İçeriğe atla

Arkeolojinin alt alanları

Çoğu akademik disiplinde olduğu gibi, tipik olarak belirli bir yöntem veya malzeme türüne, coğrafi veya kronolojik odağa veya diğer tematik kaygılara odaklanarak betimlenen bir dizi arkeolojik alt disiplin vardır.

Medeniyete göre

Bazı uygarlıklar o kadar ilgi çekmiştir ki, bu uygarlıkların incelenmesi özel olarak adlandırılmıştır. Bu alt disiplinler arasında Asuroloji (Mezopotamya), Hindoloji (Hindistan), Klasik arkeoloji (Yunan ve Roma) sayılabilir, Etrüskoloji (Etrürya), Mısıroloji (Mısır), Fenike-Kartaca arkeolojisi (Fenikeliler ve kolonileri) ve Sinoloji (Çin).

Tarihselliğe göre

Arkeolojinin bir başka ana bölümü de aşağıdaki şekilde ayırt edilir:

  • tarihsel arkeoloji, geride yazılı kayıtlar bırakan uygarlıkları inceler.
  • tarih öncesi arkeoloji, yazı sistemleri olmayan toplumlarla ilgilenir. Bununla birlikte, bu terim genellikle yalnızca okuryazar toplumların sömürge etkisi olmadan ortaya çıktığı Avrupa ve Asya'da geçerlidir. Okuryazarlığın nispeten geç ortaya çıktığı bölgelerde, arkeolojik kayıtları bölmek için başka terimler kullanmak daha uygundur.

Yarı okuryazarlık alanlarında kullanılan terimler ise;

  • protohistorik arkeoloji, çok sınırlı yazılı kayıtlara sahip toplumların incelenmesini kapsayacak şekilde benimsenebilir. Protohistorik sit alanlarına bir örnek, okuma yazma bilen Rusların ve okuma yazma bilmeyen Amerikan yerlileri ve Alaska yerlileri yerleşimlerini içeren kuzey Kaliforniya kıyısındaki Fort Ross'tur.
  • Etnoarkeoloji, arkeolojik açıdan ilgi çekici olan soyu tükenmiş toplumlara benzeyen modern toplumların arkeolojik amaçlarla incelenmesidir. Eski toplumların yapısı ve değerleri hakkında maddi kalıntılarından sağlam sonuçlar çıkarmak genellikle zordur, çünkü sadece nesneler dilsizdir ve onları işleyen ve kullananlar hakkında çok az şey söyler, aynı zamanda tüm nesneler daha sonraki bir çağın bilim adamları tarafından ortaya çıkarılmak üzere hayatta kalmaz. Etnoarkeoloji, örneğin, yaşayan bir yerleşimde kullanılan ne tür nesnelerin mezbelelerde veya korunabilecekleri diğer yerlerde biriktirildiğini ve bir nesnenin kullanıldığı yerin yakınına atılma olasılığının ne kadar olduğunu belirlemeye çalışır.
  • Tafonomi, nesnelerin zaman içinde nasıl çürüdüğü ve bozulduğunun incelenmesidir. Bu bilgi eserlerin ve diğer nesnelerin yorumlanmasında kritik öneme sahiptir, böylece eski insanların çalışmaları daha sonra canlı yaratıkların ve ilkel güçlerin çalışmalarından ayırt edilebilir.

Zaman aralığına göre

Zaman dönemi veya çalışma bölgesine göre ayırt edilen alt disiplinlerin seçici bir listesi şunları içerebilir:

  • Afrika arkeolojisi, Amerika arkeolojisi, Avustralya arkeolojisi, Avrupa arkeolojisi: Bulguların bulunduğu yerle ilgili arkeolojik çalışmalara odaklanır.
  • Endüstriyel arkeoloji, Sanayi Devrimi'nin maddi kalıntılarının korunmasına veya işin arkeolojisine odaklanır.
  • Yakın Doğu arkeolojisi (bazen Orta Doğu arkeolojisi olarak da bilinir). Yakın Doğu arkeolojisinin sonuçlarını İncil çalışmalarına uygulayan İncil arkeolojisi'ne de bakınız.
  • Ortaçağ arkeolojisi, on altıncı yüzyıla kadar Roma sonrası Avrupa arkeolojisinin incelenmesidir.
  • Ortaçağ sonrası arkeoloji, 16. yüzyıldan itibaren Avrupa'daki maddi kültürün incelenmesidir.
  • Modern arkeoloji modern toplumun arkeolojik yöntemler kullanılarak incelenmesidir, örneğin Tucson Çöp Projesi.
  • Tarihsel arkeoloji, hem maddi kanıtlar (yani eserler ve bağlamları) hem de belgesel kanıtlar (haritalar, fotoğraflar ve filmler dahil) kullanılarak geçmişin incelenmesidir. Genellikle Amerika kıtası ile ilişkilendirilir.
  • Klasik arkeoloji geçmişin hem maddi kanıtlar (yani eserler ve bağlamları) hem de belgesel kanıtlar (haritalar, dönemin edebiyatı, diğer birincil kaynaklar vb. dahil) kullanılarak incelenmesidir. Klasik arkeoloji özellikle Akdeniz bölgesi ile Yunanistan ve çevresindeki bölgelerin arkeolojisiyle ilgilidir.

Diğer alt disiplinler

Aşağıda diğer alt disiplinlerin bir listesi yer almaktadır. Bunlardan bazıları kendi başlarına çalışma alanları değildir ve yalnızca daha büyük projelerde kullanılacak yöntemlerdir.

  • Hava arkeolojisi - hava fotoğraflarından, özellikle mahsul işaretlerini tespit ederek sahaların incelenmesi
  • Antrakoloji, odun kömürü kalıntılarının incelenmesi[1]
  • Arkeoastronomi - Antik anıtların yapılandırması ile astronomi arasındaki ilişkinin incelenmesi
  • Arkeocoğrafya - zaman içinde mekanın dinamiklerini inceler
  • Arkeoloji bilimi veya Arkeometri - radyokarbon tarihleme, istatistik ve uzaktan algılama gibi bilimsel tekniklerin veya metodolojilerin arkeolojiye uygulanması
  • Arkeozooloji - insan yerleşimlerindeki hayvan kalıntılarının incelenmesi
  • Arkeobotanik veya paleoetnobotanik - arkeolojik kayıtlarda insan-bitki etkileşiminin incelenmesi
  • Savaş alanı arkeolojisi - çatışma alanlarının arkeolojik perspektiften incelenmesi
  • Biyoarkeoloji
  • Kalseoloji - arkeolojik ayak giyimi çalışması
  • Hesaplamalı arkeoloji - bilgisayarların, özellikle GIS'in arkeolojiye uygulanması
  • Dijital arkeoloji, bilgi teknolojilerinin ve dijital medyanın arkeolojik sorulara uygulanmasını içerir
  • Deneysel arkeoloji, antik üretim, mühendislik ve zamanın alanlar ve nesneler üzerindeki etkileri hakkındaki teorileri test etmek için geçmiş süreçleri yeniden canlandırmaya çalışmayı içerir (örneğin: çakmaktaşı yontma)
  • Çevresel arkeoloji insanlar ve çevreleri arasındaki uzun vadeli ilişkiyi inceler
  • Epigrafi
  • Adli arkeoloji- arkeolojik tekniklerin cezai soruşturmalara uygulanması. Özellikle savaş suçları ile ilişkili toplu katliamların araştırılmasında öne çıkmıştır.
  • Jeoarkeoloji
  • Peyzaj arkeolojisi alanların daha geniş bir coğrafi alanın bileşenleri olarak tanımlanmasını ve incelenmesini içerir
  • Osteoarkeoloji
  • Nümismatik - sikkelerin siyasi ve ekonomik incelenmesi
  • Denizcilik arkeolojisi - batık arkeolojik alanların incelenmesi, gemi enkazı ve su kütleleri tarafından yutulan yerleşimler de dahil olmak üzere
  • Müze çalışmaları - geçmiş kalıntıların halk için sergilenmesi ve yorumlanması
  • Osteoloji - kemiklerin bilimsel incelenmesi
  • Paleopatoloji - hayvanlar ve insanlar arasındaki eski hastalıkların incelenmesi
  • Recceology - savaş ve savaş araçlarının arkeolojik bir perspektiften incelenmesi
  • Yerleşim arkeolojisi - "Antik yerleşimlerin iç yapısı, düzeni, dağılımı ve ilişkilerinin çevresel ortamları ve peyzaj konumları bağlamında incelenmesi."[2]
  • Arkeoloji felsefesi

Kazı sonrası analizlerde ayrıca çok çeşitli teknikler de kullanılmaktadır.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ POPULUS Project; Leveau, Philippe, (Ed.) (1999). Environmental reconstruction in Mediterranean landscape archaeology. Oxbow Books. s. 25. ISBN 9781900188630. Erişim tarihi: 1 Ekim 2013. Anthracology is the study of charcoal from archaeological sediments and soils. 
  2. ^ "settlement archaeology". Oxford Reference. 13 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2018. 

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Arkeoloji</span> Geçmişin, insanlık tarihinin maddi kültür yoluyla incelenmesi

Arkeoloji, arkeolojik yöntemlerle ortaya çıkarılmış kültürleri, sosyoloji, coğrafya, tarih, etnoloji, antropoloji, nümizmatik, filoloji, gibi birçok bilim dalından yararlanarak araştıran ve inceleyen bilim dalıdır. Türkçeye yanlış bir şekilde "kazıbilim" olarak çevrilmiş olsa da kazı, arkeolojik araştırma yöntemlerinden sadece bir tanesidir. Arkeoloji asıl olarak insanlığın kültürel geçmişini, kültürlerin değişimini ve birbirleriyle ilişkilerini inceler.

Sanat tarihi, en yalın haliyle görsel sanatların tarihsel evrimini inceleyen bilim dalıdır. Bir başka tanım vermek gerekirse tarih koşullarından doğan maddi kültür eşyasını inceleyen bilimdir denebilir.

Pleistosen, yaklaşık 2,5 milyon yıl önce başlayan ve yine yaklaşık 10-14 bin yıl önce bugün içinde bulunduğumuz ve Holosen olarak adlandırdığımız dönemin başlamasıyla biten buzul çağları dönemidir. Bu dönemde insan evrimsel gelişmesinde belki de en büyük değişimlerden birisi olan taş aletler yapmaya başlamıştır. Bu döneme ait arkeolojik buluntuları Paleolitik Çağ arkeolojisi, yani Pleistosen arkeolojisi inceler. Paleolitik bu dönemin kültürel adıyken, Pleistosen, aynı dönemi ifade etmek için jeolojik bir adlandırmadır.

<span class="mw-page-title-main">Gordon Childe</span> Avustralyalı arkeolog

Prof. Dr. Gordon V. Childe, Avustralyalı arkeolog.

Biyolojik antropoloji veya Fiziksel antropoloji, insanların, Homininilerin ve Primatların biyolojik evrim ve davranışsal yönlerini evrimsel bir bakış açısıyla inceleyen bilimsel bir disiplindir. Hominini canlılarının neslinin tükenmesi nedeniyle fosil kayıtlardan sıkça yararlanılır. Antropolojinin bir alt alanı olan Biyolojik antropoloji, insanları sistematik olarak biyolojik bir perspektiften inceler.

<span class="mw-page-title-main">Tarih</span> geçmiş zamanın incelenmesi bilimi

Tarih, geçmiş zamanın incelenmesi bilimidir. "Tarih", geçmişte yaşanan olayların incelenmesinin yanı sıra, bu olaylarla ilgili bilgilerin keşfi, toplanması, organizasyonu, sunumu ve yorumlanması ile ilgilenen disiplindir.

<span class="mw-page-title-main">Azıh Mağarası</span>

Azıh mağarası ,Azerbaycan'ın güneybatısındaki Küçük Kafkas Dağları'nın güneydoğu yamacında, Karabağ'ın Kuruçay vadisinde, Tuğ çöküntüsünde, Kuruçay nehrinin sol kıyısında, nehirden 3 km uzaklıkta, Kuruçay'ın modern yatağından 100-120 metre yukarıda yer almaktadır. Karabağ'ın Hocavend ilçesinde Azıh ve Salaketin köyleri arasında, Füzuli şehrinden 14 km kuzeybatıda, deniz seviyesinden 900 metre yükseklikte bulunan bir mağara kompleksidir. Azıh mağarasının alanı 800 km²'dir. Burada uzunluğu 600 metreye kadar uzanan 8 koridor bulunmaktadır. Koridorların bazıları 20-25 metre yüksekliğe kadar ulaşmaktadır.

Mehmet Celal Özdoğan, Türk arkeolog.

<span class="mw-page-title-main">Arkeolojik sit</span> Geçmişin kalıntılarının korunduğu yer

Arkeolojik sit, geçmişten bugüne izler taşıyan ve arkeolojinin ilgi alanına giren yer ya da yerlerin genel adı. Arkeolojik sit alanları, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na göre "İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yer altında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanları" olarak tanımlanır. Bunun yanında; 'sitin' tanımı, çalışmaya konu olan döneme ve arkeologun kuramsal yaklaşımına bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Arkeolojik kazı</span>

Arkeolojik kazı ya da kısaca kazı, asırlarca toprak ya da su altında kalan ya da başka kültür kalıntılarınca örtülen her türlü arkeolojik yapı, belge ve diğer kalıntıları arkeolojik sit alanında arkeoloji bilimine uygun biçimde günyüzüne çıkarmak için yapılan kazma işlemidir. Arkeolojik kazılar alan arkeolojisi adı verilen özel bir çalışma alanına girer.

Asuroloji, Asurlular ve ilgili Mezopotamya uygarlıklarını arkeolojik, tarihsel ve dilbilimsel yönlerden inceleyen bilim dalıdır. Sümer ve Babil uygarlıkları da Asurolojinin konuları arasında sayılmaktadır. Dalın odaklandığı zaman dilimi ise MÖ 3. binyıl ile İslam'ın Arap Yarımadası sınırlarını aştığı 7. yüzyıldır.

Gemicilik arkeolojisi ya da batık arkeolojisi hem batmış, hem kısmen batmış, hem de günümüze değin batmaksızın ulaşmış gemi ve tekneleri, bu gemilerin inşa metotlarını merkeze koyan, sualtı arkeolojisi ve denizcilik arkeolojisi ile iç içe geçmiş arkeolojik bir alt daldır. Gemicilik arkeolojisi yalnızca gemi ve teknelerin imalat özellikleri, teknolojik değişimleri ve işlevleri üzerine odaklanmakla kalmaz, bunun ötesinde ticaret rotaları ve gemilerin kargoları gibi unsurları da incelemektedir. Alper Gölbaş, gemicilik arkeolojisi şöyle tanımlamaktadır;

"Gemicilik Arkeolojisi, özellikle gemilerin yapım teknikleri, inşada kullanılan malzemeler, gemide görev alan personelin kullandığı eşyalar, gemilerin rotaları, batmış ise batış nedenleri gibi hem maddi kalıntıları hem de bazı fiili durumları inceler. Gemilerle ilgili yazılmış antik kaynaklar, çanak çömlek üzerine ya da duvarlara boya ile yapılmış, kazınmış-çizilmiş, bazen kabartma olarak yapılmış gemi tasvirleri gibi dolaylı buluntular da Gemicilik Arkeolojisi tarafından incelenmektedir. Gemicilik Arkeolojisi, yalnızca gemileri değil, basit salları, kanoları, şişirilmiş deriden üretilmiş ulaşım araçlarını da inceler."

<span class="mw-page-title-main">Yüzey araştırması</span>

Yüzey araştırması, arkeolojide belirli bir bölge üzerinde ekip halinde ve sistematik bir biçimde yürüyerek ve yüzeydekileri gözlemleyerek yapılan alan araştırmalarının tümüne verilen isimdir. Bu çalışmalar günümüzde sıklıkla jeofiziksel yöntemler ve araçlardan da yararlanmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Yerleşim arkeolojisi</span> Arkeolojinin alt dallarından biri

Yerleşim arkeolojisi, materyal kültürü verilerinin olabilecek tüm özelliklerini yerleşim bütününde araştırmayı temel alan arkeolojinin alt dallarından birisidir. Bu yaklaşım ile ele alınan arkeolojik çalışmalarda ilk kez uygulamalı fen ve doğa bilimlerinin işbirliğinden faydalanılmıştır.

Aççana Höyük - Alalah, Hatay ili Reyhanlı ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Höyük yerleşiminin tapınaklar bölgesinde bulunması imar tarihini 4000-3000 yıl öncesine uzandığı sanılmaktadır. Arkeolojik bilimsel yüzey ve kazı araştırma heyeti Kazılardan elde edilen buluntular, bölgenin inanç, kültür, yaşam biçimi ve ticaret trafiğine yön veren yerleşim yeri olduğu kanaatini güçlendirmektedir.

Çevresel arkeoloji, 1970'lerde ortaya çıkan, geçmiş toplumlar ile içinde yaşadıkları ortamlar arasındaki ilişkileri inceleyen arkeolojinin bir alt dalıdır. Bu alan, paleo-çevreyi anlamak üzere arkeolojik-paleoekolojik bir yaklaşımı benimsemektedir. Geçmiş çevreleri ve insanların içinde yaşadıkları doğa ile ilişki ve etkileşimlerini ortaya çıkarmak, arkeologlara antropojenik ortamların kökeni ve evrimi ile tarih öncesi uyum süreçleri hakkında fikir vermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi</span>

Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi akademik bir ekol ve Kitâb-ı Mukaddes çalışmaları ve Levanten arkeolojisinin bir alt kümesidir. Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi, Eski Yakın Doğu ve özellikle Kutsal Topraklar, Kitâb-ı Mukaddes zamanlarından itibaren arkeolojik alanları inceler.

Orta Çağ arkeolojisi, Avrupa Orta çağ döneminde uzmanlaşan, maddi kültür aracılığıyla insanoğlunun incelenmesidir. En geniş anlamıyla bu dönem 5. yüzyıldan 16. yüzyıla kadar uzanır ve Roma sonrası ancak modern öncesi kalıntıları ifade eder. Dönem, Batı Roma İmparatorluğu'nun Çöküşü ve Vikingler, Saksonlar ve Franklar gibi kültürlerin neden olduğu kargaşayı kapsar. Birçok proje ve profesyonel bu kronolojik sınırları aşsa da Arkeologlar genellikle Erken Orta Çağ ya da Yüksek Orta Çağ ve Geç Orta Çağ dönemlerini incelemekte uzmanlaşmıştır. Orta Çağ yazılı kayıtlarının zengin doğası, özellikle Geç Orta Çağ'da arkeolojinin sıklıkla "tarihin hizmetçisi" olarak görüldüğü anlamına gelir. Maddi kültürün analizi Orta Çağ dönemine ait yazılı kanıtları zenginleştirebilir ya da sorgulanmasına neden olabilir ve bu iki kanıt kaynağının birlikte kullanılması gerekir. Orta Çağ arkeolojisi, Orta Çağ yerleşimlerinin, özellikle de Orta Çağ kasabalarının, manastırlarının ve Orta çağ kalelerinin gelişimini incelemiştir. Orta Çağ döneminde Hristiyan manastırcılığının yayılması ve gelişmesinin anlaşılmasına da katkıda bulunmuştur.

Hesaplamalı arkeoloji, uzun vadedeki insan davranışı ve davranışsal evrimin incelenmesi için bilgisayar tabanlı analitik yöntemleri ifade eder. Adlarının önüne 'hesaplamalı' sözcüğü eklenmiş olan diğer alt disiplinlerde olduğu gibi, terim, bilgisayar yardımı olmadan gerçekçi bir şekilde gerçekleştirilemeyen yöntemleri temsil etmektedir.

Arkeoloji felsefesi, insanlığın geçmişini ve bugününü daha iyi anlamak için arkeoloji disiplininin temellerini, yöntemlerini ve sonuçlarını araştırmayı amaçlar.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.