İçeriğe atla

Arap dünyasındaki Yahudilerin tarihi

        
Yahudilik
Ayrıca bakınız: Mizrahi, Araplar, Arap dünyasında antisemitizm, Yahudilerin Arap topraklarından toplu göçü ve Araplaşma
Kipa takkesi, dua şalı ve tefilini ile sabah ibadetini yapan bir Yemenli Yahudi.

Arap Yahudileri (Arapça: اليهود العرب Al-Yahud al-Arab, İbranice: יהודים ערבים İbranice: Yehudim Aravim) Arap dünyasında doğan Yahudileri veya onların torunlarını ifade eder.[1] Salim Tamari'ye göre, dünyanın birçok yerinde "Arap Yahudisi" terimi bir oksimorondur.[1]

Bu terim bazen Arap milliyetçileri tarafından 20.yy'ın başlarında Arap dünyasında yaşayan 1 milyon Yahudi için kullanıldı. Nüfusun çoğu İsrail ve Batı Avrupa'ya bir kısmı da ABD ve Güney Amerika'ya göç etti. Yahudi Arapçası gibi Arapça'nın değişik lehçelerini konuşurlardı; İbranice ise dini dildi. Mizrahilerin yanında en kalabalık grup olan Sefaradların dini dili kullanılırdı.

Yakın zamanda bu terim tekrar kullanılmaya başlandı; örneğin, kendine Arap Yahudisi diyen Siyonist yazar Albert Memmi bu terimi Ortadoğu'da en az Araplar kadar kendisinin de hakkı olduğunu belirtmek için kullanır. Anti-Siyonist aktivist Ella Şohat ise bu terimi Aşkenazlarla Araplar gibi baskı gören Mizrahilerin kategorileştirilmesine karşı çıktığı için kullanır. Kendilerine 1990'larda Arap Yahudisi diyen Sefarad Kökenliler Merkezi başkanı David Şaşa ve Queens Koleji'nde profesör Amiel Alcalay bunun kişinin kimliğini belirtmek için önemli bir terim olduğuna inanmaktadır.[2] Fas Kralı IV. Muhammed'in danışmanı André Azoulay,[3] ve Tel Aviv Üniversitesi'nde profesör Sasson Somekh anılarında kendilerini Arap Yahudileri olarak tanımlar.[4]

Genel bakış

Salim Tamari'ye göre, Arap Yahudisi terimi tarihin bir dönemindeki Doğu Yahudilerini (Sefarad ve Mizrahi) temsil etmekteydi. Bu Yahudiler dilsel ve kültürel bağlarından dolayı Müslüman ve Hristiyan yurttaşlarıyla, özellikle 1839'dan sonra, Büyük Suriye, Irak ve Mısır'da Osmanlılardan kopmak için Arap milliyetçilik akımına katılanlardır.

Kendini Arap Yahudisi olarak tanımlayan yazar David Rabeeya, bu kimliğin daha öncelere dayandığını belirtir. İslam'dan önce Arap Devletlerinde mevcut olan Yahudilerin varlığı 20.yy'ın ortalarına kadar sürmüştür.[5] Yazdığına göre, Arap Yahudileri, Müslüman Araplar ve Hristiyan Araplar gibi kültürel olarak Araptırlar, tek farkları Yahudiliğe inanıyor olmalarıydı.[5] Arap Yahudileri çocuklarına Arap isimleri veriyorlardı ve "Her Arap gibi Yahudi Araplar da Arapça ve lehçeleriyle gurur duyup dilin güzellik ve zenginliğine bağlıydı."[5]

The Arap Jews (Arap Yahudileri) (2006) kitabında İsrailli sosyolog Yehuda Şenhav Mizrahi Yahudileriyle Arap Yahudilerinin kavramsallaştırılmasının kökenini irdelemiştir. Yazara göre, Siyonizm'in, ideolojinin uygulanışına göre eşzamanlı ve simbiyotik üç kategorisi vardır: "Milliyet", "Din" ve "Etnik köken". Milli topluluğun bir parçası olabilmeleri için "de-Arabize" (Araplıktan çıkma) olmaları gerekmekteydi. Şenhav'a göre, Araplarla Arap Yahudilerini ayıran özellik dinleriydi bu da onları bir ulus yapıyordu.[6]

Terminoloji

"Arap Yahudisi" terimi I.Dünya Savaşı sırasında batı ülkelerinde yaşayan Yahudilerce, Türk, yani düşman olmadıklarını belirtmek için kullanıldı.[7] Bugün ise bazı gazetelerde va bazı ülkelerin resmi makamlarınca Yahudi kimliğinin etnik köken veya milliyetten ziyade bir din olduğunu belirtmek için kullanılmaktadır. Bu duruma Yahudilerce karşı çıkılıp, kendine has bir Yahudi kimliğinin sadece dine indirgenmesi aşağılama olarak görülür. Bazı Mizrahi aktivistler, özellikle Arap ülkelerinde doğmamış veya küçük yaşta terk etmiş olanlar, kendilerini Arap Yahudisi olarak tanımlar. Bu kimliği savunanların başlıcaları Naim Giladi, Ella Habiba Şohat, Sami Şalom Çetrit ve David Rabeeya'dır.

Bu kimliği savunanlara göre "Arap Yahudisi" terimi içindeki "Arap" kelimesi etnik köken, ırk veya din değil edebi ve kültür simgesidir; Arap ülkelerinde yaşamış Yahudiler bu kültürün parçasıdır; aynı zamanda bu kültür içinde yaşamış diğer etnik azınlıklar da "Arap"tır. Aynı şekilde Mısır, Lübnan ve Suriye'deki Hristiyanlara da "Arap" denmektedir çünkü onlar (buradaki Müslümanlar gibi) İslam öncesinde bile bu topraklarda yaşamaktaydı. Fakat Kıptiler (Mısır), Maruniler (Lübnan) ve Süryaniler (Irak) Arap tanımını çelişkili bulmaktadır. "Arap Yahudisi" terimi kullanan bazı kişiler için bu terim "Arap ülkesinden bir Yahudi" veya "Arapça konuşan Yahudi" demektir ve Arap olmakla ilgisi yoktur.

"Arap Yahudisi" terimine karşı çıkanların (özellikle Arap ülkelerindeki Yahudiler) görüşüne göre Yahudiler diyasporadaki etnik gruplardan oluşmaktadır ve sadece bir "dini" grup değildir; "Arap" kelimesinin kullanılması buna tezattır. Ayrıca Arap topraklarında yaşayan Yahudiler kendilerine hiçbir zaman "Arap Yahudisi" dememiştir; bu, Yahudi cemaatler Arap ülkelerini terk ettikten sonra ortaya atılmış bir terimdir. Bu nedenle, Kuzey Afrika'nın büyük bölümünde ve Yakın ve Orta Doğu cemaatlerinde Arap Müslümanlar ve Arap Hristiyanlardan bahsedilir fakat Arap Yahudilerden bahsedilmez çünkü Yahudilik bir din olduğu gibi aynı zamanda bir etnisitedir. Nasıl ki Arap topraklarında etnik azınlık olan Süryaniler, Berberiler ve Kürtler Arap olarak sayılmıyorsa Yahudiler de Arap olamaz. "Arap Yahudisi" terimine karşı olanlar Yahudilerin Yahudi Arapçası konuştuklarını, Arap gibi giyindiklerini ve kültürlerini benimsediklerini kabul etmektedir fakat onlara göre "Araplık" deyimi ortak kültürden fazlasını ifade etmektedir. "Arap Yahudisi" sanki diğer Yahudilerden farklı bir etnik grupmuş gibi gösterildiği için Musta'arabim (Araplaşmış Yahudiler) terimi tercih edilir.

Son olarak, üçüncü bir görüşe göre "Arap Yahudileri" geçerli bir terimdir fakat sadece Muhammed zamanında Arap Yarımadası'nda yaşamış Banu Kaynuka gibi kabileler ve hatta Yemen Yahudileri için kullanılmalıdır (bkz. Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler). Bu terim Arap kimliğini etno-linguistik açıdan ziyade coğrafi açıdan ele alır. Bu coğrafi alan ise Arap Ligi'nin tanımının aksine sadece Arap Yarımadası ile kısıtlıdır.

İslam öncesi Arap Yarımadasında Yahudiler

Ana madde: Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler

Yahudi nüfusu Arap Yarımadası'nda İslam'dan önce dahi varolmuştur. Kuzeyde Levant, Irak ve Hassa kıyılarından güneyde Yemen'e kadar geniş bir bölgede mevcuttu.

Bugün dünyada Hindistan ve Etiyopya gibi ülkelerdeki Yahudiler İsrailoğullarının kabilelerinden geldiğine inanmaktadır. Arap Yarımadası'ndaki Yahudilerin atalarının da bu on iki kabileden mi geldiği yoksa yerel halkın sonradan mı Yahudiliği seçtiği bilinmemektedir.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

  1. ^ a b Salim Tamari. "Ishaq al-Shami and the Predicament of the Arab Jew in Palestine" (PDF). Jerusalem Quarterly. 28 Eylül 2007 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2007. 
  2. ^ Lynne Vittorio (16 Ekim 2002). "The Jews of the Arab World: A Community Unto Itself". Aramica. 13 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Ağustos 2007. 
  3. ^ "Yoav Stern, 'Morocco king's Jewish aide urges Israel to adopt Saudi peace plan,' Haaretz 29/10/2008". 16 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2010. 
  4. ^ Adam Shatz review of Sasson Somekh. Baghdad, Yesterday: The Making of an Arab Jew, in 'Leaving Paradise', London Review of Books, Nov 6 2008 19 Ağustos 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
  5. ^ a b c David Rabeeya (2000). The Journey of an Arab-Jew in European Israel. Xlibris Corporation. ss. 49-50. ISBN 0738843318. []
  6. ^ Shenhav, Yehouda (2006). The Arab Jews: A Postcolonial Reading of Nationalism, Religion, and Ethnicity. Stanford UniversityPress. s. 280. ISBN 0804752966. 
  7. ^ Collins, Pedigrees and Pioneers: The Sephardim of Manchester.

Dış bağlantılar

İlgili Araştırma Makaleleri

<span class="mw-page-title-main">Sefarad Yahudileri</span>

Sefarad Yahudileri veya İbranice -im eki kökenli Sefaradim, Yahudi-Roma savaşlarından sonra zorunlu göç ile, Kuzey Afrika üzerinden İberya yarımadasına yerleşen ve 1492'de, Elhamra Kararnamesi ile İspanya'dan çıkartılan Yahudi toplumuna verilen isimdir. Kararname sonrasında Yahudi halkının çoğu Portekiz'e kaçmıştır. 5 yıl sonra Portekiz Kralı I. Manuel'in de Portekiz'deki Yahudileri Hristiyanlığa geçmeye zorlamasıyla sınır dışı edilen birçok Yahudi farklı ülkelere kaçmıştır. Sonuç olarak, göçe zorlanan Yahudilerin torunları dünyanın her yerindeki ülkelere taşınarak yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Bu ülkelerden bazıları İngiltere, Hollanda, Kuzey Afrika'nın bazı bölgeleri, Türkiye ve İsrail'dir.

Tarihte Yahudilik ile İslam arasındaki etkileşimin tarihi, İslamın Arap Yarımadası'nda doğup buradan yayılmaya başladığı 7. yüzyıla kadar uzanır. Gerek Yahudiliğin gerekse İslamın kökenleri Ortadoğu'da, İbrahim'e dayandığından, her ikisi de İbrahimi olarak kabul edilir. Yahudilik ile İslam'ın paylaştığı birçok ortak yön bulunmaktadır: temel dini görünümü, yapısı, hukuk felsefesi ve uygulaması ile İslam ile Yahudilik birbirine benzer. Gerek bu benzerliklerden ötürü, gerekse Müslüman kültürü ve felsefesinin İslam dünyası içinde yaşayan Yahudi cemaatleri üzerindeki etkisi yoluyla, geride kalan 1.400 yıl boyunca bu iki din arasında kesintisiz ve hatrı sayılır bir fiziki, teolojik ve siyasi örtüşme ortaya çıkmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Mizrahi Yahudileri</span> Kuzey Afrika ve Orta Doğudaki yerli Yahudi soyundan gelen kişiler

Mizrahi Yahudileri veya İbranice -im eki kökenli Mizrahim, doğulu anlamına gelip Orta Doğu, Kuzey Afrika, Orta Asya ve Kafkasya'daki Yahudilere verilen genel addır. İsrail'de ise "Mizrahi" terimi daha çok Arap dünyasındaki ve Arap dünyasına komşu ülkelerdeki Yahudilere denir. Irak, Suriye, Lübnan, Yemen, İran, Afganistan, Buhara, Mağrib Yahudileri, Berberi, Kürt, Azerbaycan, Dağıstan, Hindistan, Pakistan Yahudileri ve Çerkes Yahudileri başlıca Mizrahi Yahudileridir.

<span class="mw-page-title-main">Yemen Yahudileri</span>

Temani Arap Yarımadası'nın güney ucundaki Yemen'de yaşayan veya ataları yakın zaman kadar Yemen'de yaşamış olan Yahudilere denir. Sihirli Halı Operasyonu ile Haziran 1949 ve Eylül 1950 tarihleri arasında hemen hemen bütün Yemen Yahudileri İsrail'e getirtilmiştir. Bugün Temaniler'in çoğunluğu İsrail'de yaşarken küçük bir kısmı da ABD ve diğer ülkelerde yaşamaktadır. Yemen'de yaşayan Yahudilerin sayısı ise diğer Yemen Yahudilerine kıyasla bir elin parmakları kadardır.

<span class="mw-page-title-main">Hindistan'daki Yahudilerin tarihi</span> Hindistanda bulunan dini bir azınlık

Hindistan Yahudileri Hindistan'da bulunan dini bir azınlıktır. Yahudiliğin, Hindistan'a giren ilk gayri-Dharma dinlerden olduğu tarihte kayıtlıdır. Antik çağlardaki cemaatler kültürel asimilasyona uğramıştır. Her Yahudi cemaati, Yehuda Krallığı ve Kayıp On Kabile gibi farklı kökenlerden geldiği için ülkedeki Yahudi sayısını kestirmek zordur. Toplam Yahudi nüfusunun yarısı Manipur ve Mizoram'da, çeyreği de Mumbai'de yaşamaktadır. Dünyadaki birçok ülkenin aksine Hintlerin kontrolündeki Hindistan'da antisemitizm olayları görülmemiştir. Bölgede görülen tek antisemitik olaylar, Portekiz'in Goa'yı işgal edip engizisyonları başlattığı dönemdir. Yahudiler Malabar kıyılarındaki Kodungallur'a yerleşip 1524'e kadar barış içinde ticaretle uğraştılar. Hem İngiliz hakimiyetinden önce hem de sonra Yahudiler Hint prensleri altında, hükûmette, orduda ve endüstride önemli mevkilere geldiler.

<span class="mw-page-title-main">Suudi Arabistan'daki Yahudilerin tarihi</span>

Suudi Arabistan'daki Yahudilerin tarihi antik çağlardan bu yana bugün Suudi Arabistan'da bulunan topraklar üzerindeki Yahudi tarihi anlamına gelmektedir.

<span class="mw-page-title-main">Berberi Yahudiler</span>

Berberi Yahudiler, Kuzey Afrika'nın Mağrip bölgesinde yaşayan ve Berberice konuşan Yahudi cemaatleridir.

İsrail ve Yahudiye toprakları dışında kalan Orta Doğu bölgelerinde Yahudiler en azından Babil Sürgünü'nden beri 2600 yıldır yaşamaktadır.

Arap Yarımadası'ndaki Yahudi kabileler, İslam'dan önce Arap Yarımadası'nda yaşamını sürdürmüş Mizrahi Yahudi gruplarıydı. Bu kabilelerin atalarının İbrani olup olmadığı yüzde yüz belli değildir. Yahudi geleneğinde Rehabitler gibi göçebe kavimlerin antik zamanlarda Yahudiliğe geçtiğinden bahsedilir.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi kimliği</span>

Yahudi kimliği, kişinin kendisini Yahudi olarak gördüğünü belirten nesnel veya öznel tanımdır. Daha geniş bir tanımlamayla, Yahudi kimliği, başkaları tarafından Yahudi olarak görülmeyi veya bir takım dini, yasal veya sosyolojik normlara uyulmasını şart koşmaz. Buna göre, Yahudi kimliği, doğası gereği kültürel olabilmektedir. Yahudi kimliği, bir Yahudi cemaatine bağlı olmayı gerektirebilir. Geleneksel Yahudilikte kişinin Yahudiliği çocuğa annesinden geçer. Yahudi kanunlarına göre, kişinin inancı veya Yahudiliği uygulama derecesi ne olursa olsun eğer annesi Yahudiyse kendisi de Yahudidir. ateist Yahudilerde de Yahudi kimliği olabilir. Her ne kadar bu kimliğe ait Yahudilerin mutlak çoğunluğu Yahudi etnisitesine bağlıysa da karışık evliliklerden doğan kişiler de Yahudi kimliğini benimseyebilmektedir.

Kuveyt'teki Yahudilerin tarihi, Irak Yahudi tarihinin bir parçasıdır.

<span class="mw-page-title-main">Myanmar'daki Yahudilerin tarihi</span>

Myanmar'daki Yahudilerin tarihinde kayıtlara geçen ilk Yahudi, 18. yüzyılda Myanmar Kralı Alaungpaya'nın ordusunda yer alan Solomon Gabirol'du.

<span class="mw-page-title-main">Kripto-Yahudilik</span>

Kripto-Yahudilik veya Gizli Yahudilik, gizlice Yahudiliği uygulamak fakat topluma karşı farklı bir dini uyguluyormuş gibi görünmektir; bu dinin takipçilerine, "gizli" anlamına gelen Yunanca κρυπτός (kriptos) sözcükten gelir "kripto Yahudiler" denir. Kripto Yahudi terimi atalarının bazı Yahudi geleneklerini takip eden fakat genelde Katoliklik gibi farklı bir dinden gözükenlere de denir. Bu fenomen Orta Çağ'da Yahudilerin 1492'de İspanya'dan kovulmasıyla başladı.

<span class="mw-page-title-main">Kim bir Yahudi'dir?</span> Yahudi kimliği ile ilgili temel soru

"Kim bir Yahudi'dir?", Yahudi kimliğinin temel sorusudur. Yahudi şahsın kültürel, dini, soyağacı ve kişisel boyutlarını irdeler. Bu soru, Almanya'da Nazi Partisi tarafından hazırlanan Nürnberg Yasaları'nda da ele alınmıştır.

<span class="mw-page-title-main">Anusim</span>

Anusim Halaha'da Yahudilerin zorla din değiştirdiğini veya istekleri dışında Yahudilikten çıkarılmalarını belirten yasal kategoridir. Bu terimin birebir tercümesi "zorlananlar"dır.

Latin Amerika'daki Yahudilerin tarihi, bazı bakış açılarına göre Christopher Columbus'un İspanya'dan yola çıkıp Atlantik Okyanusu'nu geçtiği tarih olan 3 Ağustos 1492'de başlar. Onun yola çıktığı tarih, Katolik Monarklar olan I. Isabel ve II. Fernando'nun İspanya'daki Yahudilere ya Katolisizm'e geçmelerini ya da ülkeyi terk etmelerini emreden bildirgeyi yayınladığı tarihe denk gelir.

Bney Menaşe Hindistan'ın kuzey doğusundaki Manipur ve Mizoram eyaletlerinde, İsrail'in kayıp kabilelerinden geldiklerini iddia eden 9000'i aşkın kişiden oluşan topluluktur. Bu iddia, bir Pentakostalistin 1951'de, rüyasında Hristiyanlık öncesi dinleri olan Yahudiliğe ve anavatanları İsrail'e dönmesini görmesiyle ortaya çıkmıtır. Bney Menaşe dilsel olarak Tibet Burma dil grubunun ve halk olarak Mizo, Kuki ve Çin halklarının bir parçasıdır. Bu kişilere Myanmar'da Çin denir.

Filistin Yahudileri, tarihin herhangi bir anında Filistin'de yaşamış Yahudilere denir. İsrail devleti kurulmadan önce Filistin Yahudilerine "Yahudi cemaati" anlamına gelen Yişuv denmekteydi. 1881'de Yahudilerin Filistin'e olan göçleri başlamadan önce bölgede yaşayan Yahudilere "Eski Yişuv", 1881'den sonra göç edenlere "Yeni Yişuv" denmeye başlandı. Modern İsrail devleti 1948'de kurulduktan sonra, Filistinli Yahudiler İsrail vatandaşı olduğundan, "Filistinli Yahudi" terimi kullanılmamaya başlandı.

<span class="mw-page-title-main">Yahudiler</span> Orta Doğu kökenli etno–dinî grup ve antik millet

Yahudiler veya Yahudi milleti, tarihî İsrail ve Yehuda'nın İsrailoğulları ve İbranilerinden köken alan bir etno-dinî grup ve millettir. Yahudilik, Yahudi milletine özel etnik bir din olduğundan Yahudi etnisitesi, milleti ve inancı birbiriyle güçlü bir şekilde ilişki içerisindedir.

<span class="mw-page-title-main">Yahudi ateizmi</span> Etnik ve kültürel olarak Yahudi olanların benimsediği ateizm

Yahudi ateizmi, etnik olarak Yahudi, ancak fikir ve dünya görüşü olarak ateist olanlardır. Yahudilik etnik olduğu kadar dinî noktaları da kapsadığı için, doğal olarak Ateist Yahudilik çelişkilere yol açmaktadır.


Bu sayfa, bu Vikipedi makalesine dayanmaktadır.
Metin, CC BY-SA 4.0 lisansı altında mevcuttur; ek koşullar uygulanabilir.
Görseller, videolar ve sesler kendi lisansları altında mevcuttur.