Artin Boşgezenyan
| Artin Boşgezenyan Efendi | |
|---|---|
 | |
| Meclis-i Mebûsan 3., 4. ve 5. Dönem Mebusu | |
| Görev süresi 17 Aralık 1908 - 21 Aralık 1918 | |
| Seçim bölgesi | 1908 – Halep 1912 – Halep 1914 – Halep |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1861 Antep, Osmanlı Devleti |
| Ölüm | 1923 Halep, Halep Devleti |
| Vatandaşlığı | Osmanlı İmparatorluğu |
| Milliyeti | Osmanlı Ermenisi |
| Partisi | İttihat ve Terakki |
Artin Boşgezenyan Efendi (Ermenice: Արթին Բոշգեզենյան, 1861-1923), II. Meşrutiyet döneminde 1908-1912, 1912 Nisan-Ağustos ve 1914-1918 dönemlerinde Meclis-i Mebûsan Halep mebusluğu yapmış Ermeni asıllı Osmanlı siyasetçisidir.
Hayatı
Artin Boşgezenyan'ın doğum tarihi hiçbir resmi kaynakta yer almasa da, mezar taşında yazdığına göre 1861'dir. Bakırcılık ve dökümcülük işiyle uğraşan Boşgezenyan ailesi, Artin doğduktan sonra, Halep Vilayeti'nde Antep'den Halep'e taşınmışlardır. Hangi hukuk mektebinden mezun olduğu bilinmese de avukattır ve 1901'de Cebelibereket sancağında Bidayet Mahkemesi üyesi olarak görev aldığı bilinmektedir.[1]
İstifa eden Mustafa Bey yerine,[2] 5 Kasım'da yapılan ara seçimlerde Artin Efendi Halep'ten mebus seçilmiştir; Artin Efendi aynı yıl İstanbul'da "Kanun-ı Cezanın Mevaddı Kaime ve Muaddelesi Hakkında Teşrih ve Tenkid" adlı hukuk kitabını da yayımlamıştır.[1]
İşçi hakları
İlk iki dönem mebusluğunda işçi hakları için hassasiyet gösteren sol kanada mensup bir siyasetçi olarak dikkati çekmiştir. Meclis'te Artin Efendi'yi ilk olarak ön plana çıkaran olay, 22 Mart 1910 tarihinde iş kanunu ile ilgili "amelenin haklarının sermayedara karşı savunulması gerektiğini" ifade eden bir önergedir. "Hükümetin asli vazifesinin, zayıfı, güçlüye karşı korumak olduğunu belirtmiş ve medeniyetin elim neticelerinden birinin, sanayileşmiş ülkelerde halkın, biri gayet güçlü sermayedar, diğeri zayıf ve biçare amele olmak üzere iki sınıfa ayrılması olduğunu" ifade ederek ve dört maddelik bir kanun layihası teklif ederek Meclis'te uzun sürecek bir tartışma başlatmıştır.[1]
Kadın hakları
Artin Efendi'nin ön plana çıktığı bir diğer mevzu, 2 Mart 1911'de görüşülmeye başlanan zina ile ilgili kanun layihası üzerine 18 Nisan 1911 gününde açtığı tartışmadır. Artin Efendi, zina konusunda bekar ile evli arasında fark olduğunu, ama evlenebilme şansı olup da zina yapanın, "parası varken, açım diye ekmek çalan kişi" olduğunu, eleştiri ve ayıplamadan kurtulamayacağını söyler. Dönem için çok radikal sayılabilecek bir söylem ile, "şu Meclis-i Mebusan kadınlardan oluşsa..." ifadesini kullanarak "kadınların da hukukunu korumalı ve kaide-i müsavatı [eşitlik kuralını] ihlal edecek hiçbir şeyi kabul etmemelisiniz" diyerek konuşmasını eşitlik talebini dillendirerek sonlandırmıştır.[1]
Ermeni Kırımı
1914-1918 arasındaki tek parti rejiminin 1 Kasım 1918'de İttihat ve Terakki liderlerinin İstanbul'dan ayrılmalarıyla sona ermesi üzerine, Meclisin kapatıldığı 21 Aralık 1918 gününe kadarki kısa dönemde, Ermeni Kırımı şartlarına ilişkin olarak Mecliste dile getirdiği şiddetli eleştiriler zabıtlara geçmiştir (tehcir döneminde mebustur):[3]
Bugün ortada Osmanlı Tarihinin en matemli ve en kızıl saffasını teşkil eden bir cinayeti azime vardır. Yerleri, gökleri titreten bu cinayeti azime, malumdur ki Ermeni kıtalidir, Ermeni faciasıdır. Türk Milletini bundan dolayı müttehim tutuyorlar. Fakat asıl müttehim Türk Milleti değil, Türk Hükümeti veyahut idarei sabıkasıdır ... Türk Milletini itham ettikleri o cinayatı azime, idarei sabıka daha doğrusu, idarei çeteviye tarafından icra edilmiştir. Türklerin boynuna atılmış olan bu töhmet zincirinin en dehşetli halkası -ki Ermeni fecayi'idir- merkezde bulunan bir şirzimei kelime ile, o şirzimei kalilenin Vilayetta bulunan memurları; yani Valiler, mutasarrıflar, Kaymakamlardan, Jandarma Kumandanlarından, Polis Müdürlerinden tut da Jandarma Neferine kadar teşkilatı mahsusası felan, felanı tarafından yapılmıştır.
Boğazlıyan Kaymakamı Kemal Bey'in 10 Nisan 1919'da idamıyla sonuçlanan mahkemede (Nemrut Mustafa Divanı) sorgu hakimliği yapmış ancak 8 Mart'ta hükûmet kararı gereği görevden el çektirilmiştir. Bunun üzerine, Artin Efendi 1920 yılında Halep'e dönmüştür. Gene mezar taşında yazdığına göre 1923'te Halep'te ölmüştür.[1]
Kaynakça
- ^ a b c d e Emre Can Daglioglu; Tamar Nalcı. "'Farklı bir mebus': Artin Boşgezenyan". Agos. 27 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Eylül 2021.
- ^ Türkiye Büyük Millet Meclîsi Vakfı Yayınları No : 15 Türk Parlamento Tarihi Meşrutiyete Geçiş Süreci I. ve II. Meşrutiyet II. Cilt Ayan Ve Mebûsân Meclisleri Üyelerinin Özgeçmişleri Prof. Dr. İhsan Güneş Türk Parlamento Tarihi Araştırma Grubu sayfa 28
- ^ Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi 29 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TBMM 18 Teşrinisani 1334 (1918). En son 21 Kasım 2012 tarihinde erişildi.
