İçeriğe atla

Asimetrik dimetil hidrazin

Asimetrik dimetil hidrazin (ADMH)
ADMHADMH
Genel
Sistematik adı Asimetrik dimetil hidrazin
Diğer adlar ADMH, 1,1-Dimetilhidrazin
Moleküler formülü C2H8N2
Molar kütle 60.1 g/mol
Fiziksel görünüm Şeffaf, sarımtırak,
amonyakımsı kokulu
CAS numarası [57-14-7]
Benzer bileşikler Hidrazin, Monometil hidrazin
Özellikleri
Yoğunluk ve hali 0.793 g/cm3, sıvı hal
Sudaki çözünürlüğüTam çözünür
Ergime noktası -57 °C (216 K, -71 °F)
Kaynama noktası63 °C (336 K, 145 °F)
Tehlikeler
MSDS Dış MSDS 10 Mayıs 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
EU sınıflandırması Zehirli (T), Yanıcı (F),
Doğaya zararlı (N)
NFPA 704

3
4
1
W


Uyarılar Aşırı yanıcı madde Zehirli madde Suda yaşayan canlılar için uzun süre ölümcül
R-bilgileri R45 R11 R23/R25 R34 R51/R53
S-bilgileri S53

Asimetrik dimetil hidrazin (ADMH) veya 1,1-Dimetilhidrazin (ing. Unsymmetrical dimethylhydrazine - UDMH) saydam, zehirli, higroskopik, genel olarak tüm organik aminlerde olduğu gibi keskin amonyakımsı kokuya sahip, uçucu bir sıvıdır. Hava ile temas ettiğinde ortamdaki oksijen ve karbon dioksit gazlarını hızla emerek sarımtırak bir renk alır. Su, etanol ve gazyağı içerisinde tamamen karışabilir. Hava içerisinde %2.5 ile %95 arasındaki konsantrasyonlarda buharı son derece yanıcıdır, ancak ADMH titreşim veya şoka hassas değildir.

Kullanım alanları

ADMH sanayide en sık havacılık ve uzay alanlarındaki hipergolik roket yakıtlarında belirli bir yükseltgen veya oksitleyici (örn. azot tetraoksit ya da sıvı oksijen) ile beraber bir bi-itken olarak kullanılır. Asimetrik dimetil hidrazin sık kullanılan bir hidrazin türevidir ve o yüzden yanlış bir pratik olsa da bazen sadece hidrazin olarak da adlandırılır. Popüler bir yakıt olarak MIL-D-25064 standardı ile tanımlanmıştır.

İtken yakıt olarak ADMH kullanan roketlerden biri de Rus Proton fırlatıcısıdır.

ADMH oldukça duyarsız ve dengeli olduğundan sıvı yakıtla çalışan roket ve füzelerin yakıt tanklarında uzun süre depolanabilir. Bu özelliği sayesinde oldukça yoğun ve pahalı olmasına rağmen sıkça kullanılmaktadır. Bazı uzay uygulamalarında ADMH'nin yakın akrabası olan monometil hidrazin tercih edilmektedir. ADMH birçok roket motorunda kerosen yakımına geçiş öncesi sistemin ısıtılması için başlangıç yakıtı olarak da kullanılır. ADMH özellikle yüksek sıcaklıklarda hidrazinden daha dengelidir ve onun yerine veya onunla belirli oranlarda karıştırılarak kullanılabilir. Günümüzde birçok Avrupa, Rus, Hint ve Çin tasarımı roket ve fırlatıcılarda itken olarak sıkça kullanılmaktadır.

Güvenlik

ADMH zehirli, kanserojen bir maddedir ve yükseltgen (oksitleyici) maddelerle karıştırıldığında patlayabilir. Vücuda oral, teneffüs ve deriden emilerek girebileceğinden gerek üretim, gerek endüstriyel kullanım aşamalarında güvenliğe özen gösterilmelidir. Cornell Üniversitesi tarafından yayınlanan bir araştırmaya göre, doğaya sızan ADMH hava ile tepkimeye girerek dimetilnitrosamin bileşiğini oluşturup özellikle bazı tarım ürünlerinin ve yeraltı su kaynaklarının zehirlenmesinde rol oynamaktadır.[1]

Ayrıca bakınız

  • Roket yakıtı
  • Proton (roket)
  • Hidrazin
  • Bi-itken

Kaynakça

  1. ^ "Are pesticides posing intolerable risks?". Cornell University. 4 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Helyum</span> Atom numarası 2, kısaltması He olan element

Helyum, sembolü He ve atom numarası 2 olan kimyasal element. Periyodik cetvelin birinci periyot 8A grubunda yer alan bir gazdır. Kokusuz, renksiz bir gazdır ve yanmaz.

