Artvin (il)
| Artvin | |
|---|---|
 | |
 Artvin'in Türkiye'deki konumu | |
| Ülke | Türkiye |
| Bölge | Karadeniz Bölgesi |
| İdare | |
| • Vali | Cengiz Ünsal[1] |
| Yüzölçümü | |
| • İl | 7.393 km² |
| Rakım | 345 m |
| Nüfus (2020) | |
| • İl | 169.403[2] |
| • Yoğunluk | 23/km² |
| • Kent | 106.858 |
| • Kırsal | 62,643 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TRS) |
| Alan kodu | (+90) 466 |
| Plaka kodu | 08 |
Artvin, Türkiye'nin Karadeniz Bölgesi'nin Doğu Karadeniz Bölümü'nde yer alan, Karadeniz'e kıyısı bulunan bir ildir. İl, Türkiye'nin Gürcistan'la olan sınırında yer alan kuzeydoğu köşesidir. Doğusunda Ardahan ili, güneyinde Erzurum ili ve batısında Rize ili vardır.
2019 Yılı verilerine göre nüfusu 170.875'dir.[4] Bu nüfusun %62,4'ü şehirlerde yaşamaktadır. İlin yüzölçümü 7.436 km²'dir. İlde km²'ye 23 kişi düşmektedir. (Bu sayı merkez ilçede 30'dur.) İl merkezinin denizden yüksekliği: 530 m.'dir.
2020 yılında TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 ilçe, 9 belediye, bu belediyelerde 39 mahalle ve ayrıca 320 köyü vardır.[2]
Coğrafi ve kültürel yapısıyla Anadolu'nun diğer bölgelerinden keskin çizgilerle ayrılır. Yüzey şekilleri çok engebelidir. İklim çeşitliliği fazladır. İlin en önemli akarsuyu, 1956 yılına kadar adını veren Çoruh Nehri'dir. Artvin boğalarıyla meşhur bir il olup simgesi boğadır. Artvin il topraklarının yaklaşık %55'ini ormanlık alanlar kaplamıştır. Murgul'da bakır madeni vardır. Tarihte genellikle Livane ve Çoruh adıyla bilinir. Artvin il nüfusunu Gürcüler, Hemşinliler, Türkler ve Lazlar oluşturur.
Millî parklarıyla ünlüdür. Şavşat ilçesinde bulunan Karagöl Sahara Millî Parkı içerisinde bulunan Şavşat-Karagöl ve Borçka-Karagöl turistik yerlerden bazılarıdır. Efeler-Gorgit Tabiatı Koruma Alanı esas olmak üzere Camili yöresi Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü tarafından biyosfer rezerv alanı olarak belirlenen Türkiye'deki tek bölgedir ve bir dünya mirası olarak görülmektedir.[5]
İlin bir önceki adı Çoruh olup, TBMM'nde kabul edilen 17 Şubat 1956 tarih ve 6668 sayılı kanunla Artvin olmuştur.[6]
Tarihçe
Antik çağlar
Toprak yapısının elverişsiz olması ve bilim merkezlerinden uzaklığı nedeni ile planlı ve bilimsel tarzda arkeolojik çalışmalar yapılamamıştır. 1933 ve 1955 yıllarında Yusufeli ve Şavşat yörelerinde halkın bulduğu bakır baltaların MÖ 4000-3000 yıllarına ait olduğu sanılmaktadır. Aynı yörede bulunan tunç baltaların MÖ 3000-2000 yıllarına ait oldukları bilinmektedir.
Artvin ve çevresi tarih öncesi devirleri Cilalı Taş Devri'nden başlayarak Bakır, Tunç ve Demir çağlarını sırası ile yaşamıştır. MÖ 10 bin ile 8 bin yıllarından kalma Cilalı Taş Devri'ne ait insan izleri Artvin'de de bu çağlarda insanların yaşamış olduğu izlenimini vermektedir. Bulunan madeni eşyalar ise tarih öncesi devirlerin sırası ile yaşandığını belgelemektedir.
