Ardanuç Kalesi - Turkipedia

Ardanuç Kalesi
Genel bilgiler
Ardanuç'un eski yerleşmesinde (Adakale) bulunan Ardanuç Kalesi

Diğer ad(lar)	Gevhernik Kalesi
Durum	Büyük ölçüde yıkılmış
Tür	Kale
Konum	Adakale, Ardanuç
Koordinatlar	41°07′36″K 42°03′17″D / 41.12667°K 42.05472°D / 41.12667; 42.05472
Açılış	5. yüzyıl
Yenileme	9. yüzyıl
Yükseklik
Mimari	Gürcü mimarisi

Ardanuç Kalesi (Gürcüce: არტანუჯის ციხე; okunuşu: "art'anucis tsih'e"), tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç kasabasında Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Ardanuç kale-kenti, tarihsel Klarceti bölgesinin merkeziydi. Kale, Ardanuç Çayı'nın sol kıyısında yer alır.^[1]

Tarihçe

Gürcü tarihi Kartlis Tshovreba'ya göre Ardanuç Kalesi, Gürcü Kralı Vahtang Gorgasali döneminde (5. yüzyıl), kızkardeşinin oğlu Artavan'a verdiği emir sonucunda inşa edilmiştir.^[2] Emevi halifesi II. Mervan zamanındaki Arap saldırıları sırasında yıkılan kaleyi 9. yüzyılda Gürcü hükümdarı I. Aşot Kurapalati güçlendirip Klarceti bölgesinin siyasi ve ekonomik merkezi haline getirdi.

Ardanuç Kalesi, eskiden bir köy olan Adakale'de yer alır. Kalenin bulunduğu bölge günümüzde birinci derece arkeolojik sit alanıdır. Osmanlıların 1551 yılında Gürcülerden ele geçirdiği kale, Türkçe kaynaklarda Gevhernik Kalesi olarak da geçer. Ardanuç Kalesi'nde Eylül 2021'de, Osman Aytekin başkanlığında arkeolojik kazı çalışmaları başlamıştır.^[3] Aytekin kazı üzerine açıklamalarında, kale ile içindeki kiliseyi inşa eden Gürcülerden söz etmemiş, sadece Osmanlı ve Rus dönemi hakkında bilgiler vermiştir.^[4]^[5]

Mimari

Bir kale-kent olan Ardanuç, bir kayanın üzerinde yer alan ana kale ile onun kuzeybatısında yer alan yerleşmeden oluşmaktadır. Ardanuç Kalesi, bu kayanın üstteki düz alanda bulunmaktadır. Dış kale ve iç kale olarak olmak üzere iki bölümden oluşan Ardanuç Kalesi, büyük ölçüde yıkılmış ve günümüze surların bazı kısımları kalmıştır. Hayli geniş bir alana kaplamaktadır. Kalenin uzunluğu 220 metre, en geniş alanda genişliği 55 metredir.

Ardanuç Kalesi'nde tek nefli bir kilise bulunmaktadır. Kalenin kilisesi olan bu yapının kuzey tarafında bitişik bir yapı yer alır. Doğu tarafında bulunan apsis gününüze ulaşmış haliyle 2-3 metre yüksekliktedir. Bu kilisenin çatı örtüsünden geriye hiçbir şey kalmamıştır. Kilise, bir kaydan elde edilmiş ve işlenmemiş beyaz taştan inşa edilmiştir. Bazı kısımlarda bu taşlar 1x2 metre ebatlarındadır. Kilisenin iç duvarlarının sıvanmış olduğu ve duvar resimlerine sahip olduğu bugüne kalan mavi boya izlerinden de anlaşılmaktadır.^[1]