<span class="mw-page-title-main">Baryum</span> Atom sayısı 56, yoğunluğu 3,78 olan, doğada en çok baryum sülfat ve baryum karbonat olarak bulunan, havada çabuk oksitlenen, gümüş renginde, katı ve basit bir element (simgesi Ba)

Baryum (Yunanca'da βαρυς = ağır), sembolü Ba olan kimyasal bir elementtir. Ağır manasına gelen "barys" kelimesinden türemiştir. İngilizcede Barite ağırlık yoğunluk manasında kullanılmaktadır. Baryum elementinin atom numarası 56 olup Periyodik tablonun 6. sırasında ve 2. grubunda bulunur. 2. grupta bulunması özelliğinden dolayı Baryum bir toprak alkali metalidir. Baryum ilk defa 1774 yılında İsveçli kimyacı Carl Wilhelm Sheele tarafından tanımlanmıştır. Baryum element halinde beyaz-gri metalik rengindedir fakat yüksek reaktivitelikten dolayı element halinde bulunmaz. Baryum'un hemen hemen bütün bileşikleri ise zehirlidir. Metalik Ba yakıldığında elma yeşili bir renk verir. Metalik halde saklanması çok zordur. Aktif bir element olduğu için su, hava ve asitlerle kolayca reaksiyon verir. Toprak alkali grup içerisinde doğada en yaygın bulunan element Kalsiyum(Ca)dur. Bu sınıftaki metallerin özellikleri birbirine benzemesine karşın bilhassa Kalsiyum, Stronsiyum, Baryum diğerlerinden ayrılır. Bu üç element adi derecede suyu ayrıştırarak Hidrojen açığa çıkarır ve Hidroksit(OH) oluştururlar. Bu Hidroksitler de ısıtıldığında su kaybederek Oksit haline dönmektedirler. Karbonatları ısı karşısında kolay ayrışmasına karşın Baryum Karbonat (BaCO3) en zor ayrışanıdır. Sülfatları suda hemen hemen hiç erimez.

<span class="mw-page-title-main">Azot</span> simgesi N ve atom numarası 7 olan element

Azot ya da nitrojen, simgesi N olan bir element olup atom numarası 7'dir. Renksiz, kokusuz, tatsız ve inert bir gazdır. Azot, dünya atmosferinin yaklaşık %78'ini oluşturur ve tüm canlı dokularında bulunur. Azot ayrıca, amino asit, amonyak, nitrik asit ve siyanür gibi önemli bileşikler de oluşturur.

<span class="mw-page-title-main">Roket</span> itiş için kullanılan pirokinetik motor; yanıcı silah için bkz. Q2037215

Roket bir uzay aracı, hava aracı, araç, atkı veya bombadır. Roket, roket motorundan itme gücü elde eder. Roket motoru egzozu tamamen roket içinde taşınan roket itici yakıtından oluşur. Roket motorları etki ve tepki ile çalışır ve sadece egzozlarını yüksek hızda ters yönde dışarı atarak roketleri ileri doğru iter ve bu nedenle uzay boşluğunda çalışabilir. Etimolojik kökeni İtalyancada "bobin" anlamına gelen rocchetto olup, silindirik şekil benzerliğinden ötürü modern anlamında sahiplenilen kelimenin kullanımı 20. yüzyıl başlarında savaş gemilerinin öz itmeli ateşleme mermilerine dayanmaktadır. Türk Dil Kurumuna göre Türkçeye Fransızca roquette kelimesinden geçmiştir.

<span class="mw-page-title-main">Potasyum nitrat</span>

Potasyum nitrat, formülü KNO3 olan bir potasyum bileşiğidir. Güherçile olarak da bilinen bileşik doğal hâlde kayaçlarda ve mağaralarda oluşan beyaz renkli kabuksu yapıda bulunur.

