Armida (Haydn)

Armida

Operanın librettosunun 1784 baskısının ön sayfası
Müzik	Joseph Haydn
Libretto	Nunziato Porta
Gala	26 Şubat 1784
İlk gösterim yeri	Eszterháza Sarayı, modern Macaristan
Oyuncular	Armida - bir Sarazen büyücü kadın, soprano Rinaldo - bir şövalye, tenor Zelmira - Mısır Sultanı'nın kızı, Armida'nın destekcisi, soprano Idreno - Sarazenlerın hükümdarı, bariton Ubaldo - Rinaldo'nun arkadaşı, tenor Clotarco - bir şövalye, tenor

Armida (Hob. dizini: XXVIII/127), bestesi Joseph Haydn tarafından, büyük olasılıkla "Nunziato Porta"'nun Torquato Tasso'nun 1581'de yazmış olduğu Gerusalemme liberata (Kurtarılan Kudüs) adlı şiirinden uyarlanarak İtalyanca olarak yazılmış olduğu libretto kullanılarak, hazırlanmış 3 perdelik "dramma heroico" janrında bir operadır. Prömiyer temsili 26 Şubat 1784'te modern Macaristan'da Eszterháza'da saray tiyatrosunda yapılmıştır.

Armida operası Joseph Haydn'in Esterhazy'ler için müzik direktörülüğü görevinde iken hazırlayıp Estrehaza Sarayı Tiyatrosu'nda yapımlanan son opera eseri oldu. Esterhazy'ler için bu operadan bir önce olarak Haydn 1782'de "Orlando Paladino" adlı bir opera eseri yapımlamıştı. Esterhazy'lerin opera librettoları yazmak için şair olan görevli istihdam etme imkanları azdı. J. Haydn'ın "Orlando Paladino eserinin konusu ve librettosu Ariosto'nun 1532'de basılan "Orlando Furiosa (Çılgın Orlando)" adlı epik şiirden uyarlanmıştı. J.Haydn 1733'te yeni bir opera eseri hazırlamak için yine önemli bir 16. yüzyıl epik şiirinden, yani Torquato Tasso'nun "Gerusalemme liberata (Kurtarılan Kudüs)" eserinden uyarlamaya başvurdu. Bu eserine İtalyanca olan librettosu "Nunziato Porta" tarafından hazırlandı. Esterhaza Sarayı Tİyatrosu için Armida operasının yapımının ilk temsili 26 Şubat 1784'te oynandı. Bu Esterhaza Saray Tiyatrosu'nda bu yapım 1784-1788 döneminde 54 defa temsil edildi. 1809'da ölen, Haydn yaşamakta iken bu eser Bratislava (Almanca:Pressburg), Budapeşte, Torino ve Viyana operaevlerinde yapımlanıp temsil edilmişti. Haydn şahsen Armida operasının hayatında bestelediği en güzel opera eseri olduğunu söylediği belgelenmiştir.^[1]

Ama 19.yüzyılda ve 20.yüzyıl ilk yarısında Joseph Haydn'in diğer opera eserleri gibi "Armida" operası da Avrupa ve dünya operaevleri repertuvarlarında hiç bulunmayıp unutulur oldu. Bu eserin 20. yüzyılda ilk yapımlanıp tekrar yaratılması 1968'de Köln'de bir konser olarak temsil edilmesi ile başladı. Sonra Bern Operaevi'nde yapımlandı.

Şam'daki Sarazenler hükümdarlık sarayında toplantı salonu

Birinci Haçlı Seferi'nde Sarazenlerin hükümdarı İdreno Haçlı ordusunun Ürdün Nehri'ni geçmelerinden huzursuz duymaktadır. Sarazen büyücü kadın Armida bu Haçlı ordusuna karşı durmuş ve onları durdurmayı başarmıştır. Ama bu başarının ne kadar devamlı olacağı şüphelidir. Ancak Armida Haçlı şövalye Rinaldo'nun aşkını da kendi üzerine çekebilirse, onun bu başarının süreli olacağından Sarazenler emin olabileceklerdir. Şu anda Rinaldo, onu hiç aklından çıkrarmacasına Armida'ya aşık görülmektedir. Bundan dolayı Rinaldo, hükümdar İdreno'ya söz verip eğer Armida'nın kendi eşi olmasını sağlarsa kendinin eski bağlı olduğu Haçlı şövalyelere karşı savaşmaya hazır olacağını bildirmiştir. Eğer Rinaldo Haçlılara karşı yapmaya söz verdiği bu savaşta başarı kazanırsa, hükümdar İdreno hükümdarlıktan Rinaldo lehine feragat edeceğini ve onun Armida'nın kocası olmasını sağlayacağına yemin etmiştir. Armida şövalye Rinaldo'nun kendine hiçbir zarar gelmeden başarılı olmasına dua etmektedir.

Dik yamaçlı bir tepe üzerindeki Armida'nın kalesi

Haçlı şövalyeler Ubaldo ve Clotarco, yoldaşları oldukları Rinaldo'yu Armida'nın kenetinden kurtarmak için planlar yapmaya başlamışlardır. Armida Haçlılar ordugahına onlarla görüşmek üzere yakın destekçisi ve Mısır hükümdarının kızı olan Zelmira'yı göndermiştir. Fakat Zalmira orada şövalye Clotarco ile karşılaşmış ve bu Haçlı şövalyeye âşık olmuştur. Bunun için Zalmira eğer aşkına karşılık verirse Clotarco'ya yardım edip onun Haçlı ordugahından hiç zarar görmeden ayrılmasını sağlayabileceğini belirtmiştir.

Armida'nın kalesinde yaşadığı daire

Rinaldo büyülü kaleye karşı ilerleyen Haçlı şövalyelerin cesaret ve kahramanlığına gıpta etmektedir. Ubaldo Rinaldo'ya bu kalenin ve sahibinin kendini büyülediğini ve bu büyünün etkisinden ayrılmak için Rinaldo'nın gayret göstermesi gerektiğini bilirir. Eğer bunu yapmazsa bir Hristiyan olarak dinin gereklerine kayıtsız bir kişi olacağını da ona söyler. Rinaldo yaptıklarından bir Hristiyan inançlı kişi olarak tövbekar olmakla beraber, Armida'nın büyüsünün gücünden kendini kurtarmaktadır.

Armida'nın kalesindeki bahçe.

Hükümdar İdreno Armida'nın kalesine hücuma gelmekte olan Haçlılara karşı bir pusu kurmayı planlamaktadır. Zelmira İdreno'yu bu pusu planını uygulamaktan vazgeçirmeye çalışmaktadır ama bunda başarısız olur. İdreno Clotraco'nun Armida tarafından büyülenmiş Haçlı şövalyelerinin büyülerinin kaldırılması talebini yapmacıktan kabul eder görünür. Buna uygun olarak Rinaldo hiç gönülsüzce Ubaldo ile birlikte kaleden ayrılır. Armida bu gelişmeye karşı olup gayet kızgın olduğunu belirtir.

Haçlılar ordusu ordugahı

Ubaldo ordugahta Rinaldo'yu gayet çoşkunlukla karşılar. Rinaldo Sarazenlere karşı savaş yapmaya hazırlanmaya başlar. Armida ona Rinaldo'nun kendine olan derin aşkını ve Rinaldo'nın onu korumak için verdiği sözlerini ve yeminlerini hatırlatır. Fakat Rinaldo savaş için hazırdır. Ubaldo ve diğer Haçlı şövalyeler ve askerlerle Sarazanlere karşı savaş için ordugahtan ayrılır.

Büyük bir mersin ağacı ve etrafındaki kasvetli bir koruluk

Rinaldo Sarazen büyücü Armida'nın gizli büyü güçlerini bu korulukta bulunan bu büyük mersin ağacından aldığını öğrenmiştir ve bu ağacı kesmeye hazırlanır. Zelmira bir grup peri nemf ile ortaya çıkarak onu Armida'ya dönmeye ikna etmeye çalışır ama bu ikna girişimleri sonuçsuz kalır. Rinaldo elindeki baltayı tam mersin ağacına vurmaya hazır iken birden ağaç içinden gayet pejmurde kıyafetli ve bezgin Armida çıkar ve onu karşına alır. Armida sevdiği Rinaldo'ya bir zarar verip öldürmeyi kendinde bulamaz. Rinaldo bir büyük balta darbesi ile kocaman mersin ağacını yere devirir. Büyülü mersin ağacı ve etrafında bulunan büyülü koru birden ortadan kaybolurlar.

Haçlılar ordusu ordugahı

Haçlılar ordusu Serazenlere bir büyük meydan savaşına hazırlanırlar. Armida tekrar ortaya çıkar ve Rinaldo'yu gittiği her yerde ve nerede olursa takip edip kovalayacağına yemin eder. Rinaldo o mevkiden ayrılmakta iken Armida ateş dolu bir at savaş arabasını onun izini takibe gönderir.

Haydn, bu eserin partitur notalarında şu küçük orkestrayı öngörmüştür:

• 1 flüt, 2 obua, 2 klarinet, 2 fagot
• 2 korno, 2 trompet
• yaylı çalgılar, klavsen
• 1 timpani

• Uvertür

• Sahne 1 *

- Arya (Rinaldo) Vado a pugnar contento
- Resitatif (Idreno, Armida, Rinaldo) Amici, il fiero Marte
- Arya (Idereno) Se dal suo braccio oppresso
- Resitatif (Idreno, Armida) Armida, ebben, che pensi?
- Eşli resitatif (Armida):"Partì Rinaldo; ed ebbe core Armida
- Arya (Armida) Se pietade avete, oh numi.

• Sahne 2 *

- Marş Valorosi compagni, nuovi perigl'
' - Arya (Ubaldo) Dove son? Che miro intorno?
- Eşli resitatif (Ubaldo) Qual turbamento ignoto
- Resitatif (Clotarco, Ubaldo) Signor, ingombro è il monte
- Resitatif (Zelmira, Clotarco) Ah si scenda per poco
- Arya ((Zelmira) Se tu seguir mi vuoi.

• Sahne 3 *

- Resitatif (Idreno, Armida) Dunque fur vane (br/> - Resitatif (Armida, Rinaldo) Quanto del suo maggiore
- Resitatif (Rinaldo, Ubaldo) E perché vuole Armida
- Eşli resitatif (Rinaldo, Armida) Oh amico! Oh mio rossor!
- İkili (Armida, Rinaldo) Cara, sarò fedele.

• Sahne 1 *

- Resitatif (Idreno, Zelmira) Odi, e serba il segreto
- Arya (Zelmira) Tu mi sprezzi, e mi deridi
- Resitatif (Idreno, Clotarco) No, non mi pento
- Arya (Clotarco) Ah, si plachi il fiero nume
- Resitatif (Idreno, Ubaldo) Va pur, folle
- Arya (Idreno) Teco lo guida al campo
- Resitatif (Ubaldo, Rinaldo) Ben simulati
- Resitati (Rinaldo, Armida) Amiche sponde, addio!
- Eşli resitatif (Rinaldo) Armida... Oh affanno! Armida... Ah
- Resitatif (Ubaldo, Rinaldo) Ah Rinaldo
- Resitatif (Rinaldo) Lasciarla, oh Dio!
- Arya (Rinaldo) Cara, è vero, io son tiranno
- Eşli resitatif (Armida) Barbaro! E ardisci ancor
- Arya (Armida) Odio, furor, dispetto.

• Sahne 2 *

- Rezitatif (Ubaldo, Rinaldo) Eccoti alfin, Rinaldo
- Arya (Ubaldo) Prence amato, in questo amplesso
- Resitatif (Rinaldo, Armida) Ansioso già mi vedi
- Resitatif (Ubaldo, Armida, Rinaldo) Che veggo! Armida qui!
- Üçlü Partirò, ma pensa, ingrato.

• Sahne 1 *

- Resitatif (Rinaldo, Ubaldo) Al Ciel pietoso
- Eşli resitatif (Rinaldo) Questa dunqu'è la selva? E dov'è il foco?
- Arya (Zelmira) Torna pure al caro bene
- Eşli resitatif (Rinaldo) Qual tumulto d'idee m'eccita in seno
- Arya (Armida) Ah, non ferir: t'arresta
- Eşli resitatif (Rinaldo, Armida) Che inopportuno incontro!
- Arya (Rinaldo) Dèi pietosi, in tal cimento
- Eşli resitatif (Rinaldo) Ed io m'arresto? Che viltà!.

• Sahne 2 *

- Resitatif (Ubaldo, Rinaldo, Armida, Idreno, Zelmira) Fermate. Utile sia breve dimora
- Marş Ho vinto. Già sento il core a rimettersi
- Finale (Armida, Zelmira, Rinaldo, Clotarco, Ubaldo, Idreno) Astri che in ciel splendete.

• Opera
• Joseph Haydn

• Bu madde kısmen İngilizce Wikipedia "Armida_(Haydn)" maddesi kaynaklıdır. [2]24 Aralık 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)

• Stanley Sadie (Ed.), The New Grove Dictionary of Opera, Cilt. xxxx. Londra: MacMillan Publishers, Inc. ISBN 0-333-73432-7 ISBN 1-56159-228-5 (İngilizce)
• Holden, Amanda (ed.), The New Penguin Opera Guide, Londra: Penguin. ISBN 0-14-029312-4 (İngilizce)

Wikimedia Commons'ta Armida (Haydn) ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

• "IMSLP.org" websitesinde Armida, Hob.XXVIII:12 (Armida, Hob.XXVIII:12 (Haydn, Joseph)) maddesinde sesler için ve tüm eser için partitür notaları ve genel enformasyon, Online: Hob.XXVIII:12 (Haydn, Joseph))^[] (İngilizce)
• Librettidopera.it websitesinde "Armida 1784" maddesinde bu operanın orijinal İtalyanca librettosu. Online: [3]14 Kasım 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İtalyanca)
• YouTube websitesinde "F. J. Haydn - Armida Hob. XXVIII:12" maddesinde opera eserinin tümünün audio kaydı. Online: [4] (Erişim tarihi:1.9.2017).