Arkeoloji, arkeolojik yöntemlerle ortaya çıkarılmış kültürleri, sosyoloji, coğrafya, tarih, etnoloji, antropoloji, nümizmatik, filoloji, gibi birçok bilim dalından yararlanarak araştıran ve inceleyen bilim dalıdır. Türkçeye yanlış bir şekilde "kazıbilim" olarak çevrilmiş olsa da kazı, arkeolojik araştırma yöntemlerinden sadece bir tanesidir. Arkeoloji asıl olarak insanlığın kültürel geçmişini, kültürlerin değişimini ve birbirleriyle ilişkilerini inceler.
Ulucak Höyüğü, İzmir yakınlarında, Ankara yolu üzerinde, Kemalpaşa'nın 7 km kuzeybatısındaki Ulucak köyünde bulunan bir arkeolojik yerleşimdir. İzmir sınırları içinde bilinen ilk çiftçi köy yerleşimidir.
Sir Robert Eric Mortimer Wheeler(Doğumu 10 Eylül 1890 Glasgow, Ölümü 22 Temmuz 1976 Londra, İngiltere), yirminci yüzyılın en bilinen İngiliz Arkeologlarından biriydi.
Türkiye'de arkeoloji, ülke sınırları içinde yapılan her türlü kazı ve restorasyon çalışmasını kapsar. Osmanlı döneminde büyük oranda yabancılar tarafından yapılan bu çalışmaları, gerçekleştiren ilk yerli isim Osman Hamdi Bey'dir. Kendisi ilk Türk arkeolog olarak kabul edilmesinin yanında, ülkenin ilk arkeoloji müzesi olan İstanbul Arkeoloji Müzesi'nin kurucusudur.
Arkeolojik sit, geçmişten bugüne izler taşıyan ve arkeolojinin ilgi alanına giren yer ya da yerlerin genel adı. Arkeolojik sit alanları, 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na göre "İnsanlığın varoluşundan günümüze kadar ulaşan eski uygarlıkların yer altında, yer üstünde ve su altındaki ürünlerini, yaşadıkları devirlerin sosyal, ekonomik ve kültürel özelliklerini yansıtan her türlü kültür varlığının yer aldığı yerleşmeler ve alanları" olarak tanımlanır. Bunun yanında; 'sitin' tanımı, çalışmaya konu olan döneme ve arkeologun kuramsal yaklaşımına bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir.
CBS veya Coğrafi Bilgi Sistemleri, son 10 yılda arkeoloji için önemli bir araç haline gelmiştir. CBS ve arkeoloji kombinasyonu mükemmel bir ikili oluşturmaktadır ve arkeoloji zaman içinde insan davranışının mekansal boyutu çalışmasını gerektirir.
Yorumsal arkeoloji ya da art süreçsel arkeoloji yahut artsüreçselcilik, süreçsel arkeoloji kuramına tepki olarak arkeoloji içerisinde ortaya çıkan ve öznel arkeolojik yorumlamaların önemini vurgulayan bir arkeolojik kuramdır.
Keith Muckelroy denizcilik arkeolojisinin öncüllerinden kabul edilen Britanyalı arkeolog. Süreçsel arkeoloji kuramından etkilenen bilim insanı bir dalış kazası sonucu ölmüştür.
Aygır-Cal 2, Kırgızistan'daki Orta Asya Üniversitesi (UCA) topraklarındaki Narın şehrinde yer alan tarihi bir bölgedir. Daha büyük ve daha karmaşık bir yer olan Aygır-Cal'ın bir parçasıdır. Mezolitik dönem ile Orta Çağ arasına tarihlenmektedir. Aygır-Cal, Tanrı Dağları'nda Mezolitik dönemden Türk dönemine kadar insan yerleşimine dair kanıt bulunan tek bölgedir. İlk olarak 1953 yılında Akhmat Kibirov tarafından keşfedildi. Ancak, Sovyet döneminde sit alanı kısmen tahrip edilmişti, bu nedenle sit alanını araştırmak uzun bir süre boyunca mümkün olmadı. 2012'de ilk olarak Kubat Tabaldiev'in liderliğindeki bir arkeoloji ekibi tarafından araştırıldı. Aygır-Cal 2'nin uzunluğu 300 metre, genişliği 100 metredir ve sit alanı deniz seviyesinden 2.026 metre yüksekte yer almaktadır. 2002'den beri tüm Aygır-Cal kompleksi Kırgızistan'ın Ulusal Önemli Varlıkları listesinde yer almaktadır.
Njoro Nehri Mağarası, Kenya, Mau Escarpment'da yer alan, ilk olarak 1938'de Mary Leakey ve kocası Louis Leakey tarafından kazılan bir arkeolojik sit alanıdır. Kazılar sonucunda, Elmenteitan çobanlarının günümüzden yaklaşık 3350-3050yıl önce Pastoral Neolitik dönemde oluşturduğu bir toplu yakma alanını ortaya çıkarıldı. Kazılarda ayrıca çanak çömlek, boncuklar, taş kaseler, sepet işi, havaneli ve pullar ortaya çıkarıldı. Leakeys'in kazısı, bölgedeki antik boncukları ve aletleri ortaya çıkaran en eski kazıydı ve 1950'de daha sonra yapılan bir araştırma, Doğu Afrika'da radyokarbon tarihlemesini kullanan ilk araştırma oldu.
Andrew Colin Renfrew, Kaimsthorn, Baron Renfrew FBA, FSA, Hon FSA Scot İngiliz arkeolog, paleolinguist ve Muhafazakar Parti üyesi. Radyokarbon tarihleme, dillerin tarih öncesi, arkeogenetik, nöroarkeoloji ve arkeolojik alanlarda yağmanın önlenmesi üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmaktadır.
Aççana Höyük - Alalah, Hatay ili Reyhanlı ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Höyük yerleşiminin tapınaklar bölgesinde bulunması imar tarihini 4000-3000 yıl öncesine uzandığı sanılmaktadır. Arkeolojik bilimsel yüzey ve kazı araştırma heyeti Kazılardan elde edilen buluntular, bölgenin inanç, kültür, yaşam biçimi ve ticaret trafiğine yön veren yerleşim yeri olduğu kanaatini güçlendirmektedir.
Betal Kaya Sığınağı, aşağı Pivka Nehri Vadisi'nin güneydoğu kenarında, Postojna'dan Bukovje'ye giden yolun hemen üstündeki bir yamaçta yer alan bir karstik mağara; taş alet kalıntıları, eserler ve çağdaş hayvanların sayısız fosilleşmiş kemikleri ile zengin kültürel tortu katmanlarının bulunduğu bir sit alanıdır. Girişi, Pivka Nehri'nin suları tarafından oyulmuş 174 m (571 ft) uzunluğundaki mağaranın tavanının çökmesiyle oluşmuştur.
Babaderviş, Azerbaycan'ın Kazah rayonunun batı kesiminde, Ağstafaçay nehrinin sol kıyısında, Hanlıklar köyü yakınlarında yer alan eski bir yerleşim yeridir. Yerleşim alanında 1958'den 1966'ya kadar yapılan arkeolojik kazılarda üç kültür katmanı ortaya çıkarılmıştır. Babaderviş, Azerbaycan hükûmeti tarafından dünya çapında öneme sahip arkeolojik anıtlar listesine dahil edilmiştir.
Dame Kathleen Mary Kenyon, Bereketli Hilal'de Neolitik kültür üzerine çalışan İngiliz arkeolog, 1952'den 1958'e kadar, eski Jericho bölgesi olan, Tell es-Sultan'ın kazılarını yönetti. 20. yüzyılın en etkili arkeologlarından biri olarak anıldı. 1962'den 1973'e kadar Oxford'daki St Hugh's College'ın müdürü olarak görev yaptı ve Oxford'daki Somerville College'da okudu.
Çevresel arkeoloji, 1970'lerde ortaya çıkan, geçmiş toplumlar ile içinde yaşadıkları ortamlar arasındaki ilişkileri inceleyen arkeolojinin bir alt dalıdır. Bu alan, paleo-çevreyi anlamak üzere arkeolojik-paleoekolojik bir yaklaşımı benimsemektedir. Geçmiş çevreleri ve insanların içinde yaşadıkları doğa ile ilişki ve etkileşimlerini ortaya çıkarmak, arkeologlara antropojenik ortamların kökeni ve evrimi ile tarih öncesi uyum süreçleri hakkında fikir vermektedir.
Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi akademik bir ekol ve Kitâb-ı Mukaddes çalışmaları ve Levanten arkeolojisinin bir alt kümesidir. Kitâb-ı Mukaddes arkeolojisi, Eski Yakın Doğu ve özellikle Kutsal Topraklar, Kitâb-ı Mukaddes zamanlarından itibaren arkeolojik alanları inceler.
Çoğu akademik disiplinde olduğu gibi, tipik olarak belirli bir yöntem veya malzeme türüne, coğrafi veya kronolojik odağa veya diğer tematik kaygılara odaklanarak betimlenen bir dizi arkeolojik alt disiplin vardır.
Hesaplamalı arkeoloji, uzun vadedeki insan davranışı ve davranışsal evrimin incelenmesi için bilgisayar tabanlı analitik yöntemleri ifade eder. Adlarının önüne 'hesaplamalı' sözcüğü eklenmiş olan diğer alt disiplinlerde olduğu gibi, terim, bilgisayar yardımı olmadan gerçekçi bir şekilde gerçekleştirilemeyen yöntemleri temsil etmektedir.
Arkeoloji felsefesi, insanlığın geçmişini ve bugününü daha iyi anlamak için arkeoloji disiplininin temellerini, yöntemlerini ve sonuçlarını araştırmayı amaçlar.