Kaynakça

^ ^a ^b 2015 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2016, s. 70-71 6 Mart 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9123-9-9
^ The Oxford Dictionary of Late Antiquity, Oxford, 2018, s. 159, ISBN 978-0-19-866277-8.
^ ""Artvin Gevhernik Kalesi'nde arkeolojik kazı çalışması başlatıldı" - TRT Haber". 3 Eylül 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Eylül 2021.
^ 27 Eylül 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde [https://web.archive.org/web/20240927184308/https://www.youtube.com/watch?app=desktop&v=PPXjnZndUr8 arşivlendi. "Gevhernik Kalesi'nde arkeolojik kazı çalışması başlatıldı" Anadolu Ajansı]
^ "Gevhernik Kalesi'ndeki kazılarda çeşme ve sarnıç bulundu" - Anadolu Ajansı

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Ardanuç</span> Artvinin ilçesi

Ardanuç, Karadeniz Bölgesi’nin doğu ucunda, Artvin iline bağlı ilçe ve bu ilçenin merkezidir. Ardanuç adı Gürcüce Artanuci’den gelir. Ardanuç kenti, tarihsel Klarceti bölgesinin en eski yerleşim yerlerinden biridir. Ortaçağda Gürcü hanedanı Bagrationilerin önemli merkezlerinden biri olmuştur. Ardanuç kasabası Artvin kentine 39 kilometre uzaklıktadır. İlçenin rağbetle tüketilen yemeklerinden birisi de çağ kebabıdır.

Bağlıca, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

Bereket, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

İncilli, Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı bir köydür.

Ölçek, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.

Klarceti, tarihsel Gürcistan’ın güneybatı kesiminde, tarihi Mesheti’nin bir parçası sayılan bölge. Meydancık ve Ardanuç dereleri havzasını da içine alacak biçimde, Çoruh nehrinin Yalnızçam Dağlarından Karadeniz’e kadar uzanan aşağı havzasını kapsar. Klarceti’nin en eski merkezi Tuharisi kalesidir. Klarceti bölgesi, Kartli kralına bağlı bey (ერისთავი) tarafından yönetiliyordu ve bu beyin ikametgâhı 5. yüzyılın ikinci yarısından itibaren büyük olasılıkla Ardanuç kalesi idi. Kral Vahtang Gorgasal burada geniş ölçekli kültürel ve mimari çalışmalara başladı. Kilise ve manastırlar inşa etti. Merkezi Ahiza’da bulunan yeni piskoposluk merkezi kurdu. Bu dönemde Klarceti, İran saldırılarına karşı mücadelenin köprübaşı mevziisi haline geldi. 8. yüzyılda Bagratlılar hanedanı buraya yerleşti. 9. yüzyılın başında Büyük I. Aşot, Arap saldırıları ve salgın hastalıklarla gerilemiş olan bu bölgeyi canlandırdı ve buraya yeni nüfus yerleştirdi. Bu sırada burada, Grigol Handzteli’nin öncülüğünde yaygın biçimde manastırların inşasına başlandı. 11-13. yüzyıllarda Klarceti’de kültür ve eğitim alanında önemli çalışmalar gerçekleştirildi. Bölge kilise ve manastırlarıyla ünlü hale geldi. Buraya Klarceti’nin “On İki Issız Yeri” adı veriliyordu. 16. yüzyılda Klarceti, Güneybatı Gürcistan’ın başka yerleriyle birlikte Osmanlıların eline geçti. 1918-1921 arasında Demokratik Gürcistan Cumhuriyeti sınırları içindeydi. 1921 yılından itibaren ise yeniden Türkiye sınırlarına katıldı.

Klarceti Kalesi, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesiminde, bugün Artvin iline bağlı Ardanuç ilçesindeki Klarceti köyünde eski bir kaledir. Köyün merkezinin 700 m batısında bir kayanın üzerinde, 1440 metre yükseklikte yer alır. İki kulesi bulunan kalenin Orta Çağ'da Klarceti bölgesinde önemli bir işleve sahip olduğu sanılır. Klarceti bölgesi adını bu kaleden almıştır. Ancak eski dönemin kalesinin izlerine henüz ulaşılmış değildir. Mevcut kalıntılar Orta Çağ'dan kalmıştır.

Ahiza Kalesi, günümüzde Türkiye sınırları içinde kalan tarihsel Klarceti bölgesinde, Artvin iline bağlı Ardanuç ilçesinde Orta Çağda inşa edilmiş olan kale. Evliya Çelebi'nin seyahatnamesinde Harbe Kalesi olarak geçer. Bugün bu kaleye Ferhatlı köyünün adından dolayı Ferhatlı Kalesi de denir.

Şatberdi Kalesi, tarihsel Klarceti bölgesinde 9. yüzyılda inşa edilmiş Gürcü kalesidir. Bugün Türkiye sınırları içinde yer alan kale, Artvin ilinin merkez ilçesindeki Boselta köyünde yer alır.

Suagara Kalesi, Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde, bugün Soğanlı adını taşıyan Suagara köyünde Orta Çağ'dan kalma kaledir. Eklevana (ეკლევანა) mahallesinde bulunduğu için Eklevana Kalesi olarak da bilinmektedir.

Cuğo Kalesi, Artvin ilinin Ardanuç ilçesinde, bugün Soğanlı köyünün bir mahallesi olan Cuğo'da Orta Çağ'dan kalma bir kaledir.

Artanuci Kilisesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin iline bağlı Ardanuç ilçesinin idari merkezi oalan Ardanuç kasabasında Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesidir. Eski Artanuci kasabasına sonradan Adakale dendiği için bu kilise Adakale Kilisesi olarak da bilinir. Artanuci Kilisesi, Ardanuç Kalesi içinde yer alan iki kiliseden biridir.

Anzavi Kalesi, Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı Anzavi köyünde Orta Çağ'dan kalma kaledir. Tarihsel Gürcistan'nın sınırları içinde yer alan kale, 1549 yılındaki Gürcistan seferiyle Osmanlıların eline geçmiştir.

Kavkasidzeler Kalesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Yusufeli ilçesine bağlı Tekkale köyünün Kaledibi mahallesinde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Çoruh Nehri'nin sol kıyısında, bir kayanın tepesinde inşa edilmiş olan kaleden geriye sur bölümleri ile tek nefli kilise kalmıştı. Ancak bu yapılar 2023 yılında Yusufeli Barajı suları altında kalmıştır.

Avçala Kalesi, Parnaki Kalesi veya Pernek Kız Kalesi olarak da bilir, Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Avçala olan Dağdibi köyünde Orta Çağ'dan kalma bir kaledir. Halk arasında Kız Kalesi olarak adlandırılmaktadır.

İtlieti Kalesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı Taşlıca köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kaledir. Ortadan kalkmış bir köy olan İtlieti bulunduğu için bu adla adlandırılmaktadır. Kale, Hatila Vadisi'nde bulunduğu için Hatila Kalesi olarak da adlandırılmaktadır.

Goraşeti Kalesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin Ardanuç ilçesine bağlı ve eski adı Goraşeti olan Kutlu köyünde Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kalesidir.

Orcohi Kilisesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Erzurum ilinin Oltu ilçesine bağlı ve eski adı Orcohi olan Orucuk köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma bir kilisedir. Günümüze kalıntıları ulaşan köydeki iki Gürcü kilisesinden biridir.

Kvartshana Kalesi, tarihsel Klarceti bölgesinde, günümüzde Artvin ilinin merkez ilçesine bağlı ve eski adı Kvartshana olan Bakırköy'de Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kaledir.

Bahçelikışla Kalesi, tarihsel Tao bölgesinde, günümüzde Oltu ilçesine bağlı Bahçelikışla köyünde Orta Çağ'da Gürcülerden kalma kaledir. Köyün bugünkü adından dolayı Bahçelikışla Kalesi olarak anılmaktadır.

Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.