Arhilohos

Arkhilokhos, MÖ 7. yüzyılın ikinci yarısında (MÖ 680-645) yaşamış Antik Yunan şair. Parosludur.

Yaşamı

Şiirleri elimize geçmiş en eski lirik ozandır. İlk kez tam anlamıyla kişisel denilebilecek şiirler yazmış, lirik şiirde çığır açmış büyük bir şairdir. Hiçbir kaynakta yaşamıyla ilgili bilgi yoktur, fakat bir monodik lirik ozan olarak kendisinden oldukça bahsetmiştir. Şiirlerinde bahsettiği çağdaş olaylardan yaşadığı yıllar ortaya çıkarılabilmektedir. Paroslular MÖ 8. yüzyılın ilk yarısındsa Taşoz adasında bir yerleşme kurma girişiminde bulunmuşlardır. Arkhilokhos'un babası ya da dedesi bu yerleşmecilerin başında yer alır. Yerleşmeci grubun başında soylu bir kişinin bulunduğu düşünülürse, Arkhilokhos'un da soylu bir aileden geldiği anlaşılır. Gene şiirlerine dayanarak bir ara yoksul düştüğü ve paralı askerlik yaptığı bilinir. Ege kıyılarını baştan aşağı dolaşmış, Karadeniz'e çıkmış, Yunan Yarımadası'na da geçmiştir. Bu yerlere şiirlerinde de yer vermiştir. Yaşamının büyük bir bölümünü asker olarak geçirdiği için sert, kırıcı, öfkeli ve alaycı bir karakteri vardır. Ama bu karakterin altında içli, duygulu ve alıngan bir insan gizlidir. Bu kişilik özellikleri şiirine aynen yansımıştır. Çevresindekilere, hatta dostlarına bile son derece kırıcı olabilen bir dille seslenmiştir. Bütün bu taşkınlığına rağmen şiirleri daima bir ölçü içerir. Bu bakımdan da gerçek bir Yunandır. Arkhilokhos'un dünya görüşü de Yunanlardan pek farklı değildir. Kadere inancı vardır. İnsanların durumu her gün değişebilir, o halde insan yaşadığı sürece önüne çıkan fırsatları değerlendirmeli ve mutlu olmaya bakmalıdır. Arkhilokhos'un Naksos'un adamlarıyla Taşozlular arasında çıkan bir çatışmada öldürüldüğü söylenir. Günümüze kalan az sayıdaki şiirinde bile, inançlarını coşkuyla savunan kişiliği görülebilir. O, edebiyatta kahramanlık şiirinin yerini duygu ve düşünceye bıraktığı bireyselci yaklaşımın öncüsüdür.

Dil ve Biçem

Hiciv, kişisel eleştiri içeren, konuşma diline en yakın dille yazılmış, konusu genellikle günlük hayattan alınmış iambos türü ilk olarak Arkhilokhos ta görülür. En çok kullandığı bir diğer vezin de elegeiadır. Dili göz önüna alındığında, Arkhilokhos'un kullandığı sözcük sayısı 800-860 arasındadır. Bunlardan 680'i Homeros'un kullandığı sözcüklerdir. Anlaşıldığı üzere başka bir türün ozanı olmasına karşın Homeros'un etkisi altındadır. Geri kalan sözcüklerin bir kısmını halk dilinden almıştır, bir kısmını da kendisi uydurmuştur.

Şiirleri

Günümüzde şiirlerinden bazı parçalar bilinmektedir.

HÜVİYETİ

Ben hakanım Enyalios'a hizmet ederim,

Musa'ların sevimli vergisi şairlikte de bilgi sahibiyim.

Trakyalılar'a karşı savaştığı sırada kendi birliği bozguna uğrayınca kalkanını atıp kaçmasından bahseder. Homeros'un kahramanlarına ters düşen bu tutumunu şiirine konu etmiştir:

KAYBOLAN KALKAN

Sai'lerden biri kalkanımı aldı diye övünür şimdi,

o kusursuz silahı fundalıklarda istemeyerek bıraktım.

Ben ölümden kurtuldum ya! O kalkandan bana ne,

öyle bir tanesini edinirim ki, ondan hiç aşağı kalmaz.

GERÇEK YİĞİT

Sevmem geniş adımlar atan iri yarı askeri.

Saçlarıyla övünür, keser sakalını.

Çelimsiz, çarpık bacaklı olsun da bastığı yere güvensin,

ben yiğit, gerçek bir asker görmek isterim.

HAİN DOSTA LANET

Dalgalarla sürüklensin ve Salmydessos'ta gece karanlığında

onu kabarık saçlı Thrak'lar

çırılçıplak yakalasınlar. Çile dolduracak orada

köle ekmeği yiyerek.

Dalgaların darbesiyle donan vücudunu

yosunlar kaplasın baştan aşağı,

çıtırdatsın dişlerini, köpek gibi yüzüstü

bitkin yatarak dalgaların çarptığı kıyıda

Görmek isterdim bunları,zira aldattı o beni

topuğiyle yeminleri çiğneyerek...

Eskiden arkadaşımken!

KÖTÜLÜĞE KÖTÜLÜK

Bildiğim bir tek şey vardır, ama büyük bir şey:

Bana edilen kötülüğün yaman olur karşılığı.

Arkhilokhos gerçek aşkı da tatmıştır. Fakat bu aşkın sonu iyi bitmemiş, Neobule'nin babası kızı Arkhilokhos'a vermemiştir. Bunun üzerine yazdığı bir dizi şiir Arkhilokhos'un düş kırıklığını ve acısını anlatır:

SEVDA

Zavallı ben, sevda beni sardı,

cansız yatıyorum. Tanrıların buyruğu en ağır dertler

ta kemiklerime işledi.

....

Yüreğime gizlice öyle bir sevda girdi ki,

gözlerimi kalın bir sis kapladı,

göğsümden aklımı çaldı.

ÖLÇÜ

Ey benim gönlüm, devasız kaygılarla çırpınan gönlüm!

Diril, kahırlara göğüs ger,

dayan düşmanların yanında dimdik,

şaşırma. Yedin mi göze batarcasına coşma,

*yenilince de yeisle evine kapanıp inleme.

Sevince sevin, felakete üzül,

pek fazla da olmasın.

Öğren insan hayatı hangi sınırlar ,içinde akar.

DENİZDE ÖLEN YURTTAŞLAR

İnleyen acımızı,ey Perikles, ne yurttaşlardan biri

hor görüp ziyafet sofralarında eğlenebilir, ne de şehir.

Uğuldayan denizin dalgalarında ne erlerimiz boğuldu gitti!

Sızı bir ur gibi yapıştı ciğerlerimize.

Ama, ey benim dostum, tanrılar bize sabrı, metaneti şifa bulmamız,

acılara derman olsun diye verdiler. Felaket bir ona gider, bir buna.

Bugün bize döndü, yaranız kanıyor da inliyoruz.

Yarın sıra başkalarındadır.

Katlanın, bırakın kadınlar gibi ağlaşmayı.

TANRILARIN KUDRETİ

Her şeyini tanrılara ısmarla. Bir bakarsın

kara toprak üzerinde bitkin yatan adamı doğrultur,

bir bakarsın dimdik duranı devirir,

baş aşağı ederler, yığın yığın felaket üşüşür başına

ekmeği elinden gider, aklını oynatıp sürünür.

Arkhilokhos sonraki çağlarda da sözü edilen bir ozandır. Bir Hellenistik çağ eleştirmeni olan Peri Hypsos'un yazarı ondan övgüyle söz eder. Romalı Quintilianus da Arkhilokhos'a olan hayranlığı dile getirir. Felsefe öğretisi gereğince ozanları ideal devletinden kovan Platon bile Arkhilokhos için "bilgeler bilgesi" sıfatını kullanmıştır. Hellenistik çağın bir ürünü olan filoloji biliminin en çok incelediği ozan Arkhilokhos'tur. Romalı ozanlar arasında Horatius'a örnek olmuştur. Arkhilokhos'un eserlerinden günümüze kalan birkaç faragment vardır. Oysa Hellenistik dönemde birkaç kitaplık şiiri olduğu bilinir. Roma döneminde ise ancak antolojilerde görülür. Ahlakçı düşünürler ve Hristiyanlık onu bir kenara itmiştir.

Kaynakça

Davenport, Guy "Arkhilochos,Sappho,Alkman: Three Lyric Poets Of The Late Greek Bronze Age"
Aristotle, "Politics"
Ana Britannica
Büyük Larousse
Tercüme Dergisi, sayı 27, 19 Eylül 1944, cilt 5
Dç. Dr. Tansu AÇIK, ders notları