Artezyen
Artezyen terimi, su seviyesi başlangıçta karşılaşılanın üstünde olan kuyulardaki yer altı suyunun yükseldiği durumlar için kullanılır. Artezyen sözcüğü, Fransa'da; 1126 yılında Avrupa'da ilk artezyen kuyusunun açıldığı ve bugün de hala akmakta olan Calais yakınındaki Artois bölgesi ve kasabasından gelir.[1]
Artezyen durumunun oluşması için genellikle iki koşul mevcuttur;
- Su ile beslenmesi için akiferin bir kısmının yüzey ile temas halinde ve yüzeye yakın kesimlerin eğimli olması,
- Suyun kaçmasını önlemek için akiferin üstünde ve altındaki akitardların bulunması gerekmektedir.
Böyle bir akifer, basınçlı akifer olarak adlandırılır. Böyle bir katman dağıldığında; suyun üstündeki ağırlığın oluşturduğu basınç, suyu yükseltmeye zorlar. Herhangi bir sürtünme yoksa kuyudaki su, akifer üstündeki su seviyesine kadar yükselir.[2][3]
Artezyen sistemi terimi
Yer altı suyunun kapalı ve yüksek hidrostatik basınç yarattığı bir sistemi tanımlar. Eğer basınçlı akiferin içine bir kuyu açılırsa su bu tip sistemlerde akifer düzeyinin üzerine çıkabilirler ve dolayısıyla orada basıncı azaltarak suyu yukarı doğru gitmeye zorlar.
Bir basınçlı akiferin (artezyen sistemi) gelişmesi için 3 jeolojik koşulun bulunması gerekir;
- Akifer alttan ve üstten suyun kaçmasını önleyen geçirimsiz birimlerle sınırlanmış olmalıdır,
- Kayaç istifi, akiferin beslenmesini sağlayacak biçimde genellikle eğimli ve yüzeye çıkmıştır,
- Beslenme alanında akiferi doldurmaya yetecek kadar yağış olmalıdır.
Eğer etrafındaki kayalar yeterli basınç uygularsa fosil su da basınçlı su olabilir. Bu yeni kademelenmiş petrol kuyularının basınçlanmasına benzer.[4] Artezyen (basınçlı) suların gelişimi için gerekli jeolojik koşullar çeşitli şekillerde oluşabildiğinden dolayı artezyen sistemler, altında çökel kayaçların uzandığı pek çok yerde bulunur..[1]
Artezyen terimi, artezyen kuyu ve artezyen kaynak alt başlıklarını içerisinde barındırır;
Artezyen kuyu
Basınçlı akiferde açılan bir kuyudaki suyun seviyesi genellikle akiferin tavanından daha yüksek bir seviyeye yükselir. Böyle durumlarda kuyuya artezyen kuyu denir ve artezyen şartlar altında olduğu ifade edilir. Bazı durumlarda su seviyesi zemin yüzeyinin üzerine de çıkabilmektedir. Böyle durumlardaki kuyuya fışkıran artezyen kuyusu denir ve fışkıran artezyen şartlar altında olduğu ifade edilir.[]
Artezyen kaynağı
Birçok artezyen kaynağı vardır. Eğer bir fay ya da kırık suyun akiferin üzerine yükselmesine izin veren basınçlı bir akifer ile kesişirse bu tip kaynaklar meydana gelir. Çöllerde vahalar yaygın artezyen kaynaklarıdır.[]
Artezyen kuyu ve artezyen kaynaktan elde edilen su
Artezyen kaynaklı suların diğer yer altı sularından bir miktar üstün kalitede olması doğaldır. Bazı yer altı suları mükemmel nitelikli olabilir, ama niteliği suyun akiferin üzerine yükselmesine bağlı değildir. Bunun yerine, suyun niteliği çözünmüş mineraller ve içerdiği maddelerden etkilenir. Böylece yer altı suyundan hiçbir farkı kalmaz.[1]
Türkiye'de artezyen kaynak
Türkiye'de artezyen kaynağı bakımdan birçok uygun bölge (Örneğin; Trakya, Konya bölümünün Toroslara komşu kısımları gibi) vardır.[5] Türkiye'de bazı artezyen sahalarında artezyen kuyu; Devlet Su İşleri, İller Bankası ve Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü ile şirketler ve şahsa ait sondaj ekipleri tarafından açılır.[6]
Kaynakça
- ^ a b c Monroe, James S.; Wicander, Reed. Fiziksel Jeoloji : Yeryuvarının Araştırılması. Hacettepe Üniversitesi, Niğde Üniversitesi: TMMOB jeoloji mühendisleri çeviri serisi.
- ^ Lutgens, Frederick K.; Tarbuck, Edward J.; Tasa, Dennis. Genel Jeoloji - Temel Kavramlar. İstanbul: Nobel Kitabevi.
- ^ Dumlu, Orhan; Yalçın, H. Tolga; Bozkurtoğlu, Erkan. Yeraltısuyu Jeolojisi ve Hidroliği. İstanbul: Literatür Yayıncılık. ISBN 975-04-0370-3.
- ^ "Artesian aquifer". 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Aralık 2014.
- ^ Erinç, Sırrı. Jeomorfoloji. 2. DER yayınları.
- ^ Ketin, İhsan; Erinç, Sırrı; Eguvanlı, Kemal; Egemen, Recep; Özuygur, Mesut (1963). Umumi Jeoloji 2.Kısım Arzkabuğunun Dış Olayları Ve Yeryüzü Şekilleri. istanbul: Berksoy Matbaası.