<span class="mw-page-title-main">Eter</span> Organik bir fonksiyonel grup

Eterler, iki organik kısmın bir oksijen atomu üzerinden birbirine bağ yapmış organik moleküllerdir. Eterlerin genel formülü R-O-R' şeklindedir. Buradaki R ve R' aynı olabileceği gibi farklı organik kısımlar da olabilirler.

Karpit, kimyadaki karşılığı kalsiyum karbür olan, suyla birleştiğinde hızla tepkimeye girerek asetilen gazı çıkaran, sıkça kullanıldığı için bulunması kolay ve ucuz olan kimyasal bir malzemedir. Karpit lambası asetilen gazını yakarak ışık verir. Çanakkale Savaşında sıkça tercih edilmiştir. Asetilen alevi parlak ve rüzgara oldukça dayanıklıdır. Meyvelerin olgunlaştırılması için, özellikle yeşil muzların, armutların veya limonların sarartılmasında kullanılır. İnsan sağlığı için oldukça zararlı bir madde olan karpit şimdilerde uçan balonlarda kullanılmaktadır.

Hipergolik yakıt veya hipergolik itken, ortamdaki sıcaklık ve basınç gibi fiziksel değerler her ne olursa olsun, bir başka kimyasal bileşik ile bir araya getirildiğinde aniden parlayıp alev alabilme özelliğine sahip son derece reaktif ve yanıcı bileşiklere verilen genel isimdir. Hipergolik itkenler, özellikle atmosfer dışı uygulamalarda roketlerin hipergolik motorlarla oksijenden bağımsız olarak ateşlenebilmesini sağlar. Burada, kullanılan itkenlerden birine yakıt, diğerine de yükseltgen ya da oksitleyici denir. Genel olarak modern uzay uygulamalarında en sık kullanılan hipergolik itkenler asimetrik dimetil hidrazin ve diazot tetraoksit kombinasyonu olmuştur.

Hidrojen peroksit (H2O2), saf haldeyken oldukça açık mavi renkte; sulandırıldığında ise renksiz hale gelen bir bileşiktir. Viskozitesi sudan daha yüksek olan ve zayıf asidik özellik gösteren bileşik, aynı zamanda güçlü bir oksitleyicidir. Özellikle tıp alanında %3'lük sulu çözeltisi ve kâğıt sanayiinde kâğıtlara beyaz renk vermek için kullanılmaktadır. Bileşik ayrıca dezenfektasyon, oksitleme, antiseptik üretimi ve roket yakıtı üretiminde de tercih edilir.

<span class="mw-page-title-main">Kerosen</span> Petrolden elde edilen yanıcı bir hidrokarbon sıvısı

Kerosen, genellikle sanayide kullanılan bir petrol türevidir. Kerosen halk dilinde gazyağı diye geçen maddenin daha gelişmiş ve içerik olarak süzülmüş olanıdır. 150 °C ile 270 °C arasında petrolün çok ince bir şekilde damıtılmasıyla elde edilir. Parlama derecesi 40 °C'dir.

Şeker itici yakıtı model roketler için yapılan ve yakıt olarak şeker ve oksitleyici içeren bir roket itici yakıtı çeşididir. İtici yakıt üç bileşene ayrılabilir: yakıt, oksitleyici ve katkı maddeleri. Yakıt şekerdir; en yaygın kullanılan şeker sakkarozdur. En yaygın oksitleyici ise potasyum nitrat (KNO3)dır. Katkı maddeleri ya katalizör olarak ya da havalanış veya uçuş estetiğini artırmak amacıyla birçok farklı madde olabilir. Geleneksel şeker itici yakıt formülasyonu genellikle 65:35 oksitleyici - yakıt oranında hazırlanır.

<span class="mw-page-title-main">Katı yakıtlı roket motoru</span>

Katı yakıtlı roket motoru yakıt ve oksitleyicisi katı fazda olan bir roket motoru türüdür. Askerî füze sistemlerinde, uydu fırlatma sistemlerinde ve hava yastıklarında kullanılmaktadır. Çinliler tarafından geliştirilmiştir ve 13. yüzyılın başlarından itibaren Çinliler, Persler, Moğollar ve Hintler tarafından savaşlarda kullanılmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Roket motoru</span>

Roket motoru, genellikle yüksek sıcaklıktaki gaz olan yüksek hızlı itici bir sıvı jeti oluşturmak için tepkime kütlesi olarak depolanmış roket itici gazlarını kullanır. Roket motorları, Newton'un üçüncü yasasına göre kütleyi geriye doğru fırlatarak itme üreten tepki motorlarıdır. Çoğu roket motoru, gerekli enerjiyi sağlamak için reaktif kimyasalların yanmasını kullanır, ancak soğuk gaz iticileri ve nükleer termal roketler gibi yanmayan biçimleri de mevcuttur. Roket motorları tarafından tahrik edilen araçlara genellikle roket denir. Roket araçları, çoğu yanmalı motorun aksine kendi yükseltgen taşır, bu nedenle roket motorları, uzay aracını ve balistik füzeleri itmek için bir boşlukta kullanılabilir.

<span class="mw-page-title-main">Hibrit yakıtlı roket</span>

Hibrit-yakıtlı roket, roket motorunda birbirinden farklı fazdaki farklı roket yakıtları kullanan bir rokettir. Bu yakıtlardan biri katı halde ve diğeri ise gaz ya da sıvı haldedir. Hibrit roketinin ortaya çıkışı 75 yıl öncesine kadar takip edilebilir.

Tek-yakıtlı roket, itici yakıt olarak tek bir kimyasal madde kullanan roket türüdür.

Kriyojenik yakıtlar, sıvı halde saklanabilmeleri için aşırı derecede düşük sıcaklıklarda tutulması gereken yakıt çeşitleridir. Bu yakıtlar uzayda çalışması gereken makinelerde kullanılırlar çünkü sıradan yakıtlar, yanmayı destekleyen ortamın yokluğu ve uzayın boşluk olması sebebiyle, kullanılamazlar. Kriyojenik yakıtlar çok sıklıkla, sıvı hidrojen gibi sıvılaştırılmış gazlardan oluşur.

T-Stoff ('T maddesi'), II. Dünya Savaşı sırasında Almanya tarafından kullanılan stabilize edilmiş yüksek oranda konsantre peroksittir. T-Stoff'un %80 (bazen %85) hidrojen peroksit (H2O2), kalan su ve eser miktarda (<%0,1) stabilizatör içerdiği belirtilmiştir. Kullanılan stabilizatörler, %0.0025 fosforik asit, fosforik asit (H3PO4), trisodyum fosfat (Na3PO4) ve 8-Hidroksikinolin karışımı ve sodyum stanattan oluşuyordu.

C-Stoff, II. Dünya Savaşı sırasında Almanya'da Hellmuth Walter Kommanditgesellschaft tarafından geliştirilen, bipropellant sıvı yakıtlı roketlerde kullanılan bir indirgeyiciydi. T-Stoff ve C-Stoff, hipergolik yakıt olduklarından dolayı ile birlikte kullanılmışlardır.

Nitrometan, bazen basitçe "nitro" olarak adlandırılan ve kimyasal formülü CH3NO2 olan bir organik bileşiktir. En basit organik nitro bileşiğidir. Ekstraksiyonlar, reaksiyon ortamı ve temizleme solventi gibi çeşitli endüstriyel uygulamalarda çözücü olarak yaygın bir şekilde kullanılan polar bir sıvıdır. Organik sentezde bir ara ürün olarak pestisit, patlayıcı, lif ve kaplama üretiminde yaygın olarak kullanılır. Nitrometan çeşitli Tap Fuel kalkış yarışı gibi motor sporlarında ve Radyo-kontrollü uçaklarda, tel kumanda kontrollü ve serbest uçuş model uçaklardaki minyatür içten yanmalı motorlarda yakıt katkı maddesi olarak kullanılır.

<span class="mw-page-title-main">RP-1</span>

RP-1, roket yakıtı olarak kullanılan, görünüm olarak jet yakıtına benzeyen ve çok yüksek düzeyde rafine edilmiş bir kerosen türüdür. RP-1, sıvı hidrojenden daha düşük bir özgül dürtü sağlar, ancak daha ucuzdur, oda sıcaklığında saklanabilir ve patlama tehlikesi çok daha düşüktür. RP-1, özgül enerjisi LH 2'den daha düşük olsa da, özkütlesi ondan fazla olduğundan daha yüksek bir enerji yoğunluğu sağlar. RP-1'in ayrıca oda sıcaklığında alternatif bir sıvı yakıt olan hidrazin kadar çok toksik ve kanserojen tehlikesi de yoktur.