İçeriğe atla

Askerî-endüstriyel kompleks

USS Kuzey Carolina SSN-777

Askerî-endüstriyel kompleks veya Askerî-sınai blok (İngilizce: Military–industrial complex) bir ülkenin ulusal silahlı kuvvetleriyle, ona tedarik sağlayan askerî savunma sanayi arasında tanımlı olmayan bir birlikteliği tarif eder.

Terim özellikle ABD Silahlı Kuvvetlerinin arkasında var olan böyle bir birlikteliği tarif için kullanılır. Özellikle 34. Amerika Birleşik Devletleri başkanı Dwight D. Eisenhower'in 17 Ocak 1961 günkü veda konuşmasında böyle bir yapının varlığından bahsetmesi onu kamuoyunun gündemine taşımıştır. Terim elbette her ülke için geçerli olmakla beraber özellikle ABD için kullanılmaktadır. Yapılan analizlerde bu yapıya sıklıkla ABD Senatosu ayağı da eklenmektedir. Askerî harcamalar için verilen onaylar, iç ve dış politikada rota belirleme çabaları, bütçe belirlenmesi gibi konular düşünüldüğünde bu eksen de terime eklenebilir.

Etimoloji

34. ABD Başkanı ve II. Dünya Savaşı sırasında beş yıldızlı general olan Eisenhower, görev süresinin sonunda 17 Ocak 1961 günü yaptığı konuşmada şunları söylemiştir:

“ Barışın sürebilmesi için en önemli etkenlerden birisi askerî altyapımızdır. Silahlı kuvvetlerimiz kuvvetli, her an harekete geçmeye hazır halde olmalıdır, ancak bu sayede olası saldırganlıkların önüne geçebiliriz...Bu olağanüstü boyuttaki askerî yapı ile devasa silah sanayisinin aynı anda meydana gelmesi Amerika tarihinde ilk kez görülen bir durumdur. Ekonomik, siyasi ve hatta ruhanî ortamda ortaya çıkan toplam etki her kentte, her devlet kurumunda, federal hükümetin her bölümünde hissedilmektedir. Bu tür bir gelişmenin ihtiyaçtan doğduğunu görebiliyoruz. Ancak çok önemli sonuçlarını kavramaktan da geri duramayız. Tüm emeklerimiz, tüm hammadde kaynaklarımız ve tüm yaşantılarımız bu duruma bağlıdır; toplumsal yapımızı doğrudan etkilemektedir. Bilerek veya bilmeyerek yapılsın, Askerî-endüstriyel kompleksin hükümet kurumları içinde kanunî dayanağı olmayan etkilerine izin verilmemelidir. İktidarda yaşanacak olası bir yanlış güç dengesi felakete yolaçacaktır. Bu birleşimin özgürlüklerimizi veya demokratik süreçlerimizi tehlikeye atmasına izin vermemeliyiz. Hiçbir şeyi sorgusuz sualsiz kabul etmemeliyiz. Sadece uyanık ve bilgili bir yurttaş toplamı devasa sanayi ve askerî altyapısının bu gelişimine barışçıl yöntemlerle karşı koyabilir, ancak bu sayede güvenlik ve özgürlük bir arada gelişebilir. „

—Eisenhower[1]

İçerik ve kullanım

Askerî-endüstriyel kompleks benzeri tanımlama girişimleri Eisenhower'dan önce de vardı. Foreign Affairs dergisinde 1947 yılında yayınlanan makalesinde Winfield Riefler terimi kullanmıştır. 1956 yılında sosyolog C. Wright Mills İktidar Seçkinleri kitabında Amerikan siyasetinin (Senato), Amerikan ordusunun (Pentagon), Amerikan sanayisinin ve teknolojik çalışmalar yapan üniversitelerin ortak çıkarlar etrafında birleşerek gerçek iktidar merkezini oluşturduklarını, aynı havuzdan beslendiklerini, "gevşek bir bağa" sahip olduklarını ve bu yapıların demokratik usullerle denetlenmelerinin mümkün olmadığını yazmıştır.[2] 1944 yılında yazdığı The Road to Serfdom kitabında Friedrich Hayek de benzer gözlemleri yapmıştır.

Amerikan militarizmiyle ilgili akademik çevrelerde ve emperyalizm eleştirilerinde bu terim günümüzde kullanılmaktadır. Düşünür Noam Chomsky terimin adlandırmasına katılmadığını, asıl belirleyenin endüstriyel-sanayi kısmı olduğunu ve savunma adı altında düzeni sürdürdüğünü öne sürer.

Günümüzdeki işleyiş

2009 yılı verilerine göre tüm dünyada askerî harcamalar 1.5 trilyon dolar seviyesindedir. Bunun %46 seviyesindeki 712 milyar doları ABD tarafından yapılan harcamadır. Üretimde yapılan özelleştirmeler ve askerî teknoloji alanında kaydedilen gelişmeler teknolojik alandaki ilişkileri karmaşıklaştırmıştır. Ayrıca bu ilişkiler artık eğlence sektörü gibi diğer alanları da içerecek şekilde gelişmektedir.[3][4]

Kaynakça

  1. ^ Konuşmanın tam metni 25 Mayıs 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 27 Mayıs 2016 tarihinde erişilmiştir
  2. ^ Mills, C. Wright (2000). The power elite. New York: Oxford University Press. ISBN 0195133544. 
  3. ^ Japon Savunma Bakanlığının popüler kültürü etkilemek için manga alanına müdahil olduğu bilinmektedir
  4. ^ Ünlü 1986 yapımı Top Gun filmi ABD Deniz Kuvvetlerinin istekleri doğrultusunda çekilmiş, senaryoda değişiklikler yapılmış, savaş uçakları vb. silahların kullanılmasında büyük kolaylık sağlanmış, ayrıca orduya gönüllülerinin katılması için aktif olarak desteklenmiştir.16 Mayıs 2016 tarihli Garin Pirnia makalesi 9 Ocak 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce) 6 Ocak 2021 tarihinde erişilmiştir

Ayrıca bakınız

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Dwight D. Eisenhower</span> 34. Amerika Birleşik Devletleri başkanı (1953–1961)

Dwight David Eisenhower , lakabı "Ike", ABD'nin 34. başkanı (1953-1961). II. Dünya Savaşı'nda 1944-45 yıllarında Batı Avrupa'daki Müttefik kuvvetlerinin başkomutanlığını yapmıştır. 1951'de NATO'nun ilk başkomutanı olmuştur. Alman asıllıdır.

<span class="mw-page-title-main">Rüştü Erdelhun</span> 10. TSK Genelkurmay Başkanı

Mustafa Rüştü Erdelhun Türk asker. Türk Silahlı Kuvvetlerinin 10. Genelkurmay Başkanı.

<span class="mw-page-title-main">Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri</span> ABDnin askerî gücü

Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri, ABD'nin bütün silahlı kuvvetlerinin birleşik olarak oluşturduğu yapıdır. ABD Ordusu ilk kez, yeni kurulan ulusu Amerikan Bağımsızlık Savaşı'nda Büyük Britanya'ya karşı savunmak üzere 13 kurucu eyaletin oluşturduğu Kongre yönetimi sırasında kuruldu. Amerika Birleşik Devletleri Kara Kuvvetleri, ABD Deniz Piyadeleri ve ABD Deniz Kuvvetleri 1776'daki bağımsızlık bildirisinin açıklanacağı öngörüsüyle 1775'te oluşturuldu. Dünyadaki en büyük hava kuvvetlerinden birine sahip olmasına rağmen, Amerika Birleşik Devletleri Hava Kuvvetleri 1947'ye kadar bağımsız bir komutanlık haline getirilmedi.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği'nin askerî tarihi</span> Sovyet Askeri Tarihi

Sovyetler Birliği'nin askerî tarihi Kızıl Ordu ve Sovyetler Birliği Silahlı Kuvvetlerinin askerî tarihini kapsar. Bolşeviklerin iktidara geldiği 1917 Ekim Devrimini izleyen günlerde başlar. Yeni hükûmet Rus İç Savaşı'nda değişik rakipleriyle başa çıkabilmek amacıyla Kızıl Ordu'yu kurdu. 1939'da Mançukuo ile Moğolistan arasındaki sınır anlaşmazlığında Moğolistan'ı destekleyerek Halhin Gol Muharebesi'nde Mançukuo'yu sahiplenen Japonya ile çarpıştı. Molotov-Ribbentrop paktıyla Nazi Almanyası ile anlaşarak Polonya'nın doğu illerine saldırdı ve kuvvetlerini konuşlandırdı. Baltık Devletleri'ni, Romanya'dan Besarabya ve Kuzey Bukovina'yı ilhak etti. 1939-1940'ta Finlandiya'yı işgal etti. II. Dünya Savaşı'nda Nazi Almanyası'nı yenilgiye uğratan ana askerî kuvvet Kızıl Ordu'ydu. Savaştan sonra Almanya'nın doğu yarısı ile Orta ve Doğu Avrupa'daki birçok ülkeyi işgal etti, bunlar daha sonra Doğu Bloğu'nun uydu devletleri olmuşlardır.

<span class="mw-page-title-main">Eisenhower Doktrini</span>

Eisenhower Doktrini, 1953 yılından itibaren 8 sene ABD Başkanlığı yapan Dwight Eisenhower'ın 5 Ocak 1957'de Kongre'ye gönderdiği yetki talebi isteği.

<span class="mw-page-title-main">Garnizon</span>

İçinde ve civarında yerleşmiş kıta, kışla, karargâh, askerî kasaba, askerî birlik, askerî lise, harp akademisi veya askeri kurum bulunan meskûn yer­lere gar­nizon denilir. Garnizon komutanlıklarının sorumluluk alanına göre ve genellikle sınırları kent ya da belediye sınırlarıyla saptanan bölgelerdir.
Garnizon sözcüğü Türkçeye Fransızcadan girmiştir, savunma amaçlı olarak bir kente veya kaleye yerleştirilen askerî birlik anlamındadır.
Garnizon genellikle bir şehir, kasaba, kale, gemi veya başka türlerde olabilir. "Garnizon kasabası", yakınında askerî üs olan herhangi bir kasaba için ortak bir ifadedir. Terim şimdi genellikle bir askerî üs veya müstahkem askeri karargâh oluşturan belirli tesisler için geçerlidir.

<span class="mw-page-title-main">C. Wright Mills</span> Amerikalı toplumbilimci (1916 – 1962)

C. Wright Mills, Amerikalı sosyologdur.

<span class="mw-page-title-main">Sovyetler Birliği Silahlı Kuvvetleri</span> SSCB Silahlı Kuvvetleri

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği Silahlı Kuvvetleri, 1918-1946 yılları arasında Kızıl Ordu ve 1946-1991 yılları arasında Sovyetler Birliği Silahlı Kuvvetleri olarak adlandırılan, önce Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti'nin ve daha sonra Sovyetler Birliği'nin silahlı kuvvetleriydi.

<span class="mw-page-title-main">Yarı askerî</span> Paramiliter

Bir yarı askerî ya da paramiliter güç, işlev ve örgütlenme olarak askerî ancak düzensiz gönüllülerden oluşan devletçe desteklenen bir tür yapı. Terim Yunanca harici anlamına gelen para ve asker anlamına gelen militer sözcüklerinden türemiştir. Paramiliter, yapısı, taktikleri, eğitimi, alt kültürü ve (çoğunlukla) işlevi profesyonel ordununkine benzeyen ancak bir ülkenin resmî veya meşru silahlı kuvvetlerinin parçası olmayan bir örgüttür. Paramiliter birimler, bir ülkenin askerî veya polis güçlerinin yerine getiremediği veya yerine getirmek istemediği görevleri yerine getirir. Diğer örgütler, silahsız olmalarına veya muharebe rolleri olmamasına rağmen, yalnızca yapıları itibarıyla da paramiliter olarak değerlendirilebilir.

<span class="mw-page-title-main">Savunma harcamalarına göre ülkeler listesi</span> Vikimedya liste maddesi

Ülkelere göre savunma harcamaları listesi, mevcut en son bilgiler kullanılarak yıllık olarak oluşturulan bir listedir. Bu bilgilerden bazıları Amerika Birleşik Devletleri Merkezi İstihbarat Teşkilatı'nın World Factbook 'tan edinilmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Küba Devrimci Silahlı Kuvvetleri</span>

Küba Devrimci Silahlı Kuvvetleri, Küba Cumhuriyeti'nin anayasal ordusudur. Kökenleri Fulgencio Batista rejimine karşı savaşan İsyancı Ordudan gelir. 2 Aralık 1956 tarihinden Küba Devriminin zafere ulaştığı 1 Ocak 1959 tarihine kadar bu silahlı kuvvet başarıyla mücadele vermiş ve iktidarın alınmasından sonra düzenli orduya dönüşmüştür.

<span class="mw-page-title-main">El-Zafra Hava Üssü</span>

El-Zafra Hava Üssü, Birleşik Arap Emirlikleri'nin başkenti olan Abu Dabi'nin 30 km güneyinde yer alan askerî üs. Birleşik Arap Emirlikleri Silahlı Kuvvetlerinin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri Silahlı Kuvvetleri ve Fransız Silahlı Kuvvetleri birliklerini bünyesinde barındırmaktadır.

Irak Direnişi ABD Silahlı Kuvvetleri öncülüğündeki yabancı silahlı kuvvetler tarafından gerçekleştirilen Irak’ın işgalinin ardından işgal kuvvetlerine, işgal kuvvetlerinin sayesinde iktidara gelmiş olan yönetime karşı silahlı mücadele yürüten, destek veren Iraklı ve yabancı tüm unsurları kapsar. Direniş, ABD önderliğindeki Çokuluslu Güç birliklerinin yanı sıra, iş birliği yaptığı gerekçesiyle diğer Iraklı gruplarla da savaşmaktadır. Direniş, çeşitli farklı taktikler kullansa da asimetrik savaş gereğince genelde gerilla taktiklerine başvurmaktadır.

Başkomutan veya başkumandan; silahlı kuvvetler veya askerî birim üzerinde kara, deniz ve hava kuvvetlerini komuta eden en üst rütbeli komutandır. Terim teknik olarak, bir ülkenin yürütme liderliğinde, devlet veya hükûmet başkanında bulunan askerî yeterliliklerini ifade eder.

<span class="mw-page-title-main">Militarizm</span> Sosyal Yapı

Militarizm veya orduculuk, bir ülkede ordu gücünün aşırı derecede ağır basması, her tür sorunu askerî yöntemlere başvurarak çözme, bundan dolayı silahlı kuvvetlere öncelik tanıma eğilimi ve savaşı yüceltmektir.

<span class="mw-page-title-main">Kennedy Doktrini</span>

Kennedy Doktrini, 35. ABD Başkanı John Fitzgerald Kennedy'nin başkanlık görevinde bulunduğu 1961-1963 yılları arasında, ABD'nin özellikle Latin Amerika ülkelerine karşı, izlediği dış politikaları ve takındığı siyasi tutumu ifade eden siyasi bir tanımlamadır. Kennedy, kuşatma politikasıyla, Batı Yarımküre'de Komünizm'in yayılmasını engellenmesi gerektiği konusundaki fikirlerini yüksek sesle ve her fırsatta dile getirmekteydi.

<span class="mw-page-title-main">Savunma sanayii</span>

Savunma sanayii veya silah endüstrisi, silah ve askerî teknolojinin üretim ve satışından sorumlu bir sanayidir. Savunma sanayi, askerî malzeme, teçhizat ve tesislerin araştırma ve geliştirme, mühendislik, üretim ve servis hizmetlerinde yer alan ticari bir endüstriden oluşur. Bir devletin silahlı kuvvetleri ve güvenlik güçleri veya siviller için silah üreten şirketler, silah satıcısı veya savunma müteahhitleri olarak da adlandırılır. Hükûmet kurumları da silah, mühimmat ve diğer askerî araç ve gereçleri alıp satarak silah endüstrisinde faaliyet göstermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Falkland Savaşı'nın sonuçları</span>

Falkland Savaşı'nın sonuçları, İngiltere ile Arjantin arasındaki 1982 yılındaki Falkland Savaşı'nın sonuçlarının iki ülke iç siyasetine olduğu kadar küresel olarak uluslararası ilişkiler alanında, askeri alanda, kültürel alanda ve sağlık alanında etkileri olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Ulusal Yeniden Yapılanma Süreci</span>

Ulusal Yeniden Yapılanma Süreci 1976-1983 dönemi arasında Arjantin devletini yöneten askerî diktatörlük dönemini anlatır. Rejimin temeli 24 Mart 1976 tarihinde Devlet Başkanı Isabel Martínez de Perón'a karşı düzenlenen başarılı darbeyle atılır. İktidarı alan cunta, Kirli Savaş adı verilen ve sivil halka karşı çok çeşitli suçların işlendiği bir süreç başlatmıştır. Rejim 1982 yılında İngiltere'ye karşı başlattığı Falkland Savaşı'nda yenilince toplumsal muhalefet yükselişe geçmiş ve cuntacılar 1983 yılında iktidarı bırakmak durumunda kalmıştır. Takip eden demokrasi döneminde hayatta kalmış olan önde gelen darbecilerin çoğu mahkeme önüne çıkmış ve hapis cezaları almıştır.

<span class="mw-page-title-main">Morgenthau Planı</span>

Morgenthau Planı veya asıl adıyla Suggested Post-Surrender Program for Germany, II. Dünya Savaşı sonrasında Nazi Almanyası'nın ardından kurulacak olan Almanya'nın silah sanayiinin tamamen ortadan kaldırılmasını ve ilgili endüstriyel üretimin sınırlandırılmasını öneren tasarıdır. 1944 yılında dönemin Amerika Birleşik Devletleri hazine bakanı Henry Morgenthau Jr. tarafından önerilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.