Aslan Ağa

Aslan Ağa (ö.1673), bir Osmanlı diplomatıdır. İsveç Krallığı'nın ilk Osmanlı elçisidir .

1673 yılında Amsterdam’da vefat edip, mezar taşında “IV. Mehmed’in İsveç’e elçisi” ifadesi olan Moses bin Jehuda Bebri isimli bir Musevi'nin mezarı vardır. Moses Bebri ismi, ne dönemin Amsterdam Yahudi Cemaati'ne kayıtlıdır ne de İsveç'e bu yıllarda böyle bir kişinin geldiğine dair arşiv belgesine rastlanabilmiştir. Ancak İsveç arşivlerinde, 1669 yılında Kırım'dan İsveç'e gelip, İsveç elçisi olarak geri yollandığı Osmanlı İmparatorluğu'nda 1671 yılında bulunan Aslan Ağa isimli bir şahsiyetin varlığına şüphe yoktur.^[1]

Yeniçağ Osmanlı bürokrasisi dönemin pek çok Avrupalı devletinin aksine kendi içinde ihtisaslaşmış bir diplomatik hizmet kadrosu bulundurmadığından diplomatik misyonlar için tercüman, çavuş ya da müteferrika gibi saray görevlilerinin gönderildikleri bilinmektedir. Örneğin 1641 yılında Sultan İbrahim'in (h. 1640-1648) cülusunu bildirmek için Hollanda'ya giden Mustafa Ağa da İtalyanca ve İspanyolcayı iyi bilen, Yahudi asıllı bir Osmanlı çavuşu olarak kayıtlara geçmiştir. Otuz yıl kadar sonra Aslan Ağa isimli Osmanlı elçisinin aslında Yahudi asıllı olması ve diplomatik görevlere çıkması fikri de bu nedenle mümkündür.^[1]

Ayrıca aynı dönemde İsveç yöneticileri Yahudilere güvenmemekte ve özellikle devlet işlerini onlarla görüşmekten imtina etmektedir. 1667'de İsveç yetkilileri diplomatik misyonla gelen Hollanda elçisiyle görüşmeyi reddetmişlerdir. Tevrat’a göre Yakub dördüncü oğlu Yehuda için aslan deyimini kullanmıştır (Yaratılış, 49:8-9). Böylece aslan Yehuda kabilesinin ve Kral Süleyman’ın ölümünden sonra kurulan iki devletten biri olan Yehuda Krallığı’nın arması olmuştur. Bebri’nin İsveç’te bir engelle karşılaşmamak için babasının adı Yehuda’nın Türkçe çevirisi Aslan ismi ile Osmanlı’da bir askeri veya idari rütbe olan Ağa ünvanını beraberce kullanmayı tercih etmiş olabilir. Osmanlı, İtalyan ve Yahudi kayıtlarında rastlanmayan Bebri sözcüğü Litvanca kunduz, Tatarca da bebek anlamına gelmektedir.^[2]

II. Kuzey Savaşı’nın (1655-1660) ardından Bahçesaray ve Stockholm arasında bir elçi ve nâme gerçekleşmiştir. Savaşın bitiminden yıllar sonra dahi, mesela 1668 yılında, İsveç’e Kırım’dan iki mektup yollanmış ve 1670 yılında da Kutluca Mirza ve Hacı Giray adlı iki elçi, Kırım Hanı Adil Giray’ı (h. 1666-1671) Stockholm’de temsil etmişlerdi. Dönemin Danimarka daimi temsilcisine göre Kutluca Mirza’nın ve Hacı Giray’ın Mart 1670’te gerçekleşen ziyaretinde asli mesele, II. Kuzey Savaşı sırasında Tatarlara esir düşenlerin kurtarılması için İsveç yetkililerinin ödemesi gereken fidyelerdi. 1669 yılında da Stockholm’de bir Kırım elçisi Adil Giray Han’ın sadrazamı olan Murteza Ali Ağa’nın İsveç’e yolladığı mektubu getirmiştir. Mektubu İsveç idaresinin nazarına taşıyan kişi ise Aslan Ağa’ydı.^[1]

İsveç sarayını terk ettikten sonra Aslan Ağa, güneye doğru yol alıp Viyana’ya, Habsburg İmparatoru I. Leopold’ün (h. 1658-1705) yanına gelmiştir. Dönemin bir gazetesine göre ellerinde İsveç’ten bir mürur tezkiresi ve yanlarında on iki at bulunan Aslan Ağa ile başını çektiği “yedi kişilik Tatar heyeti” 1669 Ağustos'unun sonuna doğru Viyana'ya varmışlardır. herhangi bir önemli siyasi maslahat görülmemiş ve İmparator I. Leopold, heyeti çabucak Budin'e yollamıştır. Aslan Ağa, Budin'den Kırım'a varmıştır. Kırım'da Adil Giray Han'a İsveç Kralı XI. Karl'ın (h. 1660-1697) mektuplarını teslim eden Aslan Ağa, yeniden yola çıkmak üzere hazırlanmıştır. Bu sefer Tatar Hanı, kendisinden Sadrazam Köprülü Fazıl Ahmed Paşa ile görüşmesini istemiştir. Han ayrıca Sultan IV. Mehmed (h. 1648-1687) ve sadrazam için mektuplar hazırlatmış ve Aslan Ağa'ya emanet etmiştir. Ancak çetin kış şartlarından ötürü Aslan Ağa, seyahate başlamak için beş ay kadar Kırım'da beklemek zorunda kaldığını not etmiştir.^[1]

Kışın bitimiyle Aslan Ağa, İstanbul'a giden bir gemiye binmiş ve Haziran ayında Sadrazam'a hem Tatar Hanı'nın hem de İsveç Kralı'nın Sultan Mehmed'e yolladığı mektupları teslim etmiştir. Daha sonra verilen cevapları geri götürmek üzere Mart 1671 İzmir'den bir Hollanda gemisine binmiş, 12 Ağustos 1671'de Amsterdam'a inmiştir. Amsterdam'da çok beklememiş ve İsveç'in Lahey'deki daimi elçisiyle görüşmek üzere yola çıkmıştır. Aslan Ağa birkaç kez Lahey'de mukim İsveç elçisi Appelboom ile görüşmüş ve 1 Eylül itibarıyla Stockholm'e gidecek bir gemiye binmek için geri Amsterdam'a doğru yola çıkmıştır. Öyle gözüküyor ki Aslan Ağa, 1671 sonbaharında İsveç'e ulaşmıştır. 28 Ekim'de huzura kabul edilmiştir.^[1]