Osmanlı dönemi
Artvin ilinin Osmanlı yönetimine ne zaman geçtiği konusunda kesin bir bilgi ya da belge yoktur. II. Mehmed'in Tzaniti Krallığı'nı yıkarak Karadeniz bölgesinin sahil kıyısını Artvin ilinin kıyı kesiminden itibaren ele geçirdiği bilinmektedir. Bu sırada Artvin, Yusufeli, Ardanuç, Borçka, Çıldır Atabeyliği'nin elinde bulunuyordu.
I. Selim Trabzon valisiyken Gürcistan'a yaptığı seferde Batum'un güneybatısında bulunan Güney Kalesini ele geçirmiştir. Bu kalenin adı ile sancak kuran I. Selim sancağa Borçka, Hopa ve Artvin'i bağlamıştır. 1534'te Erzurum beylerbeyi Mehmed Han, Yusufeli civarına akınlar yapmıştır. Ardanuç Atabeyi II. Keykavus ayaklanınca I. Selim'in oğlu padişah I. Süleyman ikinci veziri Kara Ahmed Paşa'yı isyanı bastırmakla görevlendirmiştir. Kara Ahmet Paşanın ikinci seferi ile Pert-Eğekte adlı ilk Livane Sancağı kuruldu. 1549-51 yılları arasında Şavşat-Yusufeli arasındaki Ardanuç bölgesi iki yıl kadar II. Keykavus'un elinde kaldı. 13 Haziran 1551 günü Ardanuç Kalesi'ni de fetheden Erzurum Beylerbeyi İskender Paşa bu bölgeyi de Osmanlı'ya kattı.
Artvin ve çevresi yaklaşık 250 yıl Osmanlı Devletinin egemenliğinde kalmıştır. 1828 Osmanlı-Rus savaşı ve savaş sonucu imzalanan Edirne Anlaşması ile Ahıska Osmanlı elinden çıkınca Çıldır eyalet teşkilatı bozuldu. Anlaşma gereği Çıldır eyaletinin bir kısmını Osmanlı kaybetti. Buna karşılık Artvin, Borçka, Ardanuç, Şavşat ve Yusufeli Osmanlı elinde kaldı.
Rusların güneye inme ve dünya imparatorluğu yaratma planı ile 1877-78 (93 Harbi) Osmanlı-Rus savaşı çıktı. 24 Nisan'da Rusya Kars, Ardahan ve Batum’u işgal ettikten sonra Türk topraklarına doğru ilerlemeye başladı. 2 Mayıs 1877’de 800’den fazla askeri şehit ettiler. Ardahan çevresini ele geçiren Ruslara karşı Artvin halkı Ardanuç ve Şavşat’a doğru göç etmeye başladılar.
Şıpka geçidinde hatalı hatlar kuran Süleyman Paşa yüzünden Ruslar bu hatları delerek Doğu Anadolu içlerine kadar ilerlediler. Osmanlı barış teklifinde bulunmak zorunda kaldı. 3 Mart 1878’de Osmanlı ile Rusya arasında 29 maddeden oluşan Ayastefanos Antlaşması imzalandı. 19. maddesinde yer alan 245.207.301 altın tazminatını ödemeyen Osmanlı, Kars, Ardahan ve Batum topraklarını Rusya’ya tazminat karşılığı vermek zorunda kaldı. Bu barış Avrupalı devletlerin çıkarına aykırı düşünce 23 Aralık 1878’de Berlin Antlaşması imzalandı. Bu barış ile Elviye-i Selâse denen Kars, Ardahan ve Batum Rusya eline geçti. 8 Şubat 1879’da Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan Büyük Muhaide anlaşması ile Kars, Ardahan ve Batum’da yaşayan Türkler batıya doğru göç etmeye başlamışlardır.
