İçeriğe atla

Arjantin edebiyatı

Julio Cortázar, Victoria Ocampo, Jorge Luis Borges ve Dosya Bioy Casares Arjantin edebiyatından önemli yazarlardır.

Arjantin edebiyatı, Arjantin'deki yazarların ürettiği edebi eserler kümesidir. Jorge Luis Borges, Julio Cortázar, Leopoldo Lugones ve Ernesto Sabato gibi ünlü yazarlarla birlikte İspanyolca konuşulan dünyanın en üretken, ilgili ve etkili edebiyatından biridir.[1]

Tarihi

Kökenleri

Nitekim ülkenin kendi adı, ilk defa Martín del Barco Centenera'nın La Argentina (1602) adlı epik şiirindeki Latince bir deyimden gelmektedir. Şiir, on bin dizeden meydana gelmektedir ve bölgenin ele geçirilmesinin yanı sıra manzarasını işlemektedir. Bu kelime, Ruy Díaz de Guzmán'ın Argentina manuscrita adlı nesir çalışmasında yeniden görülmüştür.

Arjantin edebiyatı, nesir ve nazım yazan Matías Rojas de Oquendo ile Pedro González de Prado'nun (Arjantin'deki ilk önemli kentsel yerleşim birimi olan Santiago del Estero'dan) çalışmasıyla başlamıştır. Kısmen sözlü aborjin şiirinden -Carlos Abregú Virreyra'ya göre bilhassa lules, juríes, diaguitas ile tonocotés- ilham aldılar. Yerli ve İspanyol gelenekleri arasında bir simbiyoz ortaya çıkmıştır. Böylece Córdoba Ulusal Üniversitesi'nin kuruluşuyla merkezi olarak Córdoba eyaleti ile Arjantin'in kuzey ve merkez bölgelerine coğrafi olarak sınırlanmış (18. yüzyıla kadar) ayrı bir literatür oluşmuştur. Bu dönemden iki isim göze çarpmaktadır: Gaspar Juárez Baviano ile "Beata Antula" olarak da bilinen Antonia de la Paz y Figueroa.[2]

Yavaş yavaş, limanın ekonomik refahı ile birlikte kültürel eksen doğuya doğru kaymıştır. Sömürge döneminin edebiyatı (Viceroyalty-neoklasisizm, barok ve epik), bağımsızlık duygusu altında yeşerdi: Vicente López y Planes, Pantaleón Rivarola ve Esteban de Luca.

17. yüzyıl boyunca, Arjantin barok edebiyatı, Avrupa ve Yeni Dünya'nın bazı bölümleriyle karşılaştırıldığında zayıf kalmıştır. Bu dönemin tek dikkat çekici şairi, Coronas líricas ile El peregrino de Babilonia eserlerini yazan José Luis de Tejeda idi.

İspanya'dan kültürel bağımsızlık

Kıtanın geri kalanında olduğu gibi Arjantin'de de yoğun bir şekilde İspanya'dan kurtulma duygusu vardı. Bağımsızlıktan önce Juan Cruz Varela gibi bazı neoklasik yazarlar, paradoksal İspanyol alanı altında bu devrimci ruhla ilgili sayısız eser üretti.

Arjantin'in İspanyol geleneğinden gerçek kopuşu edebiyatta model olarak Fransız romantizminin benimsenmesiyle ortaya çıktı ve popüler kaynaklarla orta çağa dönüşü benimsedi. Bu estetik ve entelektüel durum, ilk yerel ve gerçekçi hikâyeyi (El Matadero) yazan Esteban Echeverría tarafından getirildi. İğneleyici tavrı ve güçlü Buenos Aires valisi Juan Manuel de Rosas'a muhalefeti onu sürgüne zorladı.

19. yüzyılın ortalarında José Mármol ilk Arjantin romanını yayımladı. Amalia (1851–1852) adındaki tarihi roman karanlık 1840 yılında geçmekte ve Juan Manuel de Rosas gibi gerçek tarihi karakterlerle kurgusal karakterlerin (Amalia, Daniel Bello, Eduardo Belgrano) karışımından oluşmaktadır.

Rosas'ın gücü arttıkça muhalifler daha fazla edebi eser üretti. Yerli sainete'ye iyi bir örnek olarak Juan Bautista Alberdi'nin El Gigante Amapolas adlı çalışması verilebilir. Deneme türünde Domingo Faustino Sarmiento, Facundo Quiroga'nın yaşamının belirleyici bir bakış açısıyla (yeniden) yazıldığı Facundo'yu yayımladı. Sarmiento, bu analizde sosyoloji ve göstergebilim yönlerini aktarmıştır.

Echeverría, Mármol ve Sarmiento, ilk nesil yerel entelektüel olarak kabul edilen Generación del 37 olarak bilinen yazarlar arasında yer almaktadır.

Şiir, ortak bir ruhla azaldı ve fıkra ile duygusallığa yerini bıraktı. Halk edebiyatının kronik yazarları Carlos Guido y Spano ve Ricardo Gutiérrez buna örnek gösterilebilir. Lucio V. Mansilla, 1870'te Una excursión a los indios ranqueles çalışmasını yayımladı.[3][4] Juana Manuela Gorriti, popüler kadın yazarlardan biriydi ve La hija del mazorquero adlı romanında olduğu gibi genellikle melodramatik anlatı çalışmalar yayımlamış ve kültür dergisi olan La alborada'yı çıkarmıştır.

Literatura Gauchesca

José Hernández'in Martín Fierro'sunun 1894 basımının kapağı.

Avrupa odaklı temalar ve stiller, bu yüzyıl boyunca Arjantin edebiyatında -özellikle Buenos Aires'te- standart olarak kalmıştır. Rafael Obligado'nun La cautiva ile Santos Vega gibi (romantik) şiirleri, pampanın doğasına çok önem vermiş ve bazı ögeleri pitoresk, taklit-gaucho edebiyatıyla paylaşmış, gaucho dilini kullanmayı ve onların zihniyetlerini yansıtmayı denemiştir. İlk akım poesía nativista (nativist şiir) olarak bilinir ve edebi bir gelenek haline gelmiştir. İkincisi (poesía gauchesca olarak bilinir), bu neslin ulusal kimlik anlayışının bir parçasına paralel olarak gelişmiştir. Aynı zamanda edebi yazarların bir ürünü olmasına rağmen bu yazılarda başlangıçtan beri protagonist olarak gaucho'lar yer almaktadır. Gauchesca, okuma yazma bilmeyen Orta Çağ şarkıcılarının modern bir eşdeğeri olan bir payadorun şarkı söylemesi ile ilişkilendirilmektedir.

İlk gauchesco yazarı, bağımsızlık savaşı sırasında yazan Bartolomé Hidalgo idi ve bu yüzden çalışmalarının güçlü bir politik ideolojisi vardı. Kompozisyonları çoğunlukla cielitos (provokatif politik mesajlarla payadoresque şarkılar) ve diálogos patrióticos (iki konu arasındaki güncel olaylar hakkında konuşmalar) idi.

İkinci dönemde, gauchesca siyasi hizip kavgalarından etkilendi. Estanislao del Campo ve Hilario Ascasubi, bu dönemin en temsilci yazarlarıdır. Del Campo, hem gauchesca'nın bir parodisi hem de şehir halkına zekice bir şaka olarak okunan bir şiir olan Fausto'yu yazdı. Şiirinde Anastasio El Pollo, bir arkadaşıyla karşılaşır ve kendisine belirli bir olay hakkındaki izlenimlerini söyler: Şeytan'ı görmüştür.

Gauchesca'nın son yazarı, Martín Fierro'nun yazarı José Hernández'tur.

1880 kuşağı

1880 kuşağı, Buenos Aires'in Avrupai renk ve kültürel üstünlüğünü vurgulamıştır. Bu dönemin şiiri liriktir: Leopoldo Díaz ile Almafuerte. Almafuerte aynı zamanda, bir öğretmen ve bir gazeteciydi.

Deneme 19. yüzyılın sonlarında geliştirilen yeni bir türdür: José Manuel Estrada, Pedro Goyena ve Joaquín V. González.

Anlatı çalışmaları sosyal konular ve halk edebiyatı arasında gidip gelmiştir. Realizm baskın eğilimdi ve bu konuda Miguel Cané'nin otobiyografik romanı Juvenilia, en iyi çalışmadır. Natüralizm de yüzyılın sonuna doğru önemli bir eğilimdi.

Modern

19. yüzyılın sonlarına doğru, Nikaragua'lı Rubén Darío'nun önderliğinde, modernizm Latin Amerika edebiyatında görünmektedir.

Kaynakça

  1. ^ Bloom, Harold (1994). The Western Canon: The Books and School of the Ages (İngilizce). Nueva York: Harcourt Brace. Erişim tarihi: 21 Mart 2011. 
  2. ^ Prieto, Martín (2006). Breve historia de la Literatura Argentina (İspanyolca). Taurus. s. 11,12. ISBN 987-04-0337-9. 
  3. ^ "El Romance de Luis de Miranda" (PDF). 15 Aralık 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 
  4. ^ Tieffemberg, Liliana (2012). El Romance de Luis de Miranda (PDF) (İspanyolca). Editorial de la Facultad de Filosofía y Letras Universidad de Buenos Aires. ISBN 978-987-1785-43-8. 15 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Mayıs 2019. 

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Jorge Luis Borges</span> Arjantinli yazar (1899-1986)

Jorge Francisco Isidoro Luis Borges Acevedo, Arjantinli öykü, deneme yazarı, şair ve çevirmen. En önemli eserleri arasında 1940'larda yayınlamış Ficciones ve rüya, labirent, indeterminizm, sonsuzluk, ayna ve mitolojik motifleri ihtiva eden Alef yer alır. Eserleri, felsefe literatürünü ve fantezi türünü etkilemiştir, 20. yüzyıl Latin Amerika literatüründe Büyülü gerçekçilik akımını önemli ölçüde etkilemiştir. Büyülü gerçekçilik akımının önde gelen isimlerindendir ve gerçeküstücülük konusunda yazdığı denemeleri ile ünlüdür.

<span class="mw-page-title-main">Buenos Aires</span> Arjantinin başkenti ve en büyük şehri

Buenos Aires, resmî olarak Buenos Aires Özerk Şehri, Arjantin'in başkenti ve en büyük şehridir. Güney yarımkürenin Paris'i olarak da bilinen şehir, Güney Amerika kıtasının güneydoğu kıyısında, Río de la Plata'nın halicinin batı kıyısında yer almaktadır. "Buenos Aires", Türkçeye "güzel rüzgarlar" veya "güzel hava" olarak çevrilebilirse de, şehrin adı 16. yüzyıldaki kurucularının verdiği orijinal ad olan "Real de Nuestra Señora Santa Maria del Buen Ayre"ye dayanmaktadır. Bu adı Sardunya'daki Bonaria Madonna'dan almıştır. Aynı zamanda birkaç Buenos Aires eyaleti semtini de içeren Büyük Buenos Aires yerleşim bölgesi, yaklaşık 15,6 milyonluk nüfusuyla Amerika'nın en kalabalık beşinci metropol bölgesini oluşturmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Montevideo</span> Uruguayın başkenti

Montevideo, bir Güney Amerika ülkesi olan Uruguay'ın başkenti, en önemli limanı ve en büyük kentidir. Aynı zamanda en gelişmiş ve modern yönetim otoritelerinin var olduğu yerdir. Ülkenin parlamentosu bu kentte bulunmaktadır.

<span class="mw-page-title-main">Arjantin</span> Güney Amerikada yer alan bir ülke

Arjantin, resmî adıyla Arjantin Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Güney Amerika kıtasının güneyini kaplayan Güney Konisi’nde yer alan ülke. Arjantin 2.791.810 kilometrekare (1.077.924 sq mi)'lik toplam yüzölçümü ile Güney Amerika'da ikinci, dünyada ise en büyük sekizinci ülkedir. Kuzeyde Bolivya ve Paraguay, kuzeydoğuda Brezilya, batıda Şili, doğuda ise Uruguay komşusudur. Güneyini Drake Boğazı, batısını And Dağları ve doğusunu Atlas Okyanusu çevreler.

Arjantin 23 eyalete ve bir federal bölgeye bölünmüştür. Federal bölge ve tüm eyaletlerin kendi anayasaları bulunur ancak hepsi federal bir sistem altında birleşmiştir.

İspanyol edebiyatı, İspanya'da yazılan edebiyat yapıtlarını kapsar. İspanya'nın ulusal dili olan Kastilya lehçesinde kaleme alınan yapıtlar İspanyol edebiyatının ana bölümünü oluşturmakla birlikte, Katalan dili ve Galicia lehçesinde yazılmış yapıtlar da bu kapsamda sayılır.

Latin Amerika Edebiyatı, Latin Amerika'da İspanyolca ve Portekizce yazılmış edebiyat yapıtlarını kapsar. İlk yazılı metinler Yenidünya'nın İspanyol fatihlerinin İspanya'ya gönderdikleri raporlardı. İspanyollar'ın atılganlığı ve Amerika Yerlilerinin yiğitliği pek çok yazıya ve şiire esin kaynağı olmuştur. Bunların en ünlüsü İspanyol Alonso de Ercilay Zúñiga'nın (1533-1594), Şili Yerlilerinin soylu direnişini ve şairin bu dönemdeki acılarını dile getiren La Araucanadır. 20 binin üstünde koşuktan oluşan bu şiir yeni topraklardan fışkıran ilk gerçek edebiyat ürünüdür.

<span class="mw-page-title-main">Buenos Aires (eyalet)</span>

Buenos Aires eyaleti, 2007 yılı tahminlerine göre on beş milyona yaklaşan nüfusuyla Arjantin'in en kalabalık eyaletidir. Ülkenin doğusunda ve merkez bölgesinde yer alan eyalet Córdoba, La Pampa, Río Negro, Entre Ríos ve Santa Fe eyaletleriyle komşudur. Buenos Aires içinde yer alan Buenos Aires Özerk Şehri eyalete bağlı değildir ve federal bir bölgedir. Eyalet başkenti La Plata şehridir.

<span class="mw-page-title-main">José Miguel Carrera</span> Şilili general

José Miguel Carrera Verdugo, Güney Amerikalı milli kahraman ve Şilili politikacı.

<span class="mw-page-title-main">Adolfo Bioy Casares</span> Arjantinli yazar (1914-1999)

Adolfo Bioy Casares Arjantinli öykü yazarı.

Bu liste Arjantinli ünlüleri ya da kayda değer kişileri içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">Alejandro Casona</span>

Alejandro Casona 1927 Nesli'ne bağlı İspanyol şair ve oyun yazarıdır.

Arjantin 'deki şehirler listesi

<span class="mw-page-title-main">San Juan (eyalet)</span>

San Juan, Arjantin'de bir eyalettir. Kuzey ve kuzey doğusunda La Rioja, güneyinde Mendoza,

<span class="mw-page-title-main">Domingo Faustino Sarmiento</span> Arjantinli siyasetçi (1811-1888)

Domingo Faustino Sarmiento, Arjantinli aktivist, entelektüel, yazar, devlet adamı ve Arjantin'in altıncı devlet başkanı. Yazıları, gazetecilikten otobiyografiye, siyaset felsefesine ve tarihçiliğe kadar çok çeşitli tür ve konuyu kapsamıştır. On dokuzuncu yüzyıl Arjantininde büyük etkisi olan 1837 Kuşağı olarak bilinen bir grup entelektüel grubunun üyesiydi. Eğitim konularıyla özellikle ilgilendi ve aynı zamanda bölgenin edebiyatı üzerinde önemli bir etkiye sahipti.

<span class="mw-page-title-main">Arjantin sineması</span>

Arjantin sineması, Arjantin'deki film endüstrisine dayanmaktadır. Arjantin sineması, Arjantin ulusunda veya Arjantinli film yapımcıları tarafından yurt dışında yapılan film ve yaratıcı film sanatını da içermektedir.

<span class="mw-page-title-main">José Pampuro</span> Arjantinli siyasetçi

José Juan Bautista Pampuro, Arjantinli siyasetçi ve fizikçi.

<span class="mw-page-title-main">José Yudica</span> Arjantinli futbolcu ve antrenör

José Antonio Yudica, Arjantinli eski profesyonel futbolcu ve teknik direktör.

<span class="mw-page-title-main">Sarmiento Tarih Müzesi</span>

Buenos Aires şehrinin Belgrano barriosunda yer alan Sarmiento Tarih Müzesi, Arjantin'in özellikle 80'ler dönemine ve 1868-1874 yılları arasında Arjantin Devlet Başkanlığı da yapmış olan yazar Domingo Faustino Sarmiento'nun hayatına adanmış bir müzedir. Müze'nin bazı bölümlerinde, dönemin bir diğer devlet adamı olan Nicolás Avellaneda'nın ve görev yaptığı dönemde yaşanan Buenos Aires devrimine ait bazı edebi eserleri de yer almaktadır. Devrim döneminde, müze şu anki daimi adresine taşınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">José Babini</span> Arjantinli tarihçi (1897-1984)

José Babini, Arjantinli matematikçi, mühendis ve matematik ve matematiksel bilimler tarihçisiydi. Babini, Arjantin'de bilim tarihinin bağımsız bir disiplin olarak görülmesine katkıda bulunmuştur. Çeşitli birimlerdeki ve bilimsel topluluklardaki faaliyetleri, Arjantin'de matematiğin ve bilim tarihinin gelişimine katkı sağlamıştır.