üzere üç takıma bölünmüştür. APG'ye göre, Asparagales takımına bağlı 14 familya, 1.122 cins ve yaklaşık 36.000 tür bulunmakta olup, bu bakımdan en kalabalık monokot takımıdır.

Takıma bağlı türlerinin önemli bir bölümü otsu çok yıllıktır, ancak bazı türler tırmanıcı, bazıları da ağaç formuna sahiptir. Takıma aynı zamanda birçok geofit (rizom, soğanlar ve çeşitli yumrular) içerir.

Neredeyse tüm türlerin yaprakları, bitkinin tabanında veya sapın ucunda, bazen de sap boyunca sıkı bir rozet oluşturur. Çiçekler, altı tepal ve altıya kadar erkek organ bulundurur.

İktisadi değeri açısından Asparagales takımı, monokotlar içinde Poales (otları ve tahılları içeren takım) takımından hemen sonra gelmektedir. Takıma bağlı çok sayıda tür gıda ve tatlandırıcı (örn. Soğan, sarımsak, pırasa, kuşkonmaz, vanilya ), hediyelik bitki (örn. Frezya, glayöl, Iris, orkide ) ve bahçe süsleri (örn. Hemerocallis, Convallaria, Agapanthus) olarak kullanılmaktadır.

Özellikler

Koyu fitomelan içeren Hippeastrum tohumları
Beaucarnea recurvata ağaç benzeri bir forma sahiptir.

Bağlı türlerin büyük bölümünün otsu olmasına ve bazılarının da en fazla 15 cm yüksekliğinde olmasına rağmen, nadiren de olsa tırmanıcı (örneğin, bazı Kuşkonmaz türleri) ve ağaç formlu (ör. Agave, Cordyline, Yucca, Dracaena, Aloe) türler de mevcuttur. Aloe gibi cinsler aynı zamanda sukulent sınıfındadır.

Hemen hemen tüm türlerin yaprakları rozet formunda ve sıkı bir küme halindedir . Bazı durumlarda ise, yapraklar gövde üzerinde görülür. Çiçekler genellikle çiçekli gövdenin ucunda kümelenir.

Taksonomi

Asparagales Link, Handbuch 1: 272. (1829).

Notlar

  1. ^ Alliaceae adı, Alliaceae sensu stricto olarak Amaryllidaceae ve Agapanthaceae ailelerini de kapsayacak biçimde kullanılır. 'Amaryllidaceae' APG III sisteminde korunan ad olarak kullanılır.
  2. ^ Xanthorrhoeaceae önceliğe sahip isimdir fakat APG IV sisteminde Asphodelaceae isminin korunması önerilmiştir.

Dış bağlantılar

Kaynakça

  1. ^ Handbuch 1: 272. 1829.
  2. ^ Sp. Pl. 1: 313–314. 1753.
  3. ^ "WikiSpecies". 13 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ağustos 2020. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Arjantin</span> Güney Amerikada yer alan bir ülke

Arjantin, resmî adıyla Arjantin Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Güney Amerika kıtasının güneyini kaplayan Güney Konisi’nde yer alan ülke. Arjantin 2.791.810 kilometrekare (1.077.924 sq mi)'lik toplam yüzölçümü ile Güney Amerika'da ikinci, dünyada ise en büyük sekizinci ülkedir. Kuzeyde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğuda Brezilya, batıda Şili, doğuda ise Uruguay komşusudur. Güneyini Drake Boğazı, batısını And Dağları ve doğusunu Atlas Okyanusu çevreler.

<span class="mw-page-title-main">Sarımsak</span> Bir bitki

Sarımsak ya da sarmısak, Amaryllidaceae familyasına dahil olan Allium cinsinden, soğanlı bir bitki türüdür. Yakın akrabaları arasında soğan, arpacık soğanı, pırasa, Frenk soğanı ve Çin soğanı bulunur. Orta Asya'ya ve İran'ın kuzeydoğusuna özgüdür ancak birkaç bin yıllık insan tüketimi ve kullanımı geçmişi sebebiyle dünya çapında yaygın bir baharattır. Sarımsak, Antik Mısırlılar tarafından da bilinmekteydi ve hem gıda aroması hem de geleneksel ilaç olarak kullanılmıştı. Günümüzde Çin, tek başına dünyadaki sarımsak ihtiyacının yaklaşık % 80'ini karşılamaktadır.

<span class="mw-page-title-main">İnsanın evrimi</span> anatomik olarak modern insanların ortaya çıkmasına yol açan evrimsel süreç

İnsanın evrimi, modern insanın evrimsel kökenini ve ne tür evrimsel süreçlerle ortaya çıktığını incelediği gibi insanın en eski atalarını ve atasal kökenlerini de konu edinir. Bunun yanında insanla ortak ataları paylaşan ve insan ile yakın akraba olan türlerin evrimini ve kökenini de araştırır. İnsan evrimi, konu olarak 1863 yılında T. H. Huxley tarafından oluşturulan bilim dalı primatolojiyi ve günümüz maymunlarının tüm canlılar ile onların eski atalarının fosillerini de dikkate almaktadır. Bunun yanında insanın evrimsel tarihi üzerindeki çalışma ve araştırmalar fiziksel antropoloji, paleoantropoloji, primatoloji, arkeoloji, dilbilim, genetik ve embriyoloji dâhil olmak üzere birçok bilimsel alanı de içerir.

<span class="mw-page-title-main">Kaktüsgiller</span> bitki familyası

Kaktüs, Caryophyllales takımının 1750 kadar bilinen türüne ve yaklaşık 127 cinsine sahip Cactaceae bitki familyasının bir üyesidir. "Kaktüs" kelimesi Latince aracılığıyla, Theofrastos tarafından kimliği kesin olmayan dikenli bir bitki için kullanılan Antik Yunanca kelimesinden türemiştir.

<span class="mw-page-title-main">Tek çenekliler</span>

Tek çenekliler (Liliopsida), monokotiller, çoğunlukla tek yıllık, palmiyeler haricindeki otsu bitkileri kapsayan çiçekli bitkiler sınıfıdır.

<span class="mw-page-title-main">Amaryllidaceae</span>

Amaryllidaceae Asparagales takımına bağlı bir bitki familyasıdır. Amaryllidaceae, tek çenekli Asparagales takımında yer alan otsu, çoğunlukla çok yıllık ve soğanlı çiçekli bitkilerden oluşan bir familyadır.

APG sistemi, 1983 yılındaki Cronquist sistemine karşı Evrimsel Kapalı Tohumlu Gelişimi Topluluğu tarafından oluşturulan kapalı tohumlu bitkileri sınıflandıran bir bitki sınıflandırmasıdır, moleküler filogenetiki baz alarak hazırlanan bu ilk sınıflandırma 1998 yılında APG I sistemi ile başlamış sonrasında 2003 yılında yapılan revizyon ile APG II Sistemi bunun ardından en son 2009 yılında APG III sistemi yayınlanmıştır. Orijinal APG sistemi alışılmadık bir temel kullanır kladistik 3 genin, 2 kloroplast geni ve ribozomlara ait çözülmüş bir genin DNA dizilimi esas alınarak sıralama yapılmıştır. Moleküler biyoloji her ne kadar temel alınsa da bu sistemi kuran gruplar diğer delillerle bu sistemi desteklemişlerdir örneğin polen mofolojisi ödikotlar ile diğer bilinen dikletonlar arasındaki ayrımı desteklemektedir.

APG II sistemi, uzun adıyla "bitkilerde " bu topluluğun APG Sistemi sonrası bulunan yenilikler neticesi 2003'te ortaya çıkardığı bu sistemin modifiye edilmiş ikinci bir versiyonudur. Bu sistem bu sefer modern teknik ve çoğunlukla moleküler filogenetik moleküler biyoloji den yararlanılarak ortaya çıkarılmış bir sınıflandırmadır. Nisan 2003'te toplulukça yayınlanmış ve APG Sistemi'nin yerini almıştır. Ancak revizyonlar bununla da bitmemiştir. Topluluk bunun ardından 2009 yılında bu taksonomisinin de yerini alacak APG III sistemi'ni çıkaracaktır.

<span class="mw-page-title-main">APG III sistemi</span>

APG III sistemi, uzun adıyla "bitkilerde " bu topluluğun APG II sistemi sonrası bulunan yenilikler neticesi 2009'da ortaya çıkardığı, bu sistemin modifiye edilmiş üçüncü ve halen günümüz için geçerli bir versiyonudur. Bu sistem bu sefer modern teknik ve çoğunlukla moleküler filogenetik moleküler biyolojiden yararlanılarak ortaya çıkarılmış bir sınıflandırmadır. APG II siteminden 6,5 ve hepsinin atası APG Sistemi'nden 11 yıl sonra yapılan güncellemelerle sistem bugün geçerli 3. halini almıştır.

<i>Allioideae</i> bitki altfamilyası

Allioideae, Amaryllidaceae familyasına bağlı altfamilya. Altfamilya, Nothoscordum gibi hayli popüler olan süs bitkilerini de kapsar.