Osmanlı döneminde nüfus
Artvin mutasarrıfı tarafından 1922 yılının Haziran ayında düzenlenen cetvellere göre, Merkez, Borçka, Şavşat, Hopa, Arhavi, Ardanuç kazaları ve bunlara bağlı nahiyelerinin nüfusları aşağıdaki gibidir.[7]
| Artvin | Türk | Gürcü | Hemşin | Laz |
|---|---|---|---|---|
| Merkez | ||||
| Ardanuç | 7.709 | 0 | 0 | 0 |
| Berta | 1.122 | 0 | 0 | 0 |
| Sirya | 1.528 | 0 | 0 | 0 |
| Şavşat | 6000 | 2400 | 0 | 203 |
| Merya | 8539 | 1.150 | 0 | 0 |
| İmerhev | 0 | 7.134 | 0 | 0 |
| Borçka | 0 | 5.433 | 745 | 850 |
| Maralid | 0 | 1.333 | 0 | 0 |
| Maçahel(Maçahalis) | 0 | 1.480 | 0 | 0 |
| Murgul | 0 | 1.560 | 0 | 150 |
| Hopa | 1.000 | 150 | 2000 | 4.500 |
| Kemalpaşa | 0 | 0 | 750 | 1500 |
| Arhavi | 750 | 950 | 600 | 4.250 |
| Toplam | 26.648 | 21.590 | 4.095 | 11.453 |
Cumhuriyet dönemi
1924 yılında sancaklar vilâyet haline dönüştürülünce Artvin de vilâyet oldu. Ancak Artvin vilâyeti 1 Haziran 1933'te lağvedildi ve burası bir kaza merkezi olarak merkezi Rize olan Çoruh vilâyetine bağlandı. Bu durum 3 yıl kadar sürdü. Artvin 4 Ocak 1936 tarihinde yeni kurulan Çoruh vilâyetinin merkezi oldu. 17 Şubat 1956 tarihinde ise Çoruh adı kaldırıldı ve ilin adı Artvin haline getirildi.[6]
Coğrafya
İklim
Artvin'in iklimi Türkiye'de Karadeniz iklimidir. Kıyı kesimlerinde ılık ve yağışlı iklim tipi egemendir. Artvin merkezinin de ılık ve yağışlı bir iklim tipi vardır. İlin yüksek kesimleri diğer Karadeniz Bölgesi illerinde de olduğu gibi kışları kar yağışlıdır. Sahil kesiminde örneğin Hopa'da en soğuk ay ortalaması 8,4 °C, en sıcak ay ortalaması 22 °C'dir ve bugüne dek sıcaklığın 18 Ocak 1964 ve 2 Şubat 1967 günlerinde -4.8 °C'ye düştüğü, 4 Haziran 1966'da 42,2 °C'ye yükseldiği saptanmıştır. Ancak bütün yıl yağışlı ve serindir. Artvin'in genelinde görülen Türkiye'de Karadeniz iklimi, Şavşat'ın, Ardanuç'un ve merkez ilçenin rakımı yüksek olduğu yerlerde kışları daha sert geçer. Bu bölümde ise en soğuk ay ortalaması 3.4 °C, en sıcak ay ortalaması ise 21,1 °C olup, bugüne dek en düşük sıcaklık 14 Ocak 1950'de -16.1 °C, en yüksek sıcaklık ise 18 Ağustos 1961'de 43 °C olarak saptanmıştır.[8]
 Artvin iklimi  | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 18,9 | 21,2 | 28,4 | 34,4 | 36,4 | 39,0 | 42,0 | 43,0 | 39,5 | 33,9 | 27,9 | 20,9 | |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 6,2 | 8,2 | 12,3 | 17,9 | 21,8 | 24,1 | 25,7 | 26,2 | 23,8 | 19,6 | 13,3 | 7,8 | |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 2,8 | 3,9 | 7,0 | 12,0 | 15,9 | 18,7 | 20,8 | 21,0 | 18,1 | 14,0 | 9,0 | 4,5 | |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | −0,3 | 0,3 | 2,8 | 7,2 | 11,1 | 14,2 | 16,8 | 17,0 | 14,0 | 10,2 | 5,6 | 1,6 | |
| En düşük sıcaklık (°C) | −16,11 | −11,9 | −9,8 | −7,1 | −0,6 | 3,7 | 9,5 | 9,5 | 4,2 | −1,6 | −8,2 | −10,8 | |
| Ortalama yağış (mm) | 87,4 | 73,7 | 61,6 | 54,0 | 52,2 | 48,7 | 31,9 | 29,4 | 35,9 | 60,7 | 76,4 | 87,8 | |
| Kaynak: [1] | |||||||||||||
Depremsellik
Artvin deprem bölgesi değildir. İlin sahil şeridi 4. derece, iç bölgeleri ise 3. derece deprem bölgesidir. Ardahan sınırında ise küçük bir bölüm 2. derece deprem bölgesidir.[9] Kentteki sarsıntılar küçük çaplıdır.
Jeoloji
Bitki örtüsü
Yönetim
İllerde protokolde ilk sırada yer alan Vali, merkezi yönetimi temsil eder ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Büyükşehir dışındaki illerde yerel yönetim, şehirler düzeyindedir. Belediye Başkanı, belediye sınırları içinde kalan seçmenin oy çokluğu ile seçilir. Ayni seçmen İlçe Belediye Meclisi için de oy kullanarak ilçelerin belediye meclislerini oluşturur. İldeki bütün seçmenler ayrıca il genel meclisi için de oy kullanarak, İl Genel Meclisinin oluşumunu sağlarlar.
İl genel meclisi ve belediye meclisi üyelikleri için yapılan seçimlerde, onda birlik baraj uygulamalı nispi temsil sistemi, belediye başkanlığı seçiminde ise çoğunluk sistemi uygulanır. İl genel meclisi ve belediye meclisi üye sayıları ilçe nüfusuna göre, kontenjandan kalan sayıların partilere dağılımı ise D'Hondt Sistemine göre belirlenir (Kanun:2972-Madde:23)
İl Genel Meclisi, İl Özel İdaresinin karar organıdır, başkanını üyeleri arasından gizli oyla seçer. Ayrıca, İl Genel Meclisi kendi içinden gizli oyla bir yıl görev yapacak 5 kişilik İl Encümenini seçer.[10][11]
Merkezi yönetim, Vali ve İl Müdürlerinden oluşur. İl Özel İdaresi (İl Genel Meclisi ve İl Encümeni) seçilmişlerden oluşur, ancak Vali başkanlığında görev yapar. Yerel yönetim ise belediye başkanları ve belediye meclislerinden oluşur.
Artvin Valisi, 1967-Sinop doğumlu Turan ERGÜN'dür. Eylül 2024/321 sayılı kararla, Uşak Valisi iken atanmıştır.[12]
Artvin Belediye Başkanı, 1971-Artvin doğumlu Bilgehan ERDEM (CHP), 31 Mart 2024 seçimlerinde %45,22 oy oranıyla seçilmiştir.
2024 Türkiye yerel seçimleri sonuçlarına göre Artvin İl Genel Meclisi üye sayısı, CHP'nin 11 ve AKP'nin 9 olmak üzere 20'’dir. Artvin İl Genel Meclisi Başkanlığına CHPli üye Hakan Makar seçilmiştir. Artvin Belediye Meclisi ise CHP'nin 9, AKP'nin 6 olmak üzere 15 üyeden oluşur.
2023 Genel seçimleri sonucu, Artvin'i temsilen TBMM'e AKP'den 1 milletvekili (Faruk Çelik), CHP'den 1 milletvekili (Uğur Bayraktutan) seçilmiştir.[13]
Nüfus
Artvin'in, 1980-1997 yılları arasında artan oranda dışa göç veren iller arasında yer alırken, 1998 yılında Deriner Barajı ile 1999 yılında Borçka ve Muratlı barajlarının inşasına başlanması sonrasında yaratılan yeni istihdam alanlarının yanında, göçün ağırlıklı olarak görüldüğü Marmara bölgesinde yaşam güçlüklerinin etkisi ile dışa göç eğiliminde azalış olmuştur.
Güncel Nüfus Değerleri(TÜİK 6 Şubat 2024 verileri[14])
Artvin ili nüfusu: 172.356'dır. Bu nüfusun %60,73'ü şehirlerde yaşamaktadır (2023 sonu). İlin yüzölçümü 7.393 km2'dir. İlde km2'ye 23 kişi düşmektedir. (Bu sayı Hopa'da 209’dur.) İlde yıllık nüfus artış oranı'''% 1,71''' olmuştur. Nüfus artış oranı en yüksek ve en düşük ilçeler: Borçka (% 12,41)- Hopa (-%3,81)
6 Şubat 2024 TÜİK verilerine göre merkez ilçeyle beraber 9 İlçe, 9 belediye, bu belediyelerde 39 mahalle ve ayrıca 320 köy vardır.
| 2023 yılı sonunda Artvin ili ve ilçelerinin yerleşim yeri ve nüfusla ilgili sayısal bilgileri[15] | ||||||||||||
| İlçe | Nüfus 2022 | Nüfus 2023 | Fark | Nüfus Artışı % | Belediye Sayısı | Mahalle Sayısı | Köy Sayısı | Köy Nüfusu | Şehir nüfusu | Şehirde oturan % | Alanı km2[16] | km2'ye düşen kişi |
| Ardanuç | 11.074 | 11.157 | 83 | 0,75 | 1 | 1 | 49 | 5.940 | 5.217 | 46,76 | 958 | 12 |
| Arhavi | 21.520 | 21.746 | 226 | 1,05 | 1 | 7 | 30 | 5.207 | 16.539 | 76,06 | 407 | 53 |
| Borçka | 21.748 | 24.622 | 2.874 | 12,41 | 1 | 5 | 38 | 13.636 | 10.986 | 44,62 | 805 | 31 |
| Hopa | 28.231 | 27.176 | -1.055 | -3,81 | 1 | 7 | 16 | 4.670 | 22.506 | 82,82 | 130 | 209 |
| Kemalpaşa | 8.954 | 9.688 | 734 | 7,88 | 1 | 3 | 12 | 3.073 | 6.615 | 68,28 | 74 | 131 |
| Merkez | 36.133 | 35.929 | -204 | -0,57 | 1 | 7 | 36 | 10.144 | 25.785 | 71,77 | 1141 | 31 |
| Murgul | 6.325 | 6.319 | -6 | -0,10 | 1 | 1 | 11 | 2.465 | 3.854 | 60,99 | 301 | 21 |
| Şavşat | 16.564 | 16.917 | 353 | 2,11 | 1 | 3 | 65 | 10.942 | 5.975 | 35,32 | 1316 | 13 |
| Yusufeli | 18.854 | 18.802 | -52 | -0,28 | 1 | 5 | 63 | 11.610 | 7.192 | 38,25 | 2261 | 8 |
| Artvin | 169.403 | 172.356 | 2.953 | 1,71 | 9 | 39 | 320 | 67.687 | 104.669 | 60,73 | 7393 | 23 |
İlin yıllara göre nüfusları
| Artvin il nüfus bilgileri | ||||
|---|---|---|---|---|
| Yıl | Toplam | Sıra | Fark | Şehir - Kır |
| 1927[17] | 90.066 | 60 | %4 3.502 86.564 %96 | |
| 1935[18] | 271.900 | 26 | %202  | %9 24.245 247.655 %91 |
| 1940[19] | 153.273 | 51 | %44  | %7 10.035 143.238 %93 |
| 1945[20] | 159.328 | 51 | %4 | %7 11.394 147.934 %93 |
| 1950[21] | 174.977 | 52 | %10 | %9 16.494 158.483 %91 |
| 1955[22] | 176.845 | 57 | %1 | %12 20.882 155.963 %88 |
| 1960[23] | 196.301 | 57 | %11 | %13 25.357 170.944 %87 |
| 1965[24] | 210.065 | 57 | %7 | %14 30.068 179.997 %86 |
| 1970[25] | 225.869 | 59 | %8 | %17 39.436 186.433 %83 |
| 1975[26] | 228.026 | 61 | %1 | %19 42.496 185.530 %81 |
| 1980[27] | 228.997 | 63 | %0 | %20 46.208 182.789 %80 |
| 1985[28] | 226.338 | 64 | %1 | %26 58.302 168.036 %74 |
| 1990[29] | 212.833 | 68 | %6 | %31 66.097 146.736 %69 |
| 2000[30] | 191.934 | 73 | %10 | %44 84.198 107.736 %56 |
| 2007[31] | 168.092 | 76 | %12 | %55 91.860 76.232 %45 |
| 2008[32] | 166.584 | 76 | %1 | %54 89.614 76.970 %46 |
| 2009[33] | 165.580 | 76 | %1 | %54 90.008 75.572 %46 |
| 2010[34] | 164.759 | 76 | %0 | %55 89.960 74.799 %45 |
| 2011[35] | 166.394 | 76 | %1 | %55 91.886 74.508 %45 |
| 2012[36] | 167.082 | 76 | %0 | %56 93.673 73.409 %44 |
| 2013[37] | 169.334 | 76 | %1 | %56 94.316 75.018 %44 |
| 2014[38] | 169.674 | 76 | %0 | %58 98.039 71.635 %42 |
| 2015[39] | 168.370 | 76 | %1 | %59 99.359 69.011 %41 |
| 2016[39] | 168.068 | 77 | %0 | %59 99.826 68.242 %41 |
| 2017[39] | 166.143 | 77 | %1 | %63 104.578 61.565 %37 |
| 2018[39] | 174.010 | 76 | %5 | %59 102.882 71.128 %41 |
| 2019[39] | 170.875 | 76 | %2 | %62 106.389 64.486 %38 |
| 2020[39] | 169.501 | 76 | %1 | %63 106.858 62.643 %37 |
| 2021[39] | 169.543 | 76 | %0 | %64 108.181 61.362 %36 |
Konum
| Konum Bilgileri | ||||||
| İlçe | Kuruluş Yılı[40] | Önceden bağlı olduğu ilçe | Alanı km² | Rakım mt. | Merkeze Uzaklık km[41] | Ulaşan Yollar[41] |
| Artvin Merkez | 1.141 | 530 | D.010-26 | |||
| Ardanuç | 1945 | Merkez | 958 | 499 | 40 | D.010-27=>08.05, 08.04 |
| Arhavi | 1954 | Hopa | 407 | 11 | 80 |  /D.010-25, 08.76 |
| Borçka | 1928 | Merkez | 805 | 123 | 33 | D.010-26, 08.77, 08.75 |
| Hopa | Cumh.önce | 130 | 65 | 69 | /D.010-25 | |
| Kemalpaşa | 2017 | Hopa | 74 | 23 | 83 | /D.010-25 |
| Murgul | 1987 | Borçka | 301 | 390 | 48 | D.010-26=>08.75 |
| Şavşat | Cumh.önce | 1.316 | 1.127 | 70 | D.010-27 | |
| Yusufeli | Cumh.önce | 2.261 | 603 | 103 | D.950-01=>D.050-06, 08.52 | |
| ARTVİN | 1935 | RİZE | 7.393 | |||
Ekonomi
Artvin'in ekonomisi tarım açısından incelenecek olursa çay, fındık ve son dönemlerde kivi tarımına dayalıdır. Ayrıca Yusufeli ilçesinde zeytin ve pirinç tarımı yapılmaktadır. Az da olsa narenciye üretimi mevcuttur. Aynı zamanda Karadeniz mısırı Şavşat ve Murgul gibi ilçelerde ön plana çıkmaktadır. Ancak küçük aile işletmeciliği yapılmaktadır. Yeni yapılan baraj sayesinde bu ilçenin ve Artvin'in kışları sert geçen yerlerinin artık daha ılık geçeceği öngörülmekte, çay ve kivi üretimine olanak sağlayacağı düşünülmektedir.
Artvin endüstrisi yoğun bir şehir değildir. çay ve fındık fabrikaları mevcuttur. Aynı zamanda Murgul'da bakır çıkarıldığı için bakır işletmeciliği yapılmaktadır.
Sanayi
Artvin'de tarıma dayalı sanayi gelişmiştir. Başta çay ve fındık işlenmektedir. Bunun dışında Murgul'da bakır madenini işleyen sanayi kuruluşları vardır. İlçelerde ise küçük çaplı atölye ve imalathaneler bulunur. Buralarda ise metal ürünleri, kereste, dokuma ve mobilya ürünleri işlenir. Bunun dışında ilde büyük bir sanayi kuruluşu yoktur.
Tarım, hayvancılık ve ormancılık
Enerji
Madencilik
Artvin önemli maden yataklarına sahiptir. MTA, kentte 81 maden yatağı tespit etmiştir. Başlıca madenler bakır, altın, gümüş ve çinko'dur. Madenler Artvin ve Murgul ilçelerinde yoğunlaşır.[42]
Su kaynakları
Turizm
Ulaşım
İlin karayolları T.C. Karayolları 10. Bölge Müdürlüğü'ne bağlı olup il sınırları içinde otoyol bulunmamaktadır.[43] İlde havalimanı ve demiryolu yoktur.
Eğitim
İlde Millî Eğitim Bakanlığına bağlı 241 kurum ve 1 üniversite vardır.
Kültür
Artvin, çevresindeki illerden ve Gürcistan'dan coğrafi yakınlığın bir sonucu olarak kültürel etkileşim yaşanmıştır. Artvin'de somut ve somut olmayan kültürel öğelerin çeşitlilik göstermesinde geniş çerçevede Kafkasya gibi birçok dil, din ve halk kültürünün yaşandığı bir coğrafi alanda bulunması etkili olmuştur. Doğal çevre ile insanın yoğun etkileşimiyle bir ilçeden diğer bir ilçeye, bir köyden diğer bir köye farklılık gösteren kültürel öğelerin yaşatılmasına önem verilmektedir.[44]
Artvin yöresinde halk oyunları; Atabarı, Deli Horon, Hemşin Horonu, Cilveloy, Şavşat Barı, Acara Horonu, Berobana, Teşi, Kobak, Düz Horon, Koçari, Sarı Çiçek gibi yörede sıkça oynanan halk oyunları bulunmaktadır.[45]
Artvin yöresi halk oyunlarda çalınan enstrümanlar davul, zurna, kemençe, tulum, hemşin kavalı ve akordeondur. İlçelerde, Arhavi'de kemençe, Hopa ve Kemalpaşa'da tulum ve hemşin kavalı, Şavşat'ta akordeon, tulum, davul, zurna, Yusufeli ve Ardanuç'ta davul zurna, Murgul'da tulum, akordeon, davul, zurna, Borçka'da akordeon, tulum, garmon temel enstrüman olarak yer almaktadır.[45]
Artvin'de yemek kültürü oldukça gelişmiştir, bu yemeklerin isimleri genellikle yörede kullanılan dillerde isimlendirilmişlerdir. Artvin'de yapılan bazı yemek çeşitleri; Isırgan çorbası (cinçar), Mısır gevreği (çadi), Kalacaşu, Kinzili Lobia Malahtosu (Kişnişli Fasülye Yemeği), Laz böreği, Hasuta, Sinor, Kuymak, Pazı kavurması (çarhala kavurması), Papa, Zurbiyet, Hinkal, Çaşur, Gendima, Karalahana sarması ve Coğrafi İşaretler Dairesi Başkanlığı tarafından ilk tescillenen Puçuko yemeğidir.[46]
Artvin ilinin simgesi Boğa'dır. Her yıl Geleneksel Boğa Güreşleri Festivali yapılır, Kafkasör festivali bunların içinde en ünlüsüdür.
Spor
2023-2024 Sezonunda, Futbol takımı Artvin Hopaspor, TFF 3.Ligi 1.Grubunda mücadele etmektedir. Bölgesel Amatör Liginde Arhavi 08 FK takımı mücadele etmektedir. Artvin 1. Amatör Liginde ise Yeşil Artvinspor tüm maçlarını kazanarak ligi 1. sırada tamamlamıştır. Voleybol erkekler süper liginde Arhavi belediyesi yer almıştır. Ayrıca voleybol ve hentbol bölgesel liglerine 4 takımı katılmıştır.
Önemli spor tesisleri. Artvin Şehir Stadyumu (10.000), Hopa Şehir Stadyumu (3.200), Arhavi Şehir Stadyumu (1500), Çoruh Üniversitesi Spor Salonu (1.000), Kapalı Yüzme Havuzu (Y.olimpik-500), Karakucak Güreş Alanı (3.000) ve Atabarı Kayak Merkezi.
Ayrıca bakınız
Dış bağlantılar
- Artvin Valiliği 10 Haziran 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin Belediyesi 27 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin İli Tarihçesi 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin Çoruh Üniversitesi 1 Mayıs 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin Devlet Hastanesi[]
- Artvin İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin İl Sağlık Müdürlüğü 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin İl Nüfus ve Vatandaşlık Müdürlüğü 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin Emniyet Müdürlüğü 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Artvin İl Jandarma Komutanlığı 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- MEB Artvin Milli Eğitim Müdürlüğü 14 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
- Kurat, Akdes Nimet (2002). Türk Kavimleri ve Devletleri. Murat Kitap ve Yayınevi. ss. 83-84. ISBN 9757734004.
- Kırzıoğlu, M. Fahrettin (1992). Yukarı Kür ve Çoruk Boylarında Kıpçaklar. ss. 148. ISBN 9751604591.
Dipnotlar
- ^ "Yeni Valiler Kararnamesi Resmi Gazete'de yayımlandı: 39 ilin valisi değişti". Haberturk.com. 27 Ekim 2018. 5 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2018.
- ^ a b Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;Güncel Nüfus Değerleriisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: ) - ^ "Artvin Rakım". 13 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020.
- ^ "Artvin Nüfusu". 13 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Mart 2020.
- ^ "Türkiye'nin tek biyosfer rezerv alanı Artvin'de". 19 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2010.
- ^ a b "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Şubat 2020.
- ^ ‘’Artvin Livası'nın Anavatan'a Katılışı Sırasındaki Durumuna İlişkin Belgeler’’ 16 Ağustos 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Mayıs 2008, s.95-102. (Belge:Ankara Üniversitesi, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Arşivi Kutu:96 Gömlek:10 Belge:10)
- ^ "Artvin". 5 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2011.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 8 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 18 Haziran 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2020.
- ^ https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2024/09/20240919-1.pdf 19 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. []
- ^ "Artvin 2023 genel seçimleri". YSK. 3 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Şubat 2024.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 25 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 24 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Şubat 2020.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "2013 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 15 Şubat 2014 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2014.
- ^ "2014 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 10 Şubat 2015 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2015.
- ^ a b c d e f g
- "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları" (html) (Doğrudan bir kaynak olmayıp ilgili veriye ulaşmak için sorgulama yapılmalıdır). Türkiye İstatistik Kurumu. Erişim tarihi: 13 Nisan 2016.
- "Artvin Nüfusu". nufusu.com. Erişim tarihi: 5 Şubat 2021.
- "Artvin Nüfusu". nufusune.com.
- ^ İçişleri Bakanlığı- İller İdaresi Genel Müdürlüğü
- ^ a b Karayolları Genel Müdürlüğü
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014.
- ^ "Otoyollar Haritası". Karayolları Genel Müdürlüğü. 27 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2014.
- ^ "Artvin Kültürü". Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı - Karadeniz Kültür Envanteri Projesi. Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 27 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024.
- ^ a b "Artvin Halk Oyunları". Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı - Karadeniz Kültür Envanteri Projesi. Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 27 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2024.
- ^ "Artvin Yemek Kültürü". Karadeniz Kültür Envanteri Projesi. Doğu Karadeniz Projesi Bölge Kalkınma İdaresi Başkanlığı. 27 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2024.
