Dinosauromorpha veya dinozoromorf, dinozorları ve ona yakın bir takım akrabalarını da içeren avemetatarsalian arkozorların bir kladı. Başlangıçta dinosauriformları ve lagerpetidleri içerecek şekilde tanımlandı ancak daha sonra yapılan çalışmalar teruzorları bu tanımdan çıkarmıştır. Kuşlar günümüzde hayatta kalan tek dinozoromorftur.
Terapsitler (Therapsida), memelileri ve soyu tükenmiş akrabalarını içeren, gelişmiş bir sinapsit kladıdır. Başka bir deyişle terapsitler, Sinapsida'nın hayatta kalan tek sınıfı olan memelilerin tümünü ve onların soyu tükenmiş akrabalarını içeren sphenacodont grubudur. Ancak bu isim, daha çok memeli olmayan terapsitler için kullanılır.
Dinozorlar, 232-234 milyon yıl önce orta Triyas devrinin son zamanı olan Ladinyan döneminde arkozorlardan evrildiler. Dinozorlar iyi araştırılmış bir grup olup kafatası alnının üst kemiğinin mevcut olmaması, ön kol ile omuz eklemi arasındaki uzun kol kemiği olan humerus üzerinde deltopektoral aralık çıkıntısının eksikliği gibi birçok özellikler incelenerek tanımlanırlar.
Kuşların evrimi, Jura döneminde başlamış, en eski kuşlar Paraves adlı bir teropod dinozor kladından evrimleşmiştir. Kuşlar, biyolojik olarak Aves sınıfında yer alır. Yaklaşık 150 yıl önce, Geç Jura dönemine yaşamış theropod cinsi dinozor Archaeopteryx lithographica, uzun bir süre en eski kuş olarak kabul edilmiştir. Modern soy bilimciler, kuşları bir dinozor kladı olan Theropoda'ya dahil etmiştir. Yaygın kanıya göre, Aves ve yakın akrabası olan Timsahlar takımı, Archosauria (arkozor) olarak bilinen bir "sürüngen" kladının yaşayan tek üyeleridir. 66 milyon yıl önce yaşanan Kretase-Tersiyer yok oluşundan dört farklı kuş soyu hayatta kaldı ve deve kuşlarına ve akrabalarına (Paleognathae), ördeklere ve akrabalarına (Anseriformes), uçamayan kümes hayvanlarına (Galliformes) ve "modern kuşlara" (Neoaves) hayat verdi.
Avemetatarsalia, 1999 yılında Britanyalı paleontolog Michael Benton tarafından, timsahlardan çok kuşlara daha yakın olan tüm taç grubu arkozorlar için oluşturulmuş bir kladdır. Ayrıca Panaves terimi de timsahlardan çok kuşlarla daha yakın akraba olan tüm yaşayan veya soyu tükenmiş hayvanlar için kullanılır. Hemen hemen tüm avemetatarsaliyenler, benzer bir ayrıma sahip Ornithodira alt grubunun üyeleridir. Ornithodira, dinozorların ve teruzorların son ortak atası ve onun soyundan gelenler olarak tanımlanır.
Crocodyliformes, genellikle geleneksel olarak "timsahlar" olarak adlandırılan grup olan crurotarsan arkozorlarının bir kladıdır. Daha sonraki akrabalarını tanımlayan özelliklerin çoğuna sahip olan Crocodylomorpha'nın ilk üyeleridir.
Neotherapoda, Coelophysoidleri ve diğer gelişmiş teropod dinozorları içeren bir kladdır. Aynı zamanda Triyas-Jura yok oluşundan sağ kurtulan tek teropod kladıdır. Averostranlar dışında tüm neoteropodların soyu erken Jura döneminde tükendi.
Averostra, çoğu theropod dinozorun içinde bulunduğu, Ceratosauria ve Tetanurae'yi içeren bir teropod dinozor kladıdır. Her iki klad'da Kretase dönemine kadar hayatta kaldı. Kretase-Paleojen neslinin tükenmesi olayı meydana geldiğinde, ceratosaurianlar ve Tetanurae grubundan, tyrannosauroidler ve Maniraptoriformlar hala mevcuttu. Ancak yok oluştan sadece bir Maniraptoran alt grubu olan Aves, sağ çıktı ve özellikle Kretase Paleojen yok oluşu sonrası türleşerek günümüzedeki kuşları oluşturdu.
Sauria, arkozorların ve lepidosaurların en son ortak atalarını ve tüm soyundan gelenleri içeren bir sürüngen kladıdır. Kaplumbağaların Sauria içinde bulunduğunu varsayarsak, grup diapsidlerin taç grubu veya genel olarak sürüngenler olarak düşünülebilir. Son genomik çalışmalar ve fosil kayıtlarındaki kapsamlı araştırmalar ile kaplumbağaların daha önce düşünüldüğü gibi Saurian öncesi parareptillerle değil, arkozorlarla yakından ilişkili olduğu öne sürülüyor. Sauria, tüm modern sürüngenleri ve çeşitli soyu tükenmiş grupları içerir. Sauria, sürüngenlere memelilerden daha yakın akraba olan çeşitli kök sürüngenleri de içeren Sauropsida grubu içinde yer alır.
Archosauromorpha, lepidozorlardan ziyade arkozorlarla daha yakından ilişkili tüm sürüngenleri içeren bir diapsid sürüngen kladıdır. Archosauromorflar ilk olarak Orta Permiyen döneminde ortaya çıktı ancak Triyas devrinde çok daha yaygın ve çeşitli hale geldiler.
Orionides, Orta Jura'dan günümüze kadar gelmiş tetanuran teropod dinozorlarının bir kladıdır. Grup, kuşlar dahil olmak üzere çoğu teropod dinozoru içerir.
Pantestudinler, kaplumbağalarla diğer Saurianlardan daha yakın akraba olan tüm tetrapodların grubudur. Grup, hem modern kaplumbağaları (Testudines) hem de soyu tükenmiş tüm akrabalarını içerir.
Eusuchia, ilk olarak Erken Kretase'de Hylaeochampsa ile ortaya çıkan bir crocodylomorf kladıdır. Dyrosauridae ve Sebecosuchia ile birlikte, K-T neslinin tükenmesinden kurtulan tek timsahlardı. Diğer iki kuşak 35 ve 11 milyon yıl önce öldüğünden, yaşayan tüm timsah türleri, soyu tükenmiş birçok form gibi eusuchian'dır.
Filogenetikte taç grup bir türler topluluğudur ve o topluluğun yaşayan üyeleri, topluluğun en son ortak atası ile birlikte en son ortak atanın soyundan gelen tüm türler bu topluluğu oluşturur. Dolayısıyla, bir tür ile birlikte onun soyundan gelen tüm yaşayan ve soyu tükenmiş türleri de içine alan bir grup olarak bir klad tanımlama yöntemidir. Örneğin, tüm günümüz kuşlarının en son ortak atası ile birlikte onun soyundan gelen tüm yaşayan ve soyu tükenmiş türleri de içine alan Neornithes bir taç grup olarak tanımlanabilir.
Dinosauriformes, dinozorları ve onların en yakın akrabalarını içeren bir arkozor sürüngen kladıdır. Tüm dinosauriformlar, kısaltılmış ön ayaklar ve kısmen ila tamamen delikli bir asetabulum, geleneksel olarak dinozorları tanımlamak için kullanılan kalça yuvasındaki delik gibi çeşitli özelliklerle ayırt edilir. Bilinen en eski dinosauriform türü, yaklaşık 245 milyon yıl önce, orta Triyas döneminin Anisiyen yaşı kadar erken yaşamış olabilecek bir silesaurid olan Asilisaurus'tur.
Archosauriformes, Geç Permiyen'de bir süre önce arkozoromorf atalarından gelişen diapsid sürüngenlerin bir kladıdır. Jacques Gauthier (1994) tarafından, Proterosuchidae ve Archosauria'nın [timsahları, teruzorları ve dinozorları içeren grup] son ortak atası ve tüm soyundan gelenler olarak tanımlandı. Phil Senter (2005), onu Proterosuchus ve Archosauria'yı içeren özel klad olarak tanımlar.
Lagosuchus, Arjantin'in Geç Triyas döneminden soyu tükenmiş bir avemetatarsalian arkozor cinsidir. Lagosuchus'un tip türü olan Lagosuchus talampayensis, erken Karniyen yaşlı Chañares Formasyonu'ndan elde edilen küçük bir kısmi iskelete dayanmaktadır. L. talampayensis'in holotip iskeleti oldukça parçalıdır, ancak Lagosuchus'un dinozorlarla yakından ilişkili olası bir dinozor türü olduğunu düşündüren bazı özelliklere sahiptir.
Postosuchus anlamına gelen Postosuchus, Geç Triyas döneminde şu anda Kuzey Amerika olarak bilinen yerde yaşayan P. kirkpatricki ve P. alisonae olmak üzere iki türden oluşan soyu tükenmiş bir rauisuchid sürüngen cinsidir. Postosuchus, modern timsahları içeren arkozorların soyu olan Pseudosuchia soyunun bir üyesidir. Adı, Teksas'ta P. kirkpatricki türü türlerin birçok fosilinin bulunduğu bir yer olan Post Quarry'den gelir. Triyas sırasında, zamanının küçük dinozor yırtıcılarından daha büyük olan, bölgesinin en büyük avcılarından biriydi. Muhtemelen dicynodonts gibi büyük hantal otçulları ve kendisinden daha küçük diğer birçok canlıyı avlayan bir avcıydı.
Pseudosuchia veya Timsah soylu arkozorlar, yaşayan timsahları ve kuşlardan çok timsahlarla daha yakın akraba olan tüm arkozorları içeren, Archosauria'nın iki büyük kolundan biridir. Pseudosuchianlar ayrıca "timsah soylu arkozorlar" olarak da bilinir. "Sahte timsahlar" anlamına gelmesine rağmen, gerçek timsahlar artık kladın bir alt kümesi olarak tanımlandığından bu isim yanlış bir adlandırmadır.
Ornithosuchidae, Triyas devrinde yaşamış, pseudosuchia kladından soyu tükenmiş bir familya. Ornithosuchidler dört ayaklıydı ancak kısa bir süreliğine de olsa iki ayak üzerinde yürüyebiliyorlardı. Kendine özgü sarkık burunları, eşsiz ayak bileği kemikleri ve onları diğer arkozorlardan ayıran daha birçok özelliği vardı. Ornithosuchidler, Geç Triyas'ın Karniyen ve Noriyen çağı sırasında geniş bir coğrafyaya yayılmıştı, öyle ki Arjantin, Brezilya ve Birleşik Krallık'ta fosilleri bulunmuştur. Şimdilik Ornithosuchus, Venaticosuchus, Dynamosuchus ve Riojasuchus'tan oluşan dört cinsi bilinmektedir. Familya, Alman paleontolog Friedrich von Huene tarafından 1908'de tanımlandı.
