İçeriğe atla

Artem Alihanyan

Artem Alikhanian
Արտեմ Ալիխանյան
Artem Alihanyan mezarından bir görünüm
Doğum24 Haziran 1908(1908-06-24)
Elizavetpol
Ölüm25 Şubat 1978 (69 yaşında)
Moskova
MilliyetErmeni
VatandaşlıkSSCB
Mezun olduğu okul(lar)Sankt-Peterburg Devlet Üniversitesi
ÖdüllerLenin Ödülü (1970)
SSCB Devlet Ödülü (1941, 1948)
Kızıl Bayrak İşçi Nişanı
Kariyeri
DalıÇekirdek fiziği
Çalıştığı kurumlarErivan Fizik Enstitüsü
Erivan Devlet Üniversitesi
Ulusal Nükleer Araştırmalar Üniversitesi

Artem Isahaki Alikhanyan (24 Haziran 1908 –25 Şubat 1978) Sovyet asıllı fizikçi. Yerevan Fizik Enstitüsü'nün ilk kurucularından ve ilk müdürüdür. Ermenistan Bilim Akademisi'nde akademisyen ve SSCB Bilimler Akademisi üyesi olmuştur. Pyotr Kapitsa, Lev Landau, Igor Kurçatov, Abram Alihanov ve diğer bilim adamlarıyla birlikte Sovyetler Birliği'nde nükleer fiziğin temelini atmıştır ve Ermeni fiziğinin babası olarak da bilinir.

Biyografi

Elizavetpol Rusya imparatorluğunda doğmuştur. Ermeni bir ailenin çocuğudur. Babası demir yolunda mühendis ve annesi ev hanımıdır. İki kız ve iki erkek olmak üzere dört kardeşlerdi. Abisi de tanınmış fizikçilerdendi (Abraham Alikhanov). 1912'de ailesi Aleksandropol'a taşındı ve orada garsonluk ve gazete satıcılığı yaptı. Alikhanian okuluna düzgün gidemiyordu ve çoğunlukla evde çalışmak zorunda kalıyordu ama Tiflis okulunu dereceyle bitirdi.

1930'da; önce Liningrad Üniversitesini bitirdi ve Leningrad Fiziko-teknik Enstitüsünde üye olarak abisiyle beraber çalışmaya başladı. Yapılan bir grup çalışması sonucunda pozitron spektrumunun çiftli üretilmesini sağladılar. Yapılan pozitron gözlemlerinde Alikhanov ve öğrencisi M. Kozodaev ve Alikhanian orijinal manyetik spektrometre kombinasyonları ve iki bitişik Geiger-Müller sayaçları kullandılar.

Sovyetler Birliği'nde olan bu çalışmaların sonunda radyo mühendisliğinden deneysel nükleer fiziğin başlangıcını oluşturdu. İkinci Dünya Savaşından önce beta bozulmasının temelini oluşturdular. Pozitron imhası sırasında gama ışınlarının iç dönüşümü ve deneysel olarak enerjiyi koruduğunu onayladılar. 1934'te bir grup araştırmacı (B. Dzhelepov, Alikhanov ve Alikhanian) öncüler arasında gözlem yaprak radyo aktiflik olgusunu oluşturdular.

Metot olarak nötrinodan kalan parçaların ağırlığını ölçerek bulabileceklerini iddia ettiler (Be7 çekirdeklerini kullanarak bozulmayı sağlayarak.). Abi ve kardeş yaptıkları bu çalışma sonrası USSR Ödülünü aldılar.

1942 yılında bilimsel bir görevi başlatarak, Mt. Ararat üzerinden üç proton bileşenli kozmik ışınları araştırmalarında kullandılar. Kozmik ışınlar olarak adlandırılan dar ışımalar ve ilk kanıt olarak muon ve proton arasındaki kitler ile parçaçıkların kozmik ışınlarının varlığını kanıtladılar. Leningrad kuşatması sırasında Alikhanian ve bazı arkadaşları tam zamanlı olarak synchrocyclotronun dizaynı (Dubna 1955'te inşa edilen hızlandırıcı) konusunda çalıştılar. 1948'de A. Alikhanov ve A. Alikhanian tekrar kozmik ışınları buldukları için USSR Ödülünü aldılar.

Aragat (3250 m yükseklikte) kozmik ray istasyonunda buluşlarını gerçekleştirdikten sonra iki kardeş Ermeni Bilim Akademisinin vakfına katıldı ve Erivan fizik Enstitüsünü 1943 yılında kurdu. A. Alikhanian 30 yıl boyunca müdürlüğünü yaptı. 1956'da A. Alikhanian, A. Alikhanov ve Viktor Hambartsumian ErivanSynchrotron üreterek 6 GeV'lik elektron enerjisi elde ettiler.

1965'te Harvard Üniversitesi Alikhanian'a Loeb ve Lee derslerini vermesini istedi ve Harvard Üniversitesi'ndeki Alikhanian ilk Loeb profesörü oldu. Alikhanian fizik ve matematik bölümünde doktor oldu. Lebedev Enstitüsünde fizik laboratuvarı yöneticisi oldu. Bilimsel başarıları ve katkılarını takdir etmek amaçlı 1967 yılında Ermenistan SSC Onurlu Bilim Adamı Ödülünü aldı.

1970'te arkadaşları ve abisiyle birlikte geniş boşluklu kıvılcım izli odalar üzerine yaptığı çalışma üzerine Lenin Ödülü verildi.

Çalışmaları

Alikhanyan çalışmaları nükleer fizik, kozmik ışınlar, temel parçacık fiziği, hızlandırıcı fiziği ve teknolojileriydi. O ve beraber çalıştıkları Alikhanov, Lev Artsimovich ve diğer arkadaşlarıyla:

  • elektron pozitron çifti üretirken enerjinin korunduğunu keşfettiler (1934).
  • pozitronun yok oluşumunda enerji korunumu olduğunu deneysel olarak açıkladılar (1936).
  • radyo aktif maddelerin oluşturduğu çok sayıda veri spektrumun hassasiyet ölçümünü yaparak atom sayısına bağlı bir spektral atom şeklinin olduğunu keşfetti.
  • deneysel nükleer geri tepme ve 7Be elektron yakalama yoluyla nötronların varlığını kanıtlamak için önerilerde bulundu.
  • protonların hızlı akışı sırasında hızlı nöronlar tarafından yoğun proton üretimi yüzünden içinde kozmik ışın bulunduğunu keşfetti.
  • yüksek enerjili parçacıkların bulunması için Alikhanian-Alikhanov kütle spektrometresi, geniş boşluklu kıvılcım odaları ve ışın detektörleri gibi yöntemler geliştirdi.

1963'te bir kıvılcım odası yaratma fikrini ortaya atmıştır. Bu odada plakalar arasına kıvılcımları gözlemleyebilecek kadar (20 cm'ye kadar) boşluk vardır. Bu buluş kıvılcım odasının mihenk taşı olarak varsayılır.

6 GeV elektron senkrotron inşasına yol gösterdi. Alikhanian bunların yanı sıra çok deneyimli bir eğitimcidir. 1961'den 1975'e kadar Nor-Amberd'deki dünyaca ünlü Uluslararası yüksek enerji fizik okullarını organize etmiştir. Bunun yanında birçok Nobel ödüllü akademisyeni de yanına aldı. Wolfgang K. H. Panofsky ve R. Wilson'a göre Alikhanian parçacık tespiti ve tanımlanmasında önemli bir araç olarak kullanılan geçiş radyasyonunu kullanarak bilime çok önemli katkılarda bulundu.

Kişiliği

Alikhanian önemli bir bilim insanı olmasının yanı sıra kibar ve çok yaratıcı olmasıyla bilinir ve bilgeliğiyle herkesi büyülemiştir. Akademisyen arkadaşları Isaak Pomeranchuk, Arkady Migdal, Lev Artsimovich ve Lev Landau, yazar arkadaşları Dmitry Shostakovich, Mikhail Zoschenko ve Marietta Shaginyan, muhalif profesör Yuri Orlov, heykeltıraş arkadaşı Arto Tchakmaktchian, ressam Martiros Sarian, Harutyun Kalentz ve Minas Avetisyan ile oldukça sıkı dostlukları vardır. Aktif olarak uluslararası bilim adamları dayanışmasını destekliyordu. Alikhan 1973 yılında yüksek seviyeli Sovyet devlet adamlarıyla olan fikir çatışmalarından dolayı Erevan'ı terk ederek YerPhl deki pozisyonuna geri dönmüştür.

“Hello, That’s Me!” filmi Alikhanian'ın biyografisinden yola çıkılarak çekilmiştir. Mitchell A. Wilson “Meeting at a Far Meridian” adlı romanı üzerine çalışırken Alikhanian'ı ziyaret etmiş ve aylar boyunca Ermenistan'da kalmıştır.

Anıt

Erivan Fizik Enstitüsü ve Erivan'da bir sokak onun ismini taşır. Ayrıca heykeli Alikhanyan Meydanında Erivan'da bulunuyor.

Kaynakça

• A. Alikhanian: Essays, Recollections, Documents (mainly in Russian), edited by G. Merzon, Moscow, 2000, 335p.[18][19]

• Artem Alikhanian in the memories of friends and colleagues, Russian Acad. of Sciences; ed. by E. Mamijanyan, G. Merzon, Moscow, 2008, 342 p.

• Artem Alikhanian, YerPHI CRD

• Alikhanian in Great Soviet Encyclopedia

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Radyoaktivite</span> Atom çekirdeğinin kendiliğinden parçalanması

Radyoaktivite, radyoaktiflik, ışınetkinlik veya nükleer bozunma; atom çekirdeğinin, daha küçük çekirdekler veya elektromanyetik ışımalar yayarak kendiliğinden parçalanmasıdır. Çekirdek tepkimesi sırasında veya çekirdeğin bozunması ile ortaya çıkar. En yaygın ışımalar alfa(α), beta(β) ve gamma(γ) ışımalarıdır. Bir maddenin radyoaktivitesi bekerel veya curie ile ölçülür.

ATLAS deneyi, Avrupa Nükleer Araştırma Merkezi'nde (CERN) 10 Eylül 2008'de deneyine başlanmış olan Büyük Hadron Çarpıştırıcısında kurulan altı deneyden biridir. Diğerleri CMS deneyi, LHCb deneyi, LHCf deneyi Alice deneyi ve Totem deneyidir. ATLAS ve CMS genel amaçlı, LHCb b-fiziği üzerine, LHCf deneyi astroparçacıklar fiziği, Alice ağır iyon fiziği ve Totem ise toplam tesir kesiti ölçümü üzerinedir.

<span class="mw-page-title-main">Victor Hess</span> Avusturyalı fizikçi (1883 – 1964)

Victor Francis Hess, kozmik ışınları keşfi ile 1936 Nobel Fizik Ödülü’nü kazanmış Avusturyalı-Amerikalı fizikçidir.

<span class="mw-page-title-main">Arthur Compton</span> Amerikalı fizikçi (1892 – 1962)

Arthur Holly Compton, 1927'de elektromanyetik radyasyonun parçacık doğasını gösteren Compton etkisinin keşfi ile Nobel Fizik Ödülü kazanmış Amerikalı fizikçidir. Zamanında çok dikkat çeken bir buluştur. Işığın dalga doğası o zamanlarda iyi anlaşılmış olsa da ışığın hem dalga hem parçacık olabileceği fikri kolay kabul görmemiştir. Kendisi ayrıca Manhattan Projesindeki Metallurji Laboratuvarının başı ve 1945 ile 1953 seneleri arasında St. Louis Washington Üniversitesi Rektörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Nötron</span> Yüke sahip olmayan atomaltı parçacık

Nötron, sembolü n veya n⁰ olan, bir atomaltı ve nötr bir parçacıktır. Proton ile birlikte, atomun çekirdeğini meydana getirir. Bir yukarı ve iki aşağı kuark ve bunların arasındaki güçlü etkileşim sayesinde oluşur. Proton ve nötron yaklaşık olarak aynı kütleye sahiptir fakat nötron daha fazla kütleye sahiptir. Nötron ve protonun her ikisi nükleon olarak isimlendirilir. Nükleonların etkileşimleri ve özellikleri nükleer fizik tarafından açıklanır. Nötr hidrojen atomu dışında bütün atomların çekirdeklerinde nötron bulunur. Her atom farklı sayıda nötron bulundurabilir. Proton ve nötronlar, kuarklardan oluştukları için temel parçacık değildirler.

<span class="mw-page-title-main">Parçacık hızlandırıcı</span>

Parçacık hızlandırıcı, yüklü parçacıkları yüksek hızlara çıkarmak ve demet halinde bir arada tutmak için elektromanyetik alanları kullanan araçların genel adıdır. Büyük hızlandırıcılar parçacık fiziğinde çarpıştırıcılar olarak bilinirler. Diğer tip parçacık hızlandırıcılar, kanser hastalıklarında parçacık tedavisi, yoğun madde fiziği çalışmalarında senkrotron ışık kaynağı olmaları gibi birçok farklı uygulamalarda kullanılır. Şu an dünya çapında faaliyette olan 30.000'den fazla hızlandırıcı bulunmaktadır.

Antimadde, karşı madde veya karşıt madde, maddenin ters ikizi. Paul Dirac denklemiyle ortaya çıkarılmış ve daha sonraki gözlemlerle de varlığı doğrulanmıştır. Antimadde en basit hâliyle normal maddenin zıddıdır. Antimaddenin atomaltı parçacıkları, normal maddeye göre zıt özellikler taşımaktadır. Bu atomaltı parçacıkların elektrik yükleri, normal maddenin atomaltı parçacıklarının tam tersidir. Antimadde, Büyük Patlama'dan sonra normal maddeyle birlikte oluşmuştur; fakat sebebinin ne olduğunu bilim insanları tam anlamıyla bilemeseler de evrende oldukça nadir bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Beta bozunması</span> Elektron içeren çöküş

Nükleer fizikte ve nükleer kimyada beta çözünmesi, bir adet beta parçacığının yayımlandığı radyoaktif çözünmedir. Eksicik (elektron) yayımında, "beta eksi" (β-) ve artıcık (pozitron) yayımında "beta artı"dan (β+) söz edilir.

'Müon, elektron benzeri-1 e yük ve 1/2 spinli ancak daha yüksek kütleye sahip bir temel parçacık. Müon parçacığı, lepton olarak sınıflandırılmıştır. Diğer leptonlar gibi, Müonun da daha küçük parçacıklara indirgenemeyen bir parçacık olduğu düşünülmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Nükleer fizik</span> atom çekirdeğinin yapısı ve davranışı ile uğraşan fizik alanı

Nükleer fizik veya çekirdek fiziği, atom çekirdeklerinin etkileşimlerini ve parçalarını inceleyen bir fizik alanıdır. Nükleer enerji üretimi ve nükleer silah teknolojisi nükleer fiziğin en çok bilinen uygulamalarıdır fakat nükleer tıp, manyetik rezonans görüntüleme, malzeme mühendisliğinde iyon implantasyonu, jeoloji ve arkeolojide radyo karbon tarihleme gibi birçok araştırma da nükleer fiziğin uygulama alanıdır.

<span class="mw-page-title-main">Nötrino</span> atom altı ya da temel parçacıklardan biri

Nötrino, ışık hızına yakın hıza sahip olan, elektriksel yükü sıfır olan ve maddelerin içinden neredeyse hiç etkileşmeden geçebilen temel parçacıklardandır. Bu özellikleri nötrinoların algılanmasını oldukça zorlaştırmaktadır. Nötrinoların çok küçük, ancak sıfır olmayan durgun kütleleri vardır. Yunan alfabesindeki ν (nü) ile gösterilir.

Yoğun madde fiziği, maddenin yoğun hallerinin fiziksel özellikleriyle ilgilenen bir fizik dalıdır. Yoğun madde fizikçileri bu hallerin davranışını fizik kurallarını kullanarak anlamaya çalışır. Bunlar özellikle kuantum mekaniği kuralları, elektromanyetizma ve istatistiksel mekaniği içerir. En bilinen yoğun fazlar katı ve sıvılardır, harici yoğun fazlar ise düşük sıcaklıktaki bazı materyaller tarafından gösterilen üstünileten faz, atom kafeslerindeki dönüşlerin ferromanyetik ve antiferromanyetik fazları ve soğuk atom sistemlerinde bulunan Bose-Einstein yoğunlaşması. Araştırma için uygun sistemlerin ve fenomenlerin çeşitliliği yoğun madde fiziğini modern fiziğinin en aktif alanı yapıyor. Her 3 Amerikan fizikçiden biri kendini yoğun madde fizikçisi olarak tanımlıyor ve Yoğun Madde Fiziği Bölümü Amerikan Fizik Topluluğu’ndaki en geniş bölümdür. Bu alan kimya, malzeme bilimi ve nano teknoloji ile örtüşür ve atom fiziği ve biyofizikle de yakından ilgilidir. Teorik yoğun madde fiziği teorik parçacık ve nükleer fizikle önemli kavramlar paylaşır.

<span class="mw-page-title-main">Kozmik ışın</span> Çoğunlukla Güneş sistemi dışından kaynaklanan yüksek enerjili parçacık

Kozmik ışınlar, temelde Güneş Sistemi'nden yıldızlardan hatta uzak galaksilerden kaynaklanan, yüksek enerjili bir parçacık yağmurudur. Bu ışınlar Dünya atmosferi ile etkileştiğinde, bazen yüzeye ulaşan ikincil kozmik ışın duşlarını üretebilir. Öncelikle yüksek enerjili protonlardan ve atom çekirdeğinden oluşan bu ışınlar güneş veya güneş sistemimizin dışından kaynaklanır. Fermi Uzay Teleskobu'ndan (2013) elde edilen veriler, birincil kozmik ışınların önemli bir bölümünün yıldızların süpernova patlamalarından kaynaklandığının kanıtı olarak yorumlanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Radyasyon</span> Uzayda hareket eden dalgalar veya parçacıklar

Radyasyon veya ışınım, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçimindeki enerji yayımı ya da aktarımıdır. "Radyoaktif maddelerin alfa, beta, gama gibi ışınları yaymasına" veya "Uzayda yayılan herhangi bir elektromanyetik ışını meydana getiren unsurların tamamına" da radyasyon denir. Bir maddenin atom çekirdeğindeki nötronların sayısı, proton sayısına göre oldukça fazla veya oldukça az ise; bu tür maddeler kararsız bir yapı göstermekte ve çekirdeğindeki nötronlar alfa, beta, gama gibi çeşitli ışınlar yaymak suretiyle parçalanmaktadırlar. Çevresine bu şekilde ışın saçarak parçalanan maddelere radyoaktif madde denir.

<span class="mw-page-title-main">Carl Anderson (fizikçi)</span> Amerikalı fizikçi (1905 – 1991)

Carl David Anderson, Amerikalı fizikçidir. 1932 yılında pozitronu, 1936'da ise müonu keşfetti. 1936 yılında Pozitronların üretimi ve özellikleri araştırması sayesinde Nobel Fizik Ödülü'nü almaya hak kazanmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Bulut odası</span> iyonlaştırıcı radyasyon tespiti için kullanılan bir parçacık dedektörü

Bulut odası, iyonlaştırıcı radyasyon tespiti için kullanılan bir parçacık dedektörüdür.

<span class="mw-page-title-main">Richard Taylor (fizikçi)</span> Kanadalı fizikçi (1929–2018)

Richard E. Taylor, Kanadalı fizikçi ve 1990 Nobel Fizik Ödülü sahibi. Stanford Üniversitesi'nden emekli olmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Paul Scherrer Enstitüsü</span> İsviçrede bir araştırma enstitüsü

Paul Scherrer Institute (PSI) ETH Zürih ve EPFL'yi de kapsayan İsviçre ETH-Komplex'e ait çok disiplinli bir araştırma enstitüsüdür. 1960'ta kurulan EIR ve 1968'de kurulan SIN birleştirilmesi ile 1988 yılında kurulmuştur.

<span class="mw-page-title-main">Mark Oliphant</span> Avustralyalı fizikçi ve siyasetçi (1901 – 2000)

Sör Marcus ‘’Mark’’ Laurence Elwin Oliphant Avustralyalı fizikçi ve hümanist. Nükleer füzyonun ilk deneysel gösterimlerinde ve nükleer silahların geliştirilmesinde büyük rol oynamıştır. Güney Avustralya'da Adelaide’de doğmuştur. Oliphant 1922 yılında Adelaide Üniversitesi’nden mezun olmuştur. 1927 yılında 1851 Sergileme Ödülü’nü, cıva üzerinde yaptığı dayanım deneyleri sayesinde kazandı ve İngiltere Cambridge Üniversitesi Cavedish Laboratuvarı'nda Sör Ernest Rutheford’un öğrencisi olarak çalışmaya gitti. Cavendish Laboratuvarı'nda parçacık hızlandırıcısını kullanarak, ağır hidrojen çekirdeğini çeşitli hedeflere ateşlemiştir. Helyum-3 ve trityum çekirdeğini keşfetmiştir. Ayrıca bu iki çekirdeğin reaksiyonu sonucunda, parçacıkların başlangıç enerjilerinden daha fazla enerji açığa çıkardığını keşfetmiştir. Enerji çekirdeğin içinden ayrı değerlendirilmiştir ve Oliphant bunun nükleer füzyonun bir sonucu olduğunu anlamıştır.

A.I. Alihanyan Ulusal Bilim Laboratuvarı Erivan, Ermenistan'da bulunan bir araştırma enstitüsüdür. 1943 yılında Erivan Devlet Üniversitesinin bir şubesi olarak Abraham Alihanov ve Artem Alihanyan kardeşler tarafından kurulmuştur. Genellikle Erivan Fizik Enstitüsü (YerPhI) kısaltması ile anılır ancak ismi 2011 yılında A.I. Alikhanyan Ulusal Bilim Laboratuvarı olarak değiştirilmiştir.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.