Ark Kalesi

Ark Kalesi (Özbekçe: Buxoro arki), Özbekistan'ın Buhara şehrinde, ilk olarak MS 5. yüzyılda inşa edilmiş ve işgal edilmiş büyük bir hisardır. Askeri bir yapı olmasının yanı sıra, kalenin tarihi boyunca, Buhara'yı çevreleyen bölgede hakim olan çeşitli kraliyet ailesinin yaşadığı bir kasabayı kapsıyordu. Ark, 1920'de Rusya tarafından ele geçirilene kadar bir kale olarak kullanıldı. Günümüzde Ark, turistik bir cazibe merkezi ve tarihi kapsayan müzelere ev sahipliği yapmaktadır.^[1]

Ark, çağdaş Buhara'nın kuzeybatı kesiminde bulunan büyük bir toprak tahkimattır. Düzeni, batıdan doğuya doğru uzayan çarpık bir dikdörtgeni andırmaktadır. Dış duvarların çevresi 789,6 metre (2.591 ft), kapalı alan 3,96 hektar (9,8 akre) civarındadır. Duvarların yüksekliği 16-20 metre (52-66 ft) arasında değişir.

Kalenin seramonik girişi, mimari olarak 18. yüzyıldan kalma iki kule tarafından çerçevelenmiştir. Kulelerin üst kısımları bir galeri, odalar ve teraslarla birbirine bağlanmıştır. Kademeli olarak yükselen bir rampa, vinçle kaldırılan bir kapıdan ve Cuma camisine uzanan kapalı, uzun bir koridordan geçer. Kapalı koridor, depolara ve hapishane hücrelerine erişim sağlar. Ark'ın merkezinde büyük bir bina kompleksi bulunur, bu binaların en iyi korunanlarından biri, işkence gören ve bir kuyuya atılan kırk kız efsanesi ile ilişkişi Ul'dukhtaron Camii'dir.^[2]

Efsaneye göre, Ark'ın kurucusu destansı kahraman Siyâvuş'tur. Gençliğinde, zengin bir vaha olan Turan ülkesinde üvey annesinden saklandı. Siyavuş ve yerel Efrasiyab hükümdarının kızı birbirlerine aşık oldu. Kızın babası, önce Siyavuş'un boğa derisi ile sınırlanmış bir alanda, imkansız bir görev olduğu düşünülen bir saray inşa etmesi şartıyla evlenmelerine izin vermeyi kabul etti. Ancak Siyavuş boğa cildini ince şeritler halinde kesti, uçları birleştirdi ve bu sınırın içinde sarayı inşa etti. (Bu efsane antik Dido klasik efsanesinde de geçer ve sonucunda Kuzey Afrika'da Kartaca kurulmuştur.)

Ark, taban kemerinin altında 20 metre derinlikte bir katman oluşturan önceki yapıların kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. Katmanlar, önceki kalelerin bu bölgede inşa edildiğini ve yıkıldığını gösterir.

Ark'a dair bilinen ilk kaynak Narshakhi'nin (899-960) "Buhara Tarihi"dir. Abubakra, "Buhara hükümdarı Bindu, bu kaleyi inşa etti ancak kale çok geçmeden yıkıldı. Birçok kez inşa edildi, birçok kez yıkıldı." yazmıştır. Abubakra, yeniden inşa edilecek kale için son hükümdarın bilge adamlarına danıştığında, Ursa Major takımyıldızının yıldızları ile aynı şekilde bulunan yedi nokta etrafında kalenin inşa edilmesinin tavsiye edildiğini belirtiyor. Böylece inşa edilen kale bir daha asla tahrip edilmedi.^[3]

Ark'ın yaşı doğru bir şekilde belirlenmemiştir ancak MS 500 yılına kadar yerel yöneticilerin ikametgâhı olarak kullanılıyordu. Burada, kalenin içinde emirler, baş vezirler, askeri liderler ve çok sayıda hizmetkâr yaşadı.

Cengiz Han'ın askerleri Buhara'yı aldığında, şehrin sakinleri Ark'a sığındılar ancak askerler savunucuları yakaladı ve kaleyi ele geçirdi.

Orta Çağ'da kale Rudekî, Firdevsî, İbn-i Sina, Farabi ve daha sonra Ömer Hayyam tarafından çalışıldı. Burada ayrıca İbn-i Sina'nın kendisinden bahsettiği harika bir kütüphane bulunuyordu:

^[]

Büyük olasılıkla, Buhara'nın fetihlerinden birinin ardından kütüphane yok edildi.

Rus İç Savaşı sırasında Ark, 1920 Buhara Savaşı sırasında Mihail Frunze komutasındaki Kızıl Ordu birlikleri tarafından büyük hasar gördü. Frunze, Ark'ın büyük bir bölümünü harabeye dönüştüren bir emirle uçaklar tarafından bombalanmasını emretti. Kraliyet hazinesi ile Afganistan'a kaçan son Emir, Alim Han'ın (1880–1944), Ark'ın havaya uçmasını emrederek gizli yerlerinin (özellikle harem) Bolşevikler tarafından ortaya çıkarılmasını engellediğine de inanılır.

• Bissell, Tom. Denize Kovalamak: Orta Asya'da İmparatorluğun Hayaletleri Arasında Kayıp. Vintage Kalkışları, 2004.
• Thubron, Colin. Asya'nın Kayıp Kalbi. New York: Harper Perennial, 2001.

• Buhara Haritası (Rusça) 19 Haziran 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• Ark (Rusça) açıklaması