İçeriğe atla

Asma

Asma
Üzüm (Vitis)
Meyvesi ile Vitis californica

Vitis (üzüm asmaları), çiçekli bitki Vitaceae familyasındaki asma bitkilerinin[1] kabul edilen 79 türünün bir cinsidir.

Cins, ağırlıklı olarak kuzey yarımküredeki türlerinden oluşur. Hem meyvenin doğrudan tüketimi hem de şarap yapmada fermantasyon için üzümlerin kaynağı olarak ekonomik açıdan önemlidir.

Asma araştırması ve yetiştirilmesine bağcılık denir.

Çoğu "Vitis" çeşidi, hem erkek hem de dişi üreme yapılarını içeren hermafrodit çiçekli rüzgarla tozlaşan çeşitlerdir. Bu çiçekler çiçeklenme adı verilen demetler halinde gruplandırılır. "Vitis vinifera" gibi birçok türde, başarıyla tozlaşan her çiçek salkımının bir üzüm salkımına dönüşmesiyle üzüm meyvesine dönüşür. Asmaların çiçekleri genellikle çok küçük olsa da, taneleri genellikle iridir ve meyvelerin içindeki tohumları dağıtmak için kuşları ve diğer hayvanları çeken tatlı tatlarla parlak renklidir.[2]

Asmalar genellikle sadece önceki büyüme mevsimi sırasında gelişen tomurcuklardan gelen sürgünlerde meyve verir.

Bağcılıkta, kış aylarında (ticari bağcılıkta hasattan sonra) sert ve odunsu sürgünleri olan önceki yılın büyümesini (veya "Bir yaşındaki odun") budama ilkelerden biridir. Bu asmalar ya 8 ila 15 tomurcuğu destekleyecek bir kamış ya da 2 ila 3 tomurcuk tutan daha küçük bir çıkıntı şeklinde budanır.[2]

Büyüme şekilleri

Convolvulus bir çeliğin etrafına sarmalanmış sarmaşık sabit merdiven
Bacayı kaplayan asma

Bazı bitkiler her zaman asma olarak büyürken, bazıları zamanın sadece bir kısmında asma olarak büyür. Örneğin, zehirli sarmaşık ve bittersweet, (Türkçe: acıtatlı) destek olmadığında çalılar kadar büyüyebilir ancak destek mevcut olduğunda asma olur.[3]

Asma, çok uzun sapları temelinde büyüme şekli gösterir. Bunun iki amacı vardır. Asma çok sayıda destekleyici dokuya enerji harcamayarak güneş ışığına ulaşmak yerine, bitkinin en az enerjisi ile büyüme için kaya cephelerini, diğer bitkileri veya diğer destekleri kullanır. Bu, Kudzu ve Japon hanımeli gibi bitkiler için oldukça başarılı büyüme şeklidir, her ikisi de Kuzey Amerika'nın bazı bölümlerinde istilacı egzotik bitkilerdir. Skototropizm geliştiren ve ışıktan uzaklaşan bazı tropik sarmaşıklar da vardır, bu bir tür negatif fototropizm'dir. Işıktan uzakta büyüme, asmanın bir ağaç gövdesine ulaşmasını sağlar ve daha sonra daha aydınlık bölgelere tırmanabilir.[4]

Asma büyüme şekli ayrıca bitkilerin yükseklere tırmanmadan bile geniş alanları hızla kolonileştirmesini sağlayabilir. Cezayir menekşesi (ing:periwinkle) ve yer sarmaşığı için durum böyledir. Aynı zamanda, küçük verimli toprak parçalarının daha fazla güneş ışığına maruz kalan ancak çok az veya hiç toprak içermeyen alanlara bitişik olduğu alanlardaki hayata bir uyumudur. Asma toprağa kök salabilir, ancak yapraklarının çoğunu daha aydınlık, açıkta kalan alanda bulundurarak her iki ortamdan da en iyi şekilde yararlanır.

Tırmanma alışkanlığının evrimi, bir dizi taksonomik bitki grubunun evrimsel başarısı ve çeşitlenmesiyle ilişkili kilit bir yenilik olarak ima edilmiştir.[5] Birçok farklı tırmanma yöntemi kullanılarak,[6] birçok bitki ailesinde bağımsız olarak evrimleşmiştir, örneğin:

  • sapı bir desteğin etrafına sarmak (örneğin, gündüzsefası türleri, Ipomoea)
  • tesadüfi, yapışan kökler yoluyla (örneğin sarmaşık, Hedera türleri)
  • ikiz yaprak sapı ile (ör. Clematis türleri)
  • özel sürgünler (Vitaceae), yapraklar (Bignoniaceae) ve hatta çiçek salkımları (Passiflora) olabilen sarılmaya yarayan filizler (ing:tendril) kullanarak
  • sonunda kendilerini desteğe oldukça güçlü bir şekilde bağlayan yapışkan pedler üreten dallar kullanmak (Parthenocissus)
  • dikenler (ör. tırmanma gül) veya kancalı dallar gibi diğer kancalı yapılar (ör. Artabotrys hexapetalus) kullanmak

Tırmanan çalı (Pieris phillyreifolia), köklere, dallara veya dikenlere tutunmadan tırmanan odunsu bir çalı-asmadır. Gövdesini, lifli kabuklu ağaçların (kel selvi gibi) kabuğundaki bir yarığa yönlendirir, burada gövde düzleştirilmiş bir profil benimser ve ağacı, ana ağacın dış kabuğunun altında büyütür. Köstebek (ing:Fetterbush) daha sonra ağacın tepesine yakın çıkan dalları gönderir.[7]

Çoğu asmalar çiçekli bitkilerdir. Bunlar wisteria, kivi meyvesi ve adi sarmaşık gibi odunsu asmalar veya tropik sarmaşıklar (ing:liana) ve otsu (odunsu olmayan) sarmaşıklar örneğin gündüzsefası (ing:morning glory) asmalar olarak ayrılabilir.

Garip bir asma bitkisi grubu, tırmanan eğrelti otları olarak adlandırılan eğrelti otu cinsi Lygodiumdur.[8] Kök tırmanmaz, aksine yapraklar (yapraklar) tırmanır. Yapraklar uçtan açılır ve teorik olarak büyümeyi asla bırakmaz; diğer bitkiler, kaya yüzeyleri ve çitler üzerinde yuvarlanırken çalılıklar oluşturabilirler.

L: Solak sarmaşık sapı, yerden saat yönünün tersine yönde büyür. (S-büküm) R: Sağını kullanan çift, yerden saat yönünde yönde büyür. (Z-büküm)[9][10]

Sarmaşık asmalar

Sarılıcı asma / sarmaşık sapı (Fockea edulis)
Tendril destekli asma (Brunnichia ovata)

Bine olarak da bilinen sarmaşık asmasında, sarmal'lar (ing:tendril) veya vantuzlar (ing:sucker) kullanarak tırmanan asmaların aksine sarmal içinde büyüyen sürgünleriyle tırmanan asmadır. Birçok sarmaşık sapının kavramalarına yardımcı olmak için sert gövdeleri veya aşağıyı gösteren kılları vardır. Şerbetçiotu (bira aromasında kullanılır) ticari olarak önemli bir bine örneğidir.[11][12]

Tırmanırken sürgün ucunun dönüş yönü özerktir ve (bazen hayal edildiği gibi) sürgünün güneşi gökyüzünde takip etmesinden kaynaklanmaz- bu nedenle bükülmenin yönü, bitkinin ekvator'un hangi tarafında büyüdüğüne bağlı değildir. Bu, runner fasulyesi (Phaseolus coccineus) ve gündüzsefası (Convolvulus türleri), diğerleri de dahil olmak üzere bazı çiftlerin her zaman saat yönünde, Fransız fasulyesi (Phaseolus vulgaris) ve tırmanıcı hanımeli (Lonicera türleri) dahil olmak üzere saat yönünün tersine sarılması gerçeğiyle gösterilir. Gündüzsefası ve hanımelinin zıt dönüşleri Michael Flanders ve Donald Swann tarafından yazılan ve söylenen hicivli şarkı "Misalliance"ın temasıydı.[13]

Kaynakça

  1. ^ "The Plant List: Vitis". Royal Botanic Gardens, Kew. 2013. 5 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ a b Wine & Spirits Education Trust "Wine and Spirits: Understanding Wine Quality" pgs 2-5, Second Revised Edition (2012), London, 9781905819157
  3. ^ "Creepers". mannuthynursery. 19 Şubat 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013. 
  4. ^ Glimn-Lacy, Janice; Kaufman, Peter B. (2006). Botany Illustrated. Springer. doi:10.1007/0-387-28875-9. ISBN 978-0-387-28870-3. 
  5. ^ Gianoli, Ernesto (2004). "Evolution of a climbing habit promotes diversification in flowering plants". Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 271 (1552): 2011-2015. doi:10.1098/rspb.2004.2827. JSTOR 4142967. PMC 1691831 $2. PMID 15451690. 
  6. ^ Putz, Francis E. "Vine Ecology". 21 Şubat 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2012. 
  7. ^ Weakley, Alan (2010). Flora of the Southern and Mid-Atlantic States (PDF). s. 661. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Aralık 2021. 
  8. ^ "Japanese climbing fern". Center for Aquatic and Invasive Plants. 13 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2013. 
  9. ^ Haldeman, Jan. "As the vine twines". Native and Naturalized Plants of the Carolinas and Georgia. 22 Nisan 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2018. 
  10. ^ Weakley, Alan S. (May 2015). Flora of the Southern and Mid-Atlantic States. UNC Herbarium, North Carolina Botanical Garden, University of North Carolina at Chapel Hill. 15 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2018. 
  11. ^ bine 3 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Merriam-Webster
  12. ^ Cone Heads 3 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. at Willamette Week
  13. ^ "Misalliance". 3 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Aralık 2021. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Adi huş</span> bitki türü

Adi huş, huşgiller (Betulaceae) familyasından 30 m'ye kadar boylanabilen ağaç veya ağaççık formunda bir huş türü.

<span class="mw-page-title-main">Üzüm</span> meyve, cins için Q191019 kullanın, türler için Q30046 kullanın

Üzüm, yaprak döken odunsu asmaların vitis cinsinden çiçekli bitki meyvesinin adıdır.

<span class="mw-page-title-main">Bağ (tarım)</span>

Bağ, sofralık üzüm, kuru üzüm,alkolsüz üzüm suyu ve şarapçılık için üzerinde salkımlar halinde üzüm toplanan üzüm bitkisi asmanın yetiştirildiği yerdir. Bağ üretimi, bilimi, uygulaması ve çalışmasına bağcılık denir. Üzüm bağları, şarabın kendisine pay çıkarılabilecek bağın özel coğrafi ve jeolojik özelliklerine atıfta bulunan ve Türkçeye "yer duygusu" gibi tercüme edilebilecek Fransızca terroir kelimesiyle nitelenir.

<span class="mw-page-title-main">Asma biti</span>

Asma biti, bağda (asmada) zarar yapan homojen kanatlılar (Homoptera) takımına bağlı küçük bir böcek. Amerika menşeli bir zararlıdır. İlk defa yabani Amerikan asmalarında üzerinde rastlanmıştır. Göçlerle Amerika'dan Avrupa'ya geçmiştir. Türkiye'de 1881 yılından itibaren ilk defa Trakya taraflarında görülmüştür. Asmanın kök ve yapraklarında yaşayan iki formu vardır. Gelişimini asmada tamamlar. Uzun emici hortumlarıyla yaprak ve kökleri emerler. Emme sonucu kök ve yapraklarda urlar (şişkinlikler) meydana getirirler. Bitkinin zayıflamasına, veriminin düşmesine ve zamanla kurumasına sebep olurlar. Filokseraya karşı yapılan zirai mücadele çalışmaları kesin netice vermemektedir.

<span class="mw-page-title-main">Dişbudak yapraklı akçaağaç</span> Akçaağaçgiller familyasından bir bitki türü

Dişbudak yapraklı akçaağaç, akçaağaçgiller (Aceraceae) familyasından anavatanı Kuzey Amerika olan iki evcikli bir akçaağaç türü.

<span class="mw-page-title-main">Gövde (botanik)</span> damarlı bir bitkinin yapısal ekseni

Gövde, bir vasküler bitkinin iki ana yapısal ekseninden biridir, diğeri ise kök'tür. Yaprakları, çiçekleri ve meyveleri destekler, ksilem ve floemde kökler ve sürgünler arasında su ve çözünmüş maddeleri taşır, besin maddelerini depolar ve yeni canlı doku üretir. Gövde normalde düğümlere ve ara düğümlere ayrılır:

<span class="mw-page-title-main">Şarapçılık</span>

Şarapçılık, şarap üretimine verilen addır. Şarabın yapılacağı üzüm veya başka bir meyvenin seçimiyle başlar, yapımı biten şarabın şişelenmesiyle sona erer. Çoğu şarap üzümden yapılsa da, diğer meyvelerden veya zehirli olmayan bitkilerden de yapılabilir. Bal şarabının sudan sonraki en önemli malzemesi baldır. Şarap yapımının tarihi bin yıldan fazladır. Şarap ve şarap yapımı bilimi önoloji olarak bilinir. Şarap üreticisine şarap tüccarı da denilebilir. Üzüm yetiştiriciliği bağcılıktır ve birçok üzüm çeşidi vardır.

<i>Vitis vinifera</i>

Yaygın üzüm asması olan Vitis vinifera Akdeniz bölgesi, Orta Avrupa ve güneybatı Asya'da Fas ve Portekiz'den kuzey Almanya'ya ve doğudan kuzey İran'a kadar uzanan bir Vitis türüdür. Şu anda 5.000 ile 10.000 arasında Vitis vinifera üzüm çeşidi vardır ancak sadece birkaçının şarap ve sofralık üzüm üretimi için ticari önemi vardır.

<span class="mw-page-title-main">Asmaların yıllık büyüme döngüsü</span>

Asmaların yıllık büyüme döngüsü her yıl bağda oluşan, ilkbaharda tomurcuk kırılmasıyla başlayan ve sonbaharda yaprak dökümü ve ardından kışın uyku hali ile sonuçlanan süreçtir. Şarap yapımı açısından süreçteki her adım şarap yapmak için ideal özelliklere sahip üzümlerin geliştirilmesinde hayati bir rol oynar. Bagcılık uzmanları ve bağ yöneticileri iklim etkisini,asma hastalığını ve asmanın tomurcuklanmasından itibaren ilerlemesini engelleyen ya da kolaylaştıran zararlıları, çiçeklenmeyi, veraison, meyve oluşumunu, hasatı, gölgelik yönetimi gibi bağcılık uygulamalarının kullanılmasıyla gerekirse yaprak düşmesi ve uyku-hali tepkisini, sulamayı, asma eğitimini ve tarımsal kimyasalların kullanımını izlerler. Yıllık büyüme döngüsünün aşamaları genellikle bir asmanın yaşamının ilk yılı içinde gözlemlenebilir hale gelir. Büyüme döngüsünün her aşamasında harcanan zaman bir dizi faktöre bağlıdır - en önemlisi iklim türü ve üzüm çeşidinin özellikleridir.

Mtevandidi, Gürcistan ülkesindeki Guria bölgesinde yetişen, özellikle sofra şarabı üretiminde kullanılan yerli bir kırmızı üzüm çeşidi. Aynı zamanda Akido, Achido, Didd Mtevana, Didmtevana ve Didtevano eşanlamlılarıyla da bilinir. Mtevandidi'nin kökeni hakkında yazılı kaynak bulunmamaktadır. Botanik ve tarımsal özellikler, bu çeşidin Gürcistan'a özgü olduğunu göstermektedir.

<i>Kum sarmaşığı</i>

Kum sarmaşığı,, Kahkahaçiçeğigiller familyasından çiçekli bir bitki türüdür. Dünyanın ılıman bölgelerde sahil kumunda ve diğer kıyı habitatlarında yetişen çok yıllık bir asmadır. Ayrıca 1745'te Jacobite'nin ayaklanmasına önderlik etmek için İskoçya'daki Eriskay Adası'na eken Prens Charles Edward Stuart'dan sonra 'Prens Çiçeği' olarak da bilinir. [E. Dwelly Galce Sözlüğü (1911)]

<span class="mw-page-title-main">Pinot noir</span>

Pinot noir, Vitis vinifera türünün kırmızı şaraplık bir üzüm çeşididir. Pinot noir kelimesi, Fransızca çam ve siyah sözcüklerinden türemiştir. Adı, çam kozalağı şeklinde olan küçük ve sık taneli salkımlarından esinlenilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Carignan</span>

Carignan, daha çok Fransa ve Batı Akdeniz'de bulunan, dünya çapında yaygın olarak ekilen İspanya kökenli kırmızı bir üzüm çeşididir. Vitis vinifera türü içerisinde yer almaktadır. Fransa, Kaliforniya'nın Orta Vadisinde, genellikle ucuz sofra şarabı üretiminde kullanılan önemli bir üzüm çeşidi olarak görülmüş olsa da, son yıllarda, özellikle Güney Fransa ve Katalonya'da birçok şarap üreticisinin, kalite şarap üretmek için de kullanıdığı bir üzüm çeşidi haline gelmiştir.

<i>Vitis amurensis</i>

Vitis amurensis, Amur üzümü, Asya kıtasına özgü bir üzüm türüdür. Üzümün adını Rusya ve Çin ‘deki Amur vadisinden almıştır.

Anaç, bitkinin bir parçasıdır, genellikle yeni yer üstü büyümesinin üretilebildiği bir yeraltı kısmıdır. Başka bir bitkinin tomurcuğunun aşılandığı, iyi gelişmiş bir kök sistemine sahip bir gövde olarak da tanımlanabilir. Bir köksap veya yeraltı sapına atıfta bulunabilir. Aşılamada, bir bitkiye, bazen sadece bir kütüğe, halihazırda kurulmuş, sağlıklı bir kök sistemine sahip olan, üzerine başka bir bitkiden bir kesme veya tomurcuk aşılanmış anlamına gelir. Üzüm asmaları ve diğer meyveler gibi bazı durumlarda, anaçlar için çelikler kullanılabilir, kökler onları dikmeden önce fidanlık koşullarında kurulur. Anaç üzerine aşılanan bitki kısmına genellikle kalem denir. Scion o özelliklere sahip bitkidir yayıcısı fotosentetik aktivite ve meyve veya dekoratif özellikleri dahil, yerden arzuluyor. Anaç, toprakla etkileşimi, köklerin ve gövdenin yeni bitkinin desteklenmesini sağlaması, gerekli toprak suyu ve minerallerini alması, ilgili zararlı ve hastalıklara karşı direnç göstermesi için seçilir. Birkaç hafta sonra iki parçanın dokuları birlikte büyüyecek ve sonunda tek bir bitki oluşturacaktır. Ürün her zaman genetik olarak farklı iki bitkinin bileşenlerini içermesine rağmen, birkaç yıl sonra aşı yerini tespit etmek zor olabilir.

<span class="mw-page-title-main">Üzüm asmalarının çoğaltılması</span>

Asmaların çoğaltılması ticari bağcılık ve şarap yapımında önemli bir husustur. Çoğunluğu Vitis vinifera familyasına ait olan asmalar, her bir asmanın sınırlı ömründe her büyüme mevsiminde bir üzüm üretir.

<span class="mw-page-title-main">Vitis mustangensis</span>

Vitis mustangensis, çoğunlukla mustang üzümü olarak bilinir, Güney eyaletleri'ne özgü bir üzüm türüdür. Bulunduğu yerler Mississippi, Alabama, Louisiana, Teksas ve Oklahoma bölgelerini kapsar.

<span class="mw-page-title-main">Vitis riparia</span>

Vitis riparia Michx, nehir üzümü veya don üzümü ile ortak isimlerin Kuzey Amerika'ya özgü bir asmadır. Tırmanıcı bir asma olarak, Québec'ten Teksas'a ve doğu Montana'dan Nova Scotia'ya kadar orta ve doğu Kanada ile Amerika Birleşik Devletleri'nin orta ve kuzeydoğu kısımlarında yaygın bir şekilde dağılmıştır. Kuzeybatı ABD'de izole popülasyon raporları vardır ancak bunlar muhtemelen doğallaştırılmıştır. Uzun ömürlüdür ve en uzun ağaçlardan yukarı gölgeliğe kadar ulaşabilir.

<span class="mw-page-title-main">Sürgün (botanik)</span> genç gövde veya dal

Botanikte bir bitki sürgünü, uzantıları, yaprakları ve yan tomurcukları, çiçekli gövdeleri ve çiçek tomurcukları ile birlikte herhangi bir bitki gövdesinden oluşur. Tohum çimlenmesinden yukarı doğru büyüyen yeni büyüme, yaprakların gelişeceği bir sürgündür. İlkbaharda, çok yıllık bitki sürgünleri, otsu bitkilerde yerden büyüyen yeni büyüme veya odunsu bitkilerde büyüyen yeni gövde veya çiçek büyümesidir.

<span class="mw-page-title-main">Coulure</span>

Coulure, üzümlerin çiçeklenmeden sonra gelişmemesine neden olan hava koşullarına metabolik reaksiyonların sonucu olan bir bağcılık tehlikesidir. İngilizcede bazen Shatter veya Shotberries kelimeleri kullanılır